قازاقستانداعى عىلىم سالاسىنىڭ دامۋى ەلىمىزدەگى عالىمدار تاراپىنان باعالانىپ، ءجيى تالقىعا تۇسپەيدى. كوپشىلىك ەلىمىزدەگى جاس عالىمدار تۋرالى، عىلىم سالاسىنىڭ جاڭا وركەنيەتى تۋرالى جاڭالىقتاردان بەيحابار. اتالعان تاقىرىپ اياسىندا «ادىرنا» ءتىلشىسى الماتى تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «تاعامتانۋ» فاكۋلتەتىنىڭ وقىتۋشىسى، PhD دوكتور مولداعۇلوۆا زىليحا نۇرعاليقىزىمەن اڭگىمەلەستى.
- سوڭعى 10 جىلدىقتا قازاقستاندا عىلىمدى زەرتتەۋ سالاسى قالاي دامىدى؟
- قازاق عىلىمىنىڭ دامۋىنىڭ نەگىزگى كۇشى عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن جوعارى وقۋ ورىندارى. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىساتىن 396 ۇيىم بار. بۇل ۇيىمدار مينيسترلىكتىڭ جەتەكشىلىگىمەن ەلىمىزدەگى وقۋ ورىندارى جانىنان عزو-لاردىڭ قۇرىلۋى دا وتاندىق عىلىمنىڭ ىلگەرىلۋىنە وزىندىك ۇلەسىن قوسۋدا. قر عىلىم قورى جەلىسى بويىنشا 2016 جىلدان باستاپ عىلىمي قىزمەت ناتيجەلەرى كوممەرتسيالاندىرىلاتىن 151 جوبا قارجىلاندىرىلادى. بۇگىندە 120-دان استام جوبا ساتۋ كەزەڭىنە شىقتى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا عىلىم سالاسىندا 22 665 عالىم مەن زەرتتەۋشى جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ 35%-ىنىڭ عىلىمي جانە اكادەميالىق دارەجەسى بار. سونداي-اق عىلىمعا قىزىعۋشىلىق ماگيستراتۋرا مەن دوكتارانتۋرادا دامۋى ءۇشىن جانە شەتەلدەردە تاعىلىمدامادان ءوتۋى ءۇشىن ارنايى اتريبۋتتار بەرىلۋدە. سوڭعى جىلدارى گرانتتاردىڭ سانى دا، ولارعا بەرىلەتىنىن ستيپەنديانىڭ كولەمى دە ايتارلىقتاي ۇلعايدى. ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋرادا كوبەيگەن گرانتتار نەگىزىندە ەلىمىزدە جاس عالىمدار ارتىپ كەلەدى.
- قازاقستاننىڭ عىلىمي قوعامداستىعى قانداي ماسەلەلەرمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر جانە بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن قانداي باستامالار بار؟
- عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەستە عىلىمداعى ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارى: بىرىنشىدەن بيزنەستى تارتۋ جولدارى، ىنتالاندىرۋ ماسەلەرى تالقىلاندى. ەكىنشىدەن ۋنيۆەرسيتەتتەگى عىلىمدى دامىتۋ كوزدەلگەن. ۇشىنشىدەن ۇلتتىق دەڭگەيدەگى كەڭەستە عىلىمدى دامىتۋدىڭ باسىم باعىتتارى جانە دە ءارتۇرلى ماسەلەلەر تالقىلانادى. اتاپ ايتقاندا، عىلىم باعىتىندا بولىنەتىن قاراجات كولەمىن ارتتىرۋ، ۋنيۆەرسيتەتتەرگە، زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنا قۇرال-جابدىقتار الۋ تاقىرىپتارى قوزعالادى.
الەمدىك رەيتينگتەردە جوو سانى مەن قولدانبالى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ جالپى سانىنداعى كوممەرتسيالاندىرىلعان جوبالاردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ماقساتتى ينديكاتورلار قاتارى جۇزەگە اسىرىلا باستاعان. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ 2019 جىلى 2-قىركۇيەگىندە جاريالانعان قازاقستان حالقىنا «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» جولداۋىندا ءبىلىم ەكونوميكاسى، ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ، يننوۆاتسيانى دامىتۋ، جاساندى ينتەللەكت، جاھاننىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنا اينالعاندىعىنا بىرنەشە مارتە ەكپىن جاسادى. بۇگىندە قر-دا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2022-2026 جىلدارعا ارنالعان جوعارعى جانە جوعارعى وقۋ ورىندارىنان كەيىنگى بىلىمگە قولجەتىمدىلىكتى كەڭەيتۋ جوعارى جانە جوعارعى وقۋ ورىندارىنان كەيىنگى ءبىلىمنىڭ مازمۇنىن جاڭارتۋ جانە باسەكەگە قابىلەتىن ارتتىرۋ جوو-دا باسقارۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ باستى تۇجىرىمدالاردىڭ ءبىرى.
- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكت، بيوتەحنولوگيا سياقتى جاڭا تەحنولوگيالار قالاي قولدانىلىپ، دامىپ كەلەدى؟
- عىلىم مەن تەحنولوگيا ۇزدىكسىز دامىپ كەلە جاتقان قازىرگى تاڭدا جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسى ادامداردى قىزىقتىراتىن ءارى الاڭداتاتىن سالالاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. كۇندەلىكتى تۇرمىستا ءبىز جاساندى ينتەللەكتىڭ كومەگىنە ءجيى جۇگىنەمىز. ويتكەنى قازىردىڭ وزىندە جي ادامزاتتىڭ سەنىمىنە ابدەن يە بولعان. كوپتەگەن ساراپتاۋ، تالداۋ، ەسەپتەۋ، كەسكىندەۋ قىزمەتتەرى وسى جي ارقىلى جۇزەگە اسادى. بىراق ونىڭ بارىسىندا جي سالدارىنان الاڭداتارلىق ماسەلەگە دە تاپ بولۋى مۇمكىن. ماسەلەن جۇمىسسىزدىق، ادامداردىڭ كومەگىن كەرەكسىز ەتىپ قالۋ دەگەن سىندى بولجامدار كۇتىلۋدە.
- قازاقستانداعى زەرتتەۋلەر مەن يننوۆاتسيالاردىڭ كەلەشەگى قانداي جانە بولاشاقتا قانداي مۇمكىندىكتەر بار دەپ ويلايسىز؟
- قازىرگى تاڭداعى يننوۆاتسيانىڭ قارقىندى دامۋى جوعارى دەڭگەيدەگى باسەكەگە قابىلەتتى فاكتورلاردى، الدىمەن ەلدىڭ ينفراقۇرىلىمى، ونىڭ عىلىمي كۇش قۋاتىن حالىقتىڭ بىلىمدىلىك دەڭگەيىن ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى. يندۋستريالدى يننوۆاتسيالىق ساياسات يندۋستريادان كەيىنگى دامۋدىڭ پەرسپەكتيۆالى شاقتارىندا عىلىمي تەحنيكالىق، يننوۆاتسيالىق جانە وندىرىستىك الەۋەتتى ۇلعايتۋعا باعىتتالعان. ول بولاشاقتا قاعيداتتى باسەكەلەستىك ارتىقشىلىقتاردى الۋعا جاردەمدەسۋى ءتيىس. جوعارى تەحنولوگيالىق وندىرىستەر قالىپتاستىرۋعا ونىڭ ىشىندە شەتەلدىك تە، سالاارالىق تا تەحنولوگيالار ترانسفەرىنىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن جاساۋعا جاردەمدەسۋ، جوعارى عىلىمي تەحنولوگيالىق الەۋەتى بار عىلىمي تەحنيكالىق جانە ونەركاسىپتىك ۇيىمدار مەن كاسىپورىندار جەلىسى بار قالالاردا قازىرگى زامانعا عىلىمي جانە يننوۆاتسيالىق ينفراقۇرىلىمدى الساق، ونىڭ قازىرگى زامانعى ەلەمەنتتەرىنىڭ قىزمەتىن قولداۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
- جاۋابىڭىزعا راقمەت!
دينا ليتپين،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
