Qazaqstandaǧy ǧylym salasynyŋ damuy elımızdegı ǧalymdar tarapynan baǧalanyp, jiı talqyǧa tüspeidı. Köpşılık elımızdegı jas ǧalymdar turaly, ǧylym salasynyŋ jaŋa örkenietı turaly jaŋalyqtardan beihabar. Atalǧan taqyryp aiasynda «Adyrna» tılşısı Almaty tehnologiialyq universitetınıŋ «Taǧamtanu» fakultetınıŋ oqytuşysy, PhD doktor Moldaǧūlova Zyliha Nūrǧaliqyzymen äŋgımelestı.
- Soŋǧy 10 jyldyqta Qazaqstanda ǧylymdy zertteu salasy qalai damydy?
- Qazaq ǧylymynyŋ damuynyŋ negızgı küşı ǧylymi zertteu instituttary men joǧary oqu oryndary. Qazırgı taŋda Qazaqstanda ǧylymi zertteu jūmystarymen ainalysatyn 396 ūiym bar. Būl ūiymdar ministrlıktıŋ jetekşılıgımen elımızdegı oqu oryndary janynan ǦZO-lardyŋ qūryluy da otandyq ǧylymnyŋ ılgerıluıne özındık ülesın qosuda. QR Ǧylym qory jelısı boiynşa 2016 jyldan bastap ǧylymi qyzmet nätijelerı kommersiialandyrylatyn 151 joba qarjylandyrylady. Bügınde 120-dan astam joba satu kezeŋıne şyqty. Ūlttyq statistika biurosynyŋ derekterı boiynşa ǧylym salasynda 22 665 ǧalym men zertteuşı jūmys ısteidı. Olardyŋ 35%-ynyŋ ǧylymi jäne akademiialyq därejesı bar. Sondai-aq ǧylymǧa qyzyǧuşylyq magistratura men doktaranturada damuy üşın jäne şetelderde taǧylymdamadan ötuı üşın arnaiy atributtar berılude. Soŋǧy jyldary granttardyŋ sany da, olarǧa berıletının stipendiianyŋ kölemı de aitarlyqtai ūlǧaidy. Magistratura men doktoranturada köbeigen granttar negızınde elımızde jas ǧalymdar artyp keledı.
- Qazaqstannyŋ ǧylymi qoǧamdastyǧy qandai mäselelermen betpe-bet kelıp otyr jäne būl mäselelerdı şeşu üşın qandai bastamalar bar?
- Ǧylym jäne tehnologiialar jönındegı ūlttyq keŋeste ǧylymdaǧy mäselelerdı şeşu joldary: bırınşıden biznestı tartu joldary, yntalandyru mäselerı talqylandy. Ekınşıden universitettegı ǧylymdy damytu közdelgen. Üşınşıden ūlttyq deŋgeidegı keŋeste ǧylymdy damytudyŋ basym baǧyttary jäne de ärtürlı mäseleler talqylanady. Atap aitqanda, ǧylym baǧytynda bölınetın qarajat kölemın arttyru, universitetterge, zertteu instituttaryna qūral-jabdyqtar alu taqyryptary qozǧalady.
Älemdık reitingterde JOO sany men qoldanbaly ǧylymi zertteu jūmystarynyŋ jalpy sanyndaǧy kommersiialandyrylǧan jobalardyŋ ülesın arttyru üşın maqsatty indikatorlar qatary jüzege asyryla bastaǧan. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ 2019 jyly 2-qyrküiegınde jariialanǧan Qazaqstan halqyna «Syndarly qoǧamdyq dialog qazaqstannyŋ tūraqtylyǧy men örkendeuınıŋ negızı» joldauynda bılım ekonomikasy, eŋbek önımdılıgın arttyru, innovasiiany damytu, jasandy intellekt, jahannyŋ negızgı faktorlaryna ainalǧandyǧyna bırneşe märte ekpın jasady. Bügınde QR-da bılım berudı damytudyŋ 2022-2026 jyldarǧa arnalǧan joǧarǧy jäne joǧarǧy oqu oryndarynan keiıngı bılımge qoljetımdılıktı keŋeitu joǧary jäne joǧarǧy oqu oryndarynan keiıngı bılımnıŋ mazmūnyn jaŋartu jäne bäsekege qabıletın arttyru JOO-da basqaru jüiesın jetıldıru basty tūjyrymdalardyŋ bırı.
- Sızdıŋ oiyŋyzşa, elımızde jasandy intellekt, biotehnologiia siiaqty jaŋa tehnologiialar qalai qoldanylyp, damyp keledı?
- Ǧylym men tehnologiia üzdıksız damyp kele jatqan qazırgı taŋda jasandy intellekt tehnologiiasy adamdardy qyzyqtyratyn ärı alaŋdatatyn salalardyŋ bırı bolyp tabylady. Kündelıktı tūrmysta bız jasandy intellektıŋ kömegıne jiı jügınemız. Öitkenı qazırdıŋ özınde Jİ adamzattyŋ senımıne äbden ie bolǧan. Köptegen saraptau, taldau, esepteu, keskındeu qyzmetterı osy Jİ arqyly jüzege asady. Bıraq onyŋ barysynda Jİ saldarynan alaŋdatarlyq mäselege de tap boluy mümkın. Mäselen jūmyssyzdyq, adamdardyŋ kömegın kereksız etıp qalu degen syndy boljamdar kütılude.
- Qazaqstandaǧy zertteuler men innovasiialardyŋ keleşegı qandai jäne bolaşaqta qandai mümkındıkter bar dep oilaisyz?
- Qazırgı taŋdaǧy innovasiianyŋ qarqyndy damuy joǧary deŋgeidegı bäsekege qabılettı faktorlardy, aldymen eldıŋ infraqūrylymy, onyŋ ǧylymi küş quatyn halyqtyŋ bılımdılık deŋgeiın arttyru bolyp tabylady. İndustrialdy innovasiialyq saiasat industriiadan keiıngı damudyŋ perspektivaly şaqtarynda ǧylymi tehnikalyq, innovasiialyq jäne öndırıstık äleuettı ūlǧaituǧa baǧyttalǧan. Ol bolaşaqta qaǧidatty bäsekelestık artyqşylyqtardy aluǧa järdemdesuı tiıs. Joǧary tehnologiialyq öndırıster qalyptastyruǧa onyŋ ışınde şeteldık te, salaaralyq ta tehnologiialar transferınıŋ tiımdı jüiesın jasauǧa järdemdesu, joǧary ǧylymi tehnologiialyq äleuetı bar ǧylymi tehnikalyq jäne önerkäsıptık ūiymdar men käsıporyndar jelısı bar qalalarda qazırgı zamanǧa ǧylymi jäne innovasiialyq infraqūrylymdy alsaq, onyŋ qazırgı zamanǧy elementterınıŋ qyzmetın qoldauda maŋyzdy röl atqarady.
- Jauabyŋyzǧa raqmet!
Dina LİTPİN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
