Qazaqstandaǵy ǵylym salasynyń damýy elimizdegi ǵalymdar tarapynan baǵalanyp, jıi talqyǵa túspeıdi. Kópshilik elimizdegi jas ǵalymdar týraly, ǵylym salasynyń jańa órkenıeti týraly jańalyqtardan beıhabar. Atalǵan taqyryp aıasynda «Adyrna» tilshisi Almaty tehnologııalyq ýnıversıtetiniń «Taǵamtaný» fakýltetiniń oqytýshysy, PhD doktor Moldaǵulova Zylıha Nurǵalıqyzymen áńgimelesti.
- Sońǵy 10 jyldyqta Qazaqstanda ǵylymdy zertteý salasy qalaı damydy?
- Qazaq ǵylymynyń damýynyń negizgi kúshi ǵylymı zertteý ınstıtýttary men joǵary oqý oryndary. Qazirgi tańda Qazaqstanda ǵylymı zertteý jumystarymen aınalysatyn 396 uıym bar. Bul uıymdar mınıstrliktiń jetekshiligimen elimizdegi oqý oryndary janynan ǴZO-lardyń qurylýy da otandyq ǵylymnyń ilgerilýine ózindik úlesin qosýda. QR Ǵylym qory jelisi boıynsha 2016 jyldan bastap ǵylymı qyzmet nátıjeleri kommerııalandyrylatyn 151 joba qarjylandyrylady. Búginde 120-dan astam joba satý kezeńine shyqty. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekteri boıynsha ǵylym salasynda 22 665 ǵalym men zertteýshi jumys isteıdi. Olardyń 35%-ynyń ǵylymı jáne akademııalyq dárejesi bar. Sondaı-aq ǵylymǵa qyzyǵýshylyq magıstratýra men doktarantýrada damýy úshin jáne shetelderde taǵylymdamadan ótýi úshin arnaıy atrıbýttar berilýde. Sońǵy jyldary granttardyń sany da, olarǵa beriletinin stıpendııanyń kólemi de aıtarlyqtaı ulǵaıdy. Magıstratýra men doktorantýrada kóbeıgen granttar negizinde elimizde jas ǵalymdar artyp keledi.
- Qazaqstannyń ǵylymı qoǵamdastyǵy qandaı máselelermen betpe-bet kelip otyr jáne bul máselelerdi sheshý úshin qandaı bastamalar bar?
- Ǵylym jáne tehnologııalar jónindegi ulttyq keńeste ǵylymdaǵy máselelerdi sheshý joldary: birinshiden bıznesti tartý joldary, yntalandyrý máseleri talqylandy. Ekinshiden ýnıversıtettegi ǵylymdy damytý kózdelgen. Úshinshiden ulttyq deńgeıdegi keńeste ǵylymdy damytýdyń basym baǵyttary jáne de ártúrli máseleler talqylanady. Atap aıtqanda, ǵylym baǵytynda bólinetin qarajat kólemin arttyrý, ýnıversıtetterge, zertteý ınstıtýttaryna qural-jabdyqtar alý taqyryptary qozǵalady.
Álemdik reıtıngterde JOO sany men qoldanbaly ǵylymı zertteý jumystarynyń jalpy sanyndaǵy kommerııalandyrylǵan jobalardyń úlesin arttyrý úshin maqsatty ındıkatorlar qatary júzege asyryla bastaǵan. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń 2019 jyly 2-qyrkúıeginde jarııalanǵan Qazaqstan halqyna «Syndarly qoǵamdyq dıalog qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» joldaýynda bilim ekonomıkasy, eńbek ónimdiligin arttyrý, ınnovaııany damytý, jasandy ıntellekt, jahannyń negizgi faktorlaryna aınalǵandyǵyna birneshe márte ekpin jasady. Búginde QR-da bilim berýdi damytýdyń 2022-2026 jyldarǵa arnalǵan joǵarǵy jáne joǵarǵy oqý oryndarynan keıingi bilimge qoljetimdilikti keńeıtý joǵary jáne joǵarǵy oqý oryndarynan keıingi bilimniń mazmunyn jańartý jáne básekege qabiletin arttyrý JOO-da basqarý júıesin jetildirý basty tujyrymdalardyń biri.
- Sizdiń oıyńyzsha, elimizde jasandy ıntellekt, bıotehnologııa sııaqty jańa tehnologııalar qalaı qoldanylyp, damyp keledi?
- Ǵylym men tehnologııa úzdiksiz damyp kele jatqan qazirgi tańda jasandy ıntellekt tehnologııasy adamdardy qyzyqtyratyn ári alańdatatyn salalardyń biri bolyp tabylady. Kúndelikti turmysta biz jasandy ıntellektiń kómegine jıi júginemiz. Óıtkeni qazirdiń ózinde JI adamzattyń senimine ábden ıe bolǵan. Kóptegen saraptaý, taldaý, esepteý, keskindeý qyzmetteri osy JI arqyly júzege asady. Biraq onyń barysynda JI saldarynan alańdatarlyq máselege de tap bolýy múmkin. Máselen jumyssyzdyq, adamdardyń kómegin kereksiz etip qalý degen syndy boljamdar kútilýde.
- Qazaqstandaǵy zertteýler men ınnovaııalardyń keleshegi qandaı jáne bolashaqta qandaı múmkindikter bar dep oılaısyz?
- Qazirgi tańdaǵy ınnovaııanyń qarqyndy damýy joǵary deńgeıdegi básekege qabiletti faktorlardy, aldymen eldiń ınfraqurylymy, onyń ǵylymı kúsh qýatyn halyqtyń bilimdilik deńgeıin arttyrý bolyp tabylady. Indýstrıaldy ınnovaııalyq saıasat ındýstrııadan keıingi damýdyń perspektıvaly shaqtarynda ǵylymı tehnıkalyq, ınnovaııalyq jáne óndiristik áleýetti ulǵaıtýǵa baǵyttalǵan. Ol bolashaqta qaǵıdatty básekelestik artyqshylyqtardy alýǵa járdemdesýi tıis. Joǵary tehnologııalyq óndirister qalyptastyrýǵa onyń ishinde sheteldik te, salaaralyq ta tehnologııalar transferiniń tıimdi júıesin jasaýǵa járdemdesý, joǵary ǵylymı tehnologııalyq áleýeti bar ǵylymı tehnıkalyq jáne ónerkásiptik uıymdar men kásiporyndar jelisi bar qalalarda qazirgi zamanǵa ǵylymı jáne ınnovaııalyq ınfraqurylymdy alsaq, onyń qazirgi zamanǵy elementteriniń qyzmetin qoldaýda mańyzdy ról atqarady.
- Jaýabyńyzǵa raqmet!
Dına LITPIN,
«Adyrna» ulttyq portaly
