قازاقستاندا 25 جاسقا دەيىنگى بالا تۋاتىن جاستاعى قىزدار اراسىندا ەرتە جۇكتىلىك جانە ابورت تاقىرىبى وزەكتى بولىپ قالۋدا. وكىنىشكە وراي، ايەلدەر قاۋىمى اراسىندا كوپشىلىگى ابورتتى قاجەتسىز جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋدىڭ بىردەن-ءبىر ءتاسىلى دەپ سانايدى. ابورتتان كەيىنگى ەڭ قورقىنىشتى دياگنوز-بەدەۋلىك. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە ءاربىر بەسىنشى وتباسى وسىنداي جاعدايدى باسىنان وتكەرەدى، سوندىقتان رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىق تاۋەكەلى فاكتورلارىنىڭ الدىن الۋ جانە ولاردى باسقارۋدىڭ جۇيەلى ءتاسىلىن قولدانۋ وتە ماڭىزدى.
ساراپشىلار الماتى قالاسىنىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارى ستۋدەنتتەرىنىڭ اراسىندا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن بولاتىن. رەسپوندەنت-قىزداردىڭ كوپشىلىگى، 57%، 20-25 جاس ارالىعىندا وتباسىلارىن قۇرۋدى جوسپارلايدى ەكەن ال، رەسپوندەنت-ۇلداردىڭ 30% 20-25 جاس ارالىعىندا، 34% 25 جاستان كەيىن وتباسىلارىن قۇرۋدى جوسپارلايدى. ساۋالناما بارىسىندا رەسپوندەنت-قىزداردا دا جانە رەسپوندەنت-ۇلدار دا رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىققا كەرى ىقپال ەتەتىن فاكتورلاردىڭ قاتارىنا زياندى ادەتتەردى (31% قىزدار جانە 30% ۇلدار), جىنىس جولدارىمەن بەرىلەتىن اۋرۋلاردى (20% قىزدار جانە 18% ۇلدار), تاۋەكەلدى جىنىستىق مىنەز-قۇلىقتى جانە كونتراتسەپتسيالاردىڭ بولماۋىن (9% قىزدار جانە 21 % ۇلدار) جاتقىزدى. قىزداردىڭ 44% جانە ۇلداردىڭ 27% بارلىق فاكتورلاردى كەرى ىقپال ەتەدى دەپ سانايدى.
الماتىلىق رەپرودۋكتيۆتى مەديتسينا ورتالىعىنىڭ گينەكولوگ-رەپرودۋكتولوگى ءلاززات ايتقوجينا جۇزدەگەن ايەلگە انا بولۋ باقىتىن سەزىنىپ، ءومىردىڭ ماعىناسىن تابۋعا كومەكتەسكەن جوعارعى ساناتتى دارىگەر. قازىرگى تاڭدا بەدەۋلىك كورسەتكىشى ارتىپ وتىرعانىن ول العا تارتتى.
«بالا بارلىعىنا كەرەك. بەدەۋلىكتىڭ سەبەپتەرى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. بۇل نەگىزىنەن ەندوكريندىك فاكتورلاردان، سەمىزدىك، ترۋبا فاكتورى، ەرلەر فاكتورى، جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن ءتۇرلى اۋرۋلار قاتارى، ەكولوگيا اسەرىنەن بولۋى مۇمكىن. دۇرىس تاماقتانباۋ مەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانباۋ دا سەبەپشى بولىپ جاتادى. جىلىنا ءبىز ەكستراكورپورالدىق ۇرىقتاندىرۋ بويىنشا 4 مىڭ ءتۇرلى باعدارلاما دايىندايمىز.»-دەدى دارىگەر.
ءلاززات ايتقوجينانىڭ ايتۋىنشا، ۇرىقتاندىرۋ- "زەرگەرلىك ونەر" سياقتى، سوندىقتان ەمبريوندارمەن بارلىق ەمشارالار ميكرواسپاپتاردى قولدانىپ، زور ۇلعايتۋمەن جاسالادى.
«ەكو جاساتۋ بالا سۇيۋگە 100% كەپىلدىك بەرمەيدى. ناتيجە 50-50 بولۋى مۇمكىن. العاش رەت ناتيجە شىقپاي قالاتىن جاعدايلار كوپ كەزدەسەدى. بىراق كوپتەگەن اتا-انالار بەرىلمەيدى، ءبىزدىڭ بارلىق ۇسىنىستارىمىزدى باسشىلىققا الىپ، قاجەتتى ەم الىپ قايتا ورالادى. مىسالى، مەندە 2007 جىلدان باستاپ جۇكتى بولۋعا تىرىسىپ جۇرگەن پاتسيەنت بار. 11 جىل بويى ول انا باقىتىنا يە بولۋ ۇمىتىمەن بىزگە كەلۋدە. ءبىز ونىمەن بىرگە وسى ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن بارلىق مۇمكىندىكتەردى جاساپ كەلەمىز. ءۇمىتىمىز ءالى دە بار.»-دەدى مامان.
قازاقستاندا جىل سايىن شامامەن 20 مىڭ جۇپ بالاسىز بولىپ كەلەدى. سول سەبەپتى ايەلدەردىڭ ورتاشا 15-20% -ى ەكستراكورپورالدىق ۇرىقتاندىرۋعا جۇگىنەدى. كوپ ادامدار كۆوتا كەزەگىن كۇتۋدە. بۇل رەتتە ەلىمىز بويىنشا تەگىن ەكۇ كۆوتالارىنىڭ سانى نەبارى 900. ەمدەلۋشىلەر ءوز كەزەگىن ءبىر جىل نەمەسە ودان دا كوپ كۇتۋىنە تۋرا كەلەدى.
وسى كۇنى جىنىستىق قاتىناسقا ءتۇسىپ جۇرگەن رەسپوندەنتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى كونتراتسەپتيۆتەردى پايدالانسا (97% قىزدار جانە 99% ۇلدار). ونىڭ ىشىندە رەسپوندەنتتەر كوتراتسەپتيۆتەردىڭ ءارتۇرلى ادىستەرىن پايدالانادى. ماسەلەن،رەسپوندەنت-ۇلداردىڭ 91% پرەزەرۆاتيۆتەر پايدالانادى، رەسپوندەنت-قىزداردىڭ 43% بالا بىتىرمەيتىن تابلەتكالاردى پايدالاناتىن بولىپ شىقتى.
«بەدەۋلىكتىڭ سالدارلارىمەن كۇرەسۋدەن كورى، الدىن الۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جانە تۇرعىنداردى اقپاراتتاندىرۋ بارىنشا تيىمدىرەك. ءاربىر ەمدەلۋشىنىڭ ءوز دەنساۋلىق انامنەزى بار. و باستان ءوز دەنساۋلىعىنا دۇرىس قاراعان ادام كوپتەگەن قيىندىقتاردىڭ الدىن الادى. ارينە، ەكۇ ادىسىنە جۇگىنگەن جاندارعا ءبىز كومەككە كەلەمىز. الايدا،پروتسەدۋرا الدىمەن ۇلكەن قاراجاتقا كەلىپ تىرەلەدى. ويتكەنى ۇنەمى اناليزدەر تاپسىرۋ، تەكسەرۋدەن ءوتۋ قاجەت. پاتسيەنتتەردىڭ ىجداhاتتىلىعىنا دا كوپ نارسە بايلانىستى. سەنىم مەن ءۇمىت بار جەردە، شىن مانىندە، عاجايىپتار بولادى.»-دەيدى مامان.
لياززات ايتقوجيناعا كۇنىنە قابىلداۋعا 25-كە جۋىق ادام كەلەدى. ولاردىڭ تورتەۋى-جاڭا پاتسيەنتتەر بولسا، قالعاندارى ەمدەۋ كۋرسىنان ءوتىپ جۇرگەندەر ەكۇ جاساۋعا دايىندالاتىنداردىڭ قاتارى. جىلىنا ول 500-گە جۋىق ەمدەلۋشى قابىلدايتىنىن ايتتى. الماتىداعى رەپرودۋكتيۆتى مەديتسينا ورتالىعى ورتا ازياداعى ەڭ ۇلكەن ورتالىق بولعاندىقتان وتباسىلار تىپتەن رەسەي، قىرعىزستان، تاجىكستان مەن باسقا دا تمد ەلدەرىنەن كەلۋدە. 5-6 جىل ىشىندە 500-گە جۋىق ايەل دارىگەردىڭ كومەگىمەن انا بولۋ باقىتىن يە بولدى.
«ءبىز جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانامىز. ساپالى گەنەتيكالىق تالداۋ جاسايتىن ارنايى اپپارات بار. ەگەر بۇرىن ءبىز تەك 9 حروموسوماعا تالداۋ جاساي الاتىن بولساق، قازىر ەمبريوندى جاتىردىڭ قۋىسىنا اۋىستىرعانعا دەيىن ۇرىقتىڭ دەنساۋلىعىن انىقتاۋعا بولاتىن، ياعني بارلىق 23 حروموسومالاردىڭ گەنەتيكاسىن تەكسەرۋگە مۇمكىندىك بار. دنق فراگمەنتاتسياسىن تەكسەرەتىن اپپارات تا قولدانىستا.»-دەدى دارىگەر.
بىرنەشە جىل بۇرىن باعدارلاما بويىنشا 10 ايەلدىڭ تەك 20-30% - ى جۇكتى بولسا، بۇگىندە بۇل كورسەتكىش 75% - عا دەيىن وسكەن. بۇل جاڭا ادىستەرمەن، زاماناۋي تەحنولوگيالارعا دا تىكەلەي بايلانىستى. ماماندار وتباسىلىق جۇپتار دارىگەرگە ۋاقىتىندا جۇگىنسە دەيدى. سەبەبى ۋاقىتتى جىبەرىپ الماۋ وتە ماڭىزدى.
وف "امان-ساۋلىق"
