Qazaqstanda 25 jasqa deıingi bala týatyn jastaǵy qyzdar arasynda erte júktilik jáne abort taqyryby ózekti bolyp qalýda. Ókinishke oraı, áıelder qaýymy arasynda kópshiligi abortty qajetsiz júktiliktiń aldyn alýdyń birden-bir tásili dep sanaıdy. Aborttan keıingi eń qorqynyshty dıagnoz-bedeýlik. Búgingi tańda elimizde árbir besinshi otbasy osyndaı jaǵdaıdy basynan ótkeredi, sondyqtan reprodýktıvti densaýlyq táýekeli faktorlarynyń aldyn alý jáne olardy basqarýdyń júıeli tásilin qoldaný óte mańyzdy.
Sarapshylar Almaty qalasynyń joǵarǵy oqý oryndary stýdentteriniń arasynda zertteý júrgizgen bolatyn. Respondent-qyzdardyń kópshiligi, 57%, 20-25 jas aralyǵynda otbasylaryn qurýdy josparlaıdy eken al, respondent-uldardyń 30% 20-25 jas aralyǵynda, 34% 25 jastan keıin otbasylaryn qurýdy josparlaıdy. Saýalnama barysynda respondent-qyzdarda da jáne respondent-uldar da reprodýktıvti densaýlyqqa keri yqpal etetin faktorlardyń qataryna zııandy ádetterdi (31% qyzdar jáne 30% uldar), jynys joldarymen beriletin aýrýlardy (20% qyzdar jáne 18% uldar), táýekeldi jynystyq minez-qulyqty jáne kontraepııalardyń bolmaýyn (9% qyzdar jáne 21 % uldar) jatqyzdy. Qyzdardyń 44% jáne uldardyń 27% barlyq faktorlardy keri yqpal etedi dep sanaıdy.
Almatylyq reprodýktıvti medıına ortalyǵynyń gınekolog-reprodýktology Lázzat Aıtqojına júzdegen áıelge ana bolý baqytyn sezinip, ómirdiń maǵynasyn tabýǵa kómektesken joǵarǵy sanatty dáriger. Qazirgi tańda bedeýlik kórsetkishi artyp otyrǵanyn ol alǵa tartty.
«Bala barlyǵyna kerek. Bedeýliktiń sebepteri ártúrli bolýy múmkin. Bul negizinen endokrındik faktorlardan, semizdik, trýba faktory, erler faktory, jynystyq jolmen beriletin túrli aýrýlar qatary, ekologııa áserinen bolýy múmkin. Durys tamaqtanbaý men salaýatty ómir saltyn ustanbaý da sebepshi bolyp jatady. Jylyna biz ekstrakorporaldyq uryqtandyrý boıynsha 4 myń túrli baǵdarlama daıyndaımyz.»-dedi dáriger.
Lázzat Aıtqojınanyń aıtýynsha, uryqtandyrý- "zergerlik óner" sııaqty, sondyqtan embrıondarmen barlyq emsharalar mıkroaspaptardy qoldanyp, zor ulǵaıtýmen jasalady.
«EKO jasatý bala súıýge 100% kepildik bermeıdi. Nátıje 50-50 bolýy múmkin. Alǵash ret nátıje shyqpaı qalatyn jaǵdaılar kóp kezdesedi. Biraq kóptegen ata-analar berilmeıdi, bizdiń barlyq usynystarymyzdy basshylyqqa alyp, qajetti em alyp qaıta oralady. Mysaly, mende 2007 jyldan bastap júkti bolýǵa tyrysyp júrgen paıent bar. 11 jyl boıy ol ana baqytyna ıe bolý úmitimen bizge kelýde. Biz onymen birge osy maqsatqa qol jetkizý úshin barlyq múmkindikterdi jasap kelemiz. Úmitimiz áli de bar.»-dedi maman.
Qazaqstanda jyl saıyn shamamen 20 myń jup balasyz bolyp keledi. Sol sebepti áıelderdiń ortasha 15-20% -y ekstrakorporaldyq uryqtandyrýǵa júginedi. Kóp adamdar kvota kezegin kútýde. Bul rette elimiz boıynsha tegin EKU kvotalarynyń sany nebári 900. Emdelýshiler óz kezegin bir jyl nemese odan da kóp kútýine týra keledi.
Osy kúni jynystyq qatynasqa túsip júrgen respondentterdiń basym kópshiligi kontraeptıvterdi paıdalansa (97% qyzdar jáne 99% uldar). Onyń ishinde respondentter kotraeptıvterdiń ártúrli ádisterin paıdalanady. Máselen,respondent-uldardyń 91% prezervatıvter paıdalanady, respondent-qyzdardyń 43% bala bitirmeıtin tabletkalardy paıdalanatyn bolyp shyqty.
«Bedeýliktiń saldarlarymen kúresýden kóri, aldyn alý jumystaryn júrgizý jáne turǵyndardy aqparattandyrý barynsha tıimdirek. Árbir emdelýshiniń óz densaýlyq anamnezi bar. O bastan óz densaýlyǵyna durys qaraǵan adam kóptegen qıyndyqtardyń aldyn alady. Árıne, EKU ádisine júgingen jandarǵa biz kómekke kelemiz. Alaıda,proedýra aldymen úlken qarajatqa kelip tireledi. Óıtkeni únemi analızder tapsyrý, tekserýden ótý qajet. Paıentterdiń yjdahattylyǵyna da kóp nárse baılanysty. Senim men úmit bar jerde, shyn máninde, ǵajaıyptar bolady.»-deıdi maman.
Lıazzat Aıtqojınaǵa kúnine qabyldaýǵa 25-ke jýyq adam keledi. Olardyń tórteýi-jańa paıentter bolsa, qalǵandary emdeý kýrsynan ótip júrgender EKU jasaýǵa daıyndalatyndardyń qatary. Jylyna ol 500-ge jýyq emdelýshi qabyldaıtynyn aıtty. Almatydaǵy reprodýktıvti medıına ortalyǵy orta Azııadaǵy eń úlken ortalyq bolǵandyqtan otbasylar tipten Reseı, Qyrǵyzstan, Tájikstan men basqa da TMD elderinen kelýde. 5-6 jyl ishinde 500-ge jýyq áıel dárigerdiń kómegimen ana bolý baqytyn ıe boldy.
«Biz jańa tehnologııalardy qoldanamyz. Sapaly genetıkalyq taldaý jasaıtyn arnaıy apparat bar. Eger buryn biz tek 9 hromosomaǵa taldaý jasaı alatyn bolsaq, qazir embrıondy jatyrdyń qýysyna aýystyrǵanǵa deıin uryqtyń densaýlyǵyn anyqtaýǵa bolatyn, ıaǵnı barlyq 23 hromosomalardyń genetıkasyn tekserýge múmkindik bar. DNQ fragmentaııasyn tekseretin apparat ta qoldanysta.»-dedi dáriger.
Birneshe jyl buryn baǵdarlama boıynsha 10 áıeldiń tek 20-30% - y júkti bolsa, búginde bul kórsetkish 75% - ǵa deıin ósken. Bul jańa ádistermen, zamanaýı tehnologııalarǵa da tikeleı baılanysty. Mamandar otbasylyq juptar dárigerge ýaqytynda júginse deıdi. Sebebi ýaqytty jiberip almaý óte mańyzdy.
OF "Aman-saýlyq"
