ەكەۋدىڭ ەرەگەسى جانە قازاقستان

2508
Adyrna.kz Telegram

مامىردىڭ 10 كۇنى جەرگىلىكتى ۋاقىت 01.01-دە اقش، قحر-نان يمپورتتالاتىن قۇنى 200 ملرد تاۋاردىڭ كەدەندىك سالىعىن 10%-تەن 25%-كە بىردەن كوتەردى. كەلەسى 325 ملرد تاۋارعا دا وسىنداي سالىق ەنگىزەتىن قۇجاتتىڭ دايىندالىپ جاتقانىن دا ۇمىت قالدىرعان جوق. قىتاي ساۋدا مينسيترلىگى دە، ناقتىلانباعان تۇردە بولسا دا، قارسى شارالار قابىلداناتىنىن مالىمدەپ ۇلگەردى.

سول كۇنى ساعات 10-دا، ەكى ساعاتقا سوزىلعان كەلىسسوزدەن كەيىن اقش-نىڭ قارجى ءمينسترى Steven Mnuchin كەلىسسوزدىڭ اقىرلاسقاندىعىن ءام “سىندارلى” بولعاندىعىن مالىمدەدى. اقش پرەزيدەنتى ترامپ تا تاراپتاردىڭ جالعاستى كەلىسە بەرەتىندىگىن جەتكىزدى. قحر-نىڭ باس كەلىسسوزشىسى ۆيتسە-پرەمەر Liu he “تاراپتار ادال نيەتتى جانە سىندارلى پىكىر الماستى. ازىرشە ءىشىنارا كەدەرگىلەر مەن توسقاۋىلدارعا ءدوپ كەلگەنىمىزبەن، قوس تاراپ تا جالعاستى اقىلداسۋدىڭ قازىرگىدەي جاعىمدى ۇدەرىسىن ساقتاۋىمىز كەرەك-ءتى” دەپ مالىمدەدى. دەمەك، تاراپتاردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا كەلىسسوزدى جالعاستىرۋعا مۇددەلى، سوعىسا جۇرە كەلىسۋگە پەيىلدى ەكەندىكتەرى ايقىندالىپ قالدى.

10 مارتە كەلىسسوزدەن كەيىن انە-مىنە ەكى ەل باسشىلارىنىڭ قول قويۋىنا جىبەرىلەدى دەپ تۇرعان “تاريحي ەپوس” دەيتىندەي (ترامپتىڭ باعاسى) قۇجاتتىڭ تۇسىك تاستاۋى قىتاي تاراپتىڭ اينىپ قالعانىمەن بايلانىستى سىڭايلى. 6 مامىردا Mnuchin-ءنىڭ اڭداتۋىنشا، “90% كەلىسىلگەن قۇجات وسى رەتكى كەلىسسوزدە تولىقتاي قول قويىلۋعا دايار-دى. الايدا، 3 مامىردا اقش تاراپى قىتايدىڭ جاڭارعان كەلىسسوز نۇسقاسىن تاپسىرىپ الدىق. وندا مۇرناعى كەلىسىلگەن كەيبىر پايىمدار سىزىلىپ كەتكەن، بۇرىنعى مازمۇنعا كورنەكتى وزگەرتۋلەر ەنگىزىلگەن”. اقش-نىڭ ماسەلەدەن حابارلى تۇلعالارىنىڭ جەتكىزۋىنشە دە، قىتاي تاراپى الدىندا شەتەل فيرمالارىنىڭ تەحنيكالىق پاتەنتتەرى جانە زياتكەرلىك قۇقىقتارىن قىسىممەن الۋ سياقتى ارەكەتتەرىن بولدىرماۋدى زاڭعا ەنگىزىپ بەكىتۋگە كەلىسكەن بولسا، ەندى ونى زاڭمەن ەمەس، اكىمشىلىك قاۋلى-ەرەجەلەرمەن اۋىستىرۋدى ۇسىنعان كورىنەدى. ترامتىڭ قىيتىعىنا تيگەن دە وسى مازمۇن سياقتى. ال قىتاي تاراپى دا مويىنسال سىڭايدا. 7 مامىردا ءجۋرناليستىڭ اقش-نىڭ قىتايدىڭ ۋادەدەن اينۋى تۋرالى جازعىرۋىنا قاتىستى سۇراعىنا، قحر ءسىم وكىلىنىڭ جاۋابى ءبىراز نارسەنى اڭعارتقانداي: “كەلىسسوز دەگەننىڭ ءوزى تالقىلاۋ بارىسى سانالادى، تاراپتاردىڭ اراسىندا كەلىسپەۋشىلىكتىڭ بولۋى ۇيرەنشىكتى جاعداي”.

مەيلى سەبەپ نە بولسىن، ساۋدا سوعىسىنىڭ سالدارى بارىنە بەلگىلى. ول ەرەگەسكەن ەكەۋدىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرىنە عانا ەمەس، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنا اۋىر سوققى بولعالى تۇر. ويتكەنى بۇگىندەرى تۇتاس الەم شىم-شىتىرىق بايلانىستارمەن ءوزارا ماتالىپ قالعان. الەمدىك ساۋدا جۇيەسىنىڭ ءبىر مۇشەسى ەسەبىندە، قازاقستاننىڭ دا بۇنىڭ ىقتيمال كەسىرىنەن شەت قالا المايتىندىعى باسى اشىق اڭگىمە. ساۋدا سوعىسى قىزا كەلە، قازىرگى ساۋدا ەرەجەلەرىنىڭ بۇلىنۋىنە، جۇيەسىنىڭ تۇتاستاي ىدىراۋىنا اكەلۋى دە مۇمكىن. ترامپتىڭ قىتايدىڭ ەرەجەلەردى بۇزا بەرسە، دسۇ-ىن تاراتىپ جىبەرۋ كەرەكتىگى جايىنداعى ەسكەرتپەسىنىڭ ءوزى جاقسى ىرىم بولماسا كەرەك. ال ساۋدا ويىندارىنداعى كەز كەلگەن اۋىتقۋلاردىڭ شيكىزات شىعارۋشى ءالسىز ويىنشى بولعان بىزگە جەڭىل سوقپاسى انىق. ەگەر ەرەگەس وسى بەتىمەن شيراتىلا بەرسە، الەم ەكونوميكاسىنىڭ 40%-ءىن قۇراپ وتىرعان الىپتاردىڭ ايقاسى جەرشارى ەكونوميكاسى مەن حالىقارالىق ساۋدانىڭ جاپپاي قۇلدىراۋىنا ۇرىندىراتىن بەلگىلەرى ءازىردىڭ ءوزىن دە توبە كورسەتىپ جاتىر. اشىق ەكونوميكالى ەل بولعان سوڭ، ءبىز دە  ونىڭ زاردابىن شەگەتىن بولامىز. ال وسىنىڭ ءوزى-اق قۇرىلىمدىق وزگەرىستەرگە جىلدام بەت بۇرۋ، ەل ەكونوميكاسىن نەعۇرلىم ەرتە شيكىزاتتىق ىڭعايدان وڭدەۋشىلىك باعىتقا الىپ شىعۋ تالابىن قويادى. ءوندىرىستى ەل عانا ومىرشەڭ ەل ەكەندىگى ۇستانىمى ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق قۇبىلانامامىزدىڭ مىزعىماس قاعيداتى بولىپ بەكۋى شارت.

بۇل ەندى اقش-قىتاي ساۋدا تەكەتىرەسىنىڭ ەلىمىزگە جالپىلاما اسەرى تۇرعىسىنداعى پايىم. ناقتىلى جاعداي بويىنشا، ونىڭ اقش-قازاقستان ەكونوميكالىق قاتىناسىنا ايتاقالسىن اسەر ەتەرلىك رەتى جوق. اقش-نىڭ ەلىمىزدەگى ينۆەستيتسياسى تۋ باستا ستراتەگيالىق سىيپاتتا جانە اقش مۇددەلى بولىپ وتىرعان ەنەرگەتيكا سالاسىنا مەڭزەلگەن، بۇل باعىتتا وزگەرىس بولا قويماس. ەكى ەل ساۋداسى دا ءوزارا تولىقتاۋشىلىق باعىتىندا بولعاندىقتان، مۇندا دا بالەندەي تيىمسىزدىك بولۋى ەكىتالاي، ونىڭ ەلىمىزدىڭ ساۋدا كولەمىندەگى ۇلەستىك سالماعى دا جۇك اۋدارارلىقتاي ەمەس. قىتاي جايىندا ءسوز باسقا. ونىڭ اقش-مەن سوعىسىنىڭ قازاقستانعا وڭتايلى جاقتارى كوبىرەك بولۋى ىقتيمال. اقش-نىڭ قحر-نا ساۋدا قىسىمى مەن باسقالاي شەكتەۋلەرى ۇدەگەن سايىن، قىتايدىڭ ء“بىر بەلدەۋ، ءبىر جول جوباسىنا”(بببج) ىقىلاسى مەن پارمەنى ارتا بەرەرى ءسوزسىز. ال اقش-نىڭ   قىتايعا قاراتقان تەڭىزدە تىزگىندەۋ شارالارىنىڭ جىتىلەۋىنىڭ ناتيجەسىندە، قىتايدىڭ بببج جوباسىنىڭ قۇرلىقتىق قاناتىنا جۇگىنۋى كوبەيە تۇسەرى بەك مۇمكىن. وسى جوباعا يەك ارتىپ ەۋروپا مەن بەلدەۋ بويى ەلدەرىنە قاتىناسۋى جيىلەي تۇسپەك. وسى ورايدا ءبىر بەلدەۋدىڭ العاشقى قاقپاسىندىق ءرولىمىزدىڭ ماڭىزىن اۋەلى ءوزىمىز جەتە تۇسىنگەنىمىز جانە ونى قالاي ويناتا الۋعا باس قاتىرۋىمىز ءلازىم. قىتايدىڭ اقش-نا ساۋدا تۇرعىسىنداعى ەڭ ۇتىمدى كوزىرى، ول—اقش اۋىلشارۋاشىلىق تاۋارلارىنا، وتە-موتە بۇرشاق تۇكىمداستارعا يمپورتتى ازايتۋ بولماق. كەدەندىك سالىق جىرىنىڭ العاشقى كەزەڭىندە-اق، وسى كوزىردىڭ شىعارىلعانى بار. دەمەك، وسى داقىلعا 85%-تىك شەتەلگە تاۋەلدى قىتايدىڭ، ونى باسقا نارىقتان ىزدەيتىنى پراكتيكادان بەلگىلى. وسى تۇستا، بۇرشاق تۇقىمداس ونىمدەردىڭ ەگىلۋى مەن وڭدەلۋىنە قولداۋ ءبىلدىرۋ ارقىلى ەداۋىر ۆاليۋتا جيناپ الۋعا، ونان دا ماڭىزدىسى، قىتايدىڭ وسى نارىعىنان وزىندىك ۇلەسىمىزدى (قىتاي ءۇشىن) ءداستۇرلى قايناركوز رەتىندە جاساقتاپ الۋىمىزدىڭ وراتى كەلىپ تۇرعان سىڭايلى. ساۋدا سوعىسىنىڭ ناتيجەسىندە، قىتايدىڭ ءاۋ باستا سىرتقى نارىققا باعىتتى قۇرىلعان جانە اقش-نى قامداپ كەلگەن ءوندىرىسى جانۇشىرا نارىق ىزدەۋى تالاسسىز. وسى ورايدا ونىڭ وڭدەۋشىلىك سىيپاتىنداعى وندىرىستەرى مەن تەحنولوگيالارىن، بيزنەس ونەرىن ىجداعاتتىقپەن تارتا ءبىلۋىمىز كەرەك. ايتا بەرسەك، ونىڭ بىزگە جىل بۇرىنعى سالىقتىق جەڭىلدىكپەن تارتىلعان وندىرىستەرىن قايتا قاراۋدى قولعا الۋىمىز اسا ورايلى قادام بولعالى تۇر.

قۇرمەت قابىلعازى، ەكونوميست

پىكىرلەر