الماتىدا اتى الاشقا ايگىلى، تالاي تانىمال تۇلعالاردى تۇلەتكەن جالعىز عانا اباي اتىنداعى رەسپۋبليكالىق قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى تەرەڭدەتە وقىتىلاتىن دارىندى بالالارعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرنات بار. 60 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى ۇلتىن، جۇرتىن سۇيەتىن سان مىڭداعان شاكىرتتى تۇلەتكەن ايتۋلى ءبىلىم ورداسىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى، كەلەشەگى قاتتى الاڭداتىپ، وسى حاتتى جازۋعا ءماجبۇر ەتتى.
اتاپ ايتقاندا، 2022-2023 وقۋ جىلى تاعايىندالعان اعىلشىن ءتىلىنىڭ اۋدارما مامانى ەرجان نۇرجانۇلى ديرەكتور بولعالى ءبىراز وزگەرىس بولدى، جەكەلەگەن باستامالارى دا جوق ەمەس. الايدا، ديرەكتوردىڭ استانادان الىپ كەلگەن وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى گۇلجازيرا بەكبولاتقىزى كەلگەلى ۇجىمنىڭ بەرەكە-بىرلىگى كەتىپ، كاسىبيلىگى، مامانداندىرىلعان باعىتى تۇرعىسىنان كوپتەگەن كەلەڭسىزدىكتەر تۋعىزدى.ول كەلىسىمەن اكىمشىل-ءامىرشىل جۇيە ورناتتى. شەكتەن اسقان، تۇرپايى، ورەسكەل مىنەز قاسيەتتەرىن كورسەتىپ، شىداساڭ جۇمىس جاسايتىنىمىزدى، وعان توتەپ بەرە الماساق، جۇمىستى بوساتۋدى ەركىڭنەن تىس ماجبۇرلەيدى. وسىنداي كەلەڭسىز ارەكەتتەردەن ءوزىم دە، ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ دە جاپا شەگۋدە ەكەنىن جەتكىزگىم كەلەدى. بۇل پىكىرىمىزدىڭ ايعاعى-ۇجىم مۇشەلەرىنە جازعان جازبالارى. ناتيجەسىندە مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلاردىڭ مەكتەپتىڭ بولاشاعىنا دەگەن سەنىم ازايىپ، دارىندى بالالار مەكتەپتەن كەتە باستادى. سوندىقتان ساعات ساندارى قىسقارتىلدى. نەگىزگى ماسەلە جاڭا باسشىلارىمىزدىڭ مەكتەپتىڭ جانى مەن باعىتى بولعان قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ ماڭىزى مەن قۇندىلىعىن جوققا شىعارىپ، اعىلشىن جانە جاراتىلىستانۋ پاندەرىن العا شىعارىپ، ءتىل-ادەبيەتتىڭ باسىمدىلىعىن تومەندەتۋ قادامدارى الاڭداتادى. ەلىمىزدە جۇزدەگەن، فيزيكا-ماتەماتيكا، حيميا-بيولوگيا، اعىلشىن باعىتىنداعى ارنايى مەكتەپ بولا تۇرا، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى باعىتىنداعى جالعىز مەكتەپكە نەلىكتەن جانتالاسا وزگەرىس جاساعىلارى كەلەتىنى تۇسىنىكسىز. ديرەكتوردىڭ بار بيلىگىن قولىنا العان گۇلجازيرا بەكبولاتقىزى پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن نەگىزى قالانعان جەلىلىك اباي مەكتەپتەرىنىڭ بولاشاعى مەن مۇمكىندىگىن جوققا شىعارادى.تەك مەرەكەلىك، ناۋقاندىق جۇمىس رەتىندە قارايدى. ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ تۇلەگى، سەنات توراعاسى م.اشىمباەۆ العا قويعان، قر وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى عاني بەكتايۇلى جولعا قويعان «ۇلتتىق مەكتەپ» جوباسىنىڭ ءساتتى ىسكە اسۋىنا وڭ قادام جاساي الماي وتىر. شەتەلدەردە ادەبيەت وقىتىلمايتىنىن ۇنەمى العا تارتادى. بيىلعى وقۋ جىلىنا ەشكىممەن اقىلداسپاي، وقۋ جوسپارلارىن جاساپ، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پاندەرىنىڭ ساعاتتارىن قىسقارتۋعا كەلگەن كۇننەن بار كۇشىن سالدى. وكىنىشكە قاراي، بۇل ارەكەتتەرىن جۇزەگە اسىرا الماعان سياقتى. مەكتەپتىڭ بارلىق جۇمىسىن قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپان مۇعالىمدەرىنىڭ قولىمەن جاساتىپ وتىرىپ، وسى ادىستەمەلىك بىرلەستىكتىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىنا ىقىلاس تانىتپاي، جوققا شىعاراتىنان ۇجىم حاباردار. وسىنداي ارەكەتتەردەن كۇمان پايدا بولىپ، كەلەشەككە دەگەن سەنىم ازايماي قايتەدى؟ ەندەشە، مينيسترگە جولداعان وسى حاتتى جالپى قاۋىمعا، مەكتەپ تۇلەكتەرى مەن ۇلت جاناشىرلارى دا وقىپ، وي ءتۇيىپ، ماسەلەدەن حاباردار بولسا دەگەن ويمەن گازەت ارقىلى جاريالاۋدى ءجون كوردىم.
قر وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى بەيسەمباەۆ عاني بەكتايۇلىنا!
وزىڭىزگە ءدال قازىرگى ۋاقىتتا تۋىنداپ وتىرعان ماڭىزدى ماسەلەنى جەتكىزۋ ءۇشىن، جان-جاقتى اقپارات بەرۋ ءۇشىن وسى شاعىم حاتتى جازۋدى جون كوردىم. ەڭ اۋەلى، ۇستازدىق جولداعى ەڭبەگىمنەن حاباردارسىز دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، مەنىڭ بۇلا سالادا جان اياماي جۇمىس ىستەگەنىمە - 38 جىل. شاكىرتتەرىم ادەبيەت پەن ءتىل سالاسىندا نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى سياقتى جوعارى دەڭگەيدەگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە، س.دەميرەل، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەرى سياقتى جوعارعى وقۋ ورىندارىندا، شەتەلدەگى ديپلوماتيالىق مەكەمەلەردە، جۋرناليستيكادا، ت.ب. قوعامنىڭ ەڭ ماڭىزدى سالالارىندا بەلدى قىزمەت ەتەدى. وسى كەزگە دەيىن قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى عانا ەمەس، ادىستەمەلىك بىرلەستىك جەتەكشىسى مىندەتىن اتقاردىم. قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى اياگۇل تورەقىزى باسقارعان №159 مەكتەپتە بىرنەشە جىل ديرەكتوردىڭ وقۋ-ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى بولدىم. ءوزىڭىز باسقارعان «EDTECH» حالىقارالىق قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ورتالىعىندا قالاي ساباق بەرىپ، قانداي جەتىستىككە جەتكەنىم وزىڭىزگە ايان. الى كۇنگە جەكە باسپانامنىڭ جوق ەكەنىن ايتسام-اق، ءبىراز نارسەنىڭ بايىبىنا باراسىز دەگەن سەنىمدەمىن. ال سوڭعى 20 جىلدا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن تەرەڭدەتە وقىتاتىن اباي اتىنداعى رەسپۋبليكالىق مەكتەپ-ينتەرناتىندا شاكىرت تاربيەلەپ كەلەمىن. وسى كەزەڭدە جارعاق قۇلاعىم جاستىققا تيمەي، بار كۇش-قايراتىمدى ۇرپاق تاربيەسىنە ارنادىم، 20 جىل بويى جاس ۇرپاققا ساباقتان تىس ەش ءۇزىلىسسىز، اقىسىز «جىر-شۇعىلا» تاڭعى جيىنىن جۇرگىزدىم. ول ءار بالانى كوپ الدىندا قىسىلماي سويلەۋگە، بويىنداعى قابىلەتىن اشىپ، ونەرىن كورسەتۋگە، ءوزىن جان-جاقتى دامىتۋعا ۇلەس قوستى. وسى جىلداردا بىرنەشە رەت باسشىلىق اۋىستى. ءتۇرلى جاعدايدى باستان وتكىزدىم. الايدا، ءدال وسى جولعى باسشىلىقتاعىداي كەلەڭسىز-كەمشىلىكتەرگە كەزدەسپەگەن ەكەنمىن. اتاپ ايتقاندا، وتكەن وقۋ جىلىندا تاعايىندالعان مەكتەپ-ينتەرنات ديرەكتورى ەرجان نۇرلانۇلى استانا قالاسىنان الىپ كەلگەن وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى گۇلجازيرا بەكبولاتقىزىنىڭ جەكە وزىمە جانە ۇجىمعا جاساعان جاعىمسىز ارەكەتتەرى، پەداگوگتىك ادەپ-قاعيدالاردى ساقتاماي، شەكتەن شىققان ىستەر ىستەۋى جانىمدى جەگىدەي جەپ، جۇرەگىمدى اۋىرتتى. سونى تىكەلەي سىزگە جەتكىزگىم كەلەدى:
1. ديرەكتوردىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى گۇلجازيرا بەكبولاتقىزى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جارىق كورگەن ءتىلشى-عالىم بيجومارت قاپالبەكتىڭ مەكتەپ-ينتەرنات جايلى جازىلعان ماقالا ءۇشىن بۇكىل ۇجىمعا ايعايلاپ، بالاشا ۇرىستى. كەمشىلىكتى تۇزەۋدىڭ ورنىنا جاسىرۋعا، ءبىزدى ايىپتى ەتۋگە بەيىم بولدى.
2.م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى، ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىم ينستيتۋتى، سۇلەيمەن دەميرەل ۋنيۆەرسيتەتى سياقتى بەلدى وقۋ ورىندارىنىڭ ارنايى ماماندارمەن بىرلەسە جاسالعان، التىنسارين اتىنداعى ۇلتتىق ءبىلىم اكادەمياسى بەكىتكەن قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ باعدارلاماسىن جوققا شىعارۋ ماقساتىندا ءتىل ماماندارىنا قىسپاق جاساپ، زورلىقپەن تالداۋ جاساتىپ، ونى تىڭداماي، تۇسىنىكسىز ءارى كەلەڭسىز جاعداي تۋعىزدى.
3. مەكتەپتەگى تاجىريبەلى مامانداردىڭ ساباعىنا تالداۋ جاساۋعا ورەسى جەتپەي تۇرىپ، كەز كەلگەن ۋاقىتتا ساباققا كىرىپ، ماڭىزدى ارەكەتتەرگە مان بەرمەيدى، جەتىستىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرىنە تالداۋ جاساي المايدى. ۇستازدارعا كەرى بايلانىس جاساپ، قولداۋ كورسەتۋدىڭ ورنىنا كەمشىلىكتەردى ءتىزىپ، ولاردى ءبىلىمسىز دەپ قارالاپ، ەڭبەكتەرىن جوققا شىعارىپ، نامىسىنا ءجيى تيەدى.
4. ديرەكتوردىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى رەتىندە، ءوز قۇزىرەتىنە جاتاتىن ماسەلەلەرمەن عانا اينالىسۋى كەرەك قوي، الايدا، ول تاربيە، شارۋاشىلىق، الەۋمەتتىك جاقتاعى بارلىق ىسكە ارالاسادى. ءوزىن ديرەكتور سەزىنسە كەرەك...
5. وزىنە سىني پىكىر ايتىلسا، ونى ساراپتاپ، تالداۋ جاساماي، پىكىر ايتۋشىنىڭ ماسەلەلەرىن قاراۋعا قىزمەتكەرلەرگە بۇيرىق بەرەدى.
6. مەكتەپتىڭ دىڭگەگى، وزەگى، بارلىق جۇمىستى ادال اتقارۋشى ءتىل-ادەبيەت ماماندارىن كەمسىتىپ، تۇقىرتىپ، ىلعي دا سوزبەن قاعىتىپ، ولاردىڭ ار-نامىسىن اياققا تاپتايدى. بۇل ونىڭ سۇيىكتى ادەتىنە اينالدى. ناتيجەسىندە كەيبىر باسقا ءپان مۇعالىمدەرىندە ءتىل-ادەبيەت ماماندارىنا دەگەن دۇرىس ەمەس كوزقاراستارىن قالىپتاستىرىپ، ۇجىم ىشىنە ىرىتكى سالادى. بۇل - العا باسىپ دامۋدىڭ ەمەس، كەرى كەتىپ قۇلدىراۋدىڭ جولى. بۇل بەتىمىزبەن كەتسەك، ۇلتتىق مەكتەپ قۇرماق تۇگىلى ءوزىمىز بالاباقشانىڭ بالالارى دەڭگەيىنە تۇسەرىمىز حاق.
7. تالاي جىل ۇلتتىق تاربيە بەرىپ، مىڭداعان مىقتى تۇلەك تۇلەتكەن ۇجىمدى «دۋردومعا» تەڭەيدى. مەكتەپتى فيزيكا-ماتەماتيكا مەكتەبىمەن ءجيى سالىستىرىپ، بۇرىنعى تاريحى مەن جەتىستىگىن جوققا شىعارادى. ونىڭ دالەلى رەتىندە الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانعان پوستتارىن قاراۋلارىڭىزعا بولادى.
8.وزىنە ۇناماعان مۇعالىمدەردى زاڭسىز تۇردە جۇمىستان شىعارۋدى ديرەكتورعا تالاپ ەتىپ، ايتقانىن ورىنداتادى. مىسالى، وتكەن جىلى مينيسترلىكتىڭ ارنايى تەكسەرىسىنەن جۇمىسى جوعارى دەڭگەيدە باعالانعان ديرەكتوردىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى نۇراباەۆا ايسۇلۋ پەرنەبايقىزىن، مەكتەپكە كونكۋرستىق نەگىزدە قابىلدانعان قازاق ءتىل مەن ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمى بوتاباەۆا ايشاتتى جانە ءوزىمدى جاڭا وقۋ جىلىندا جۇمىستان شىعىپ كەتۋىمىزدى ماجبۇرلەپ وتىر.
9. ءوزى باسشى، ءوزى مۇعالىم بولا تۇرا ارىپتەستەرىنە، قىزمەتكەرلەرىنە، مۇعالىمدەرگە ادەپ ساقتاپ، قارىم-قاتىناس جاساۋدى ءالى كۇنگە بىلمەۋى، سونشاما دورەكى بولۋى تاڭعالتادى. كەيدە مۇنداي ادامنىڭ رەسپۋبليكالىق مەكتەپتە، ءبىلىم سالاسىنداعى باسشىلىقتاعى ءجۇرۋى قانشالىق ارعا، زاڭعا ساي دەگەن وي كەلەدى.
10. جۇمىستان كەتكەن باسشىلاردىڭ كەمشىلىگىن ءجيى ايتىپ ءبارىمىزدى مەزى قىلدى.
11. تەلەفوننان اشىلعان ۋاتساپ توپتارى ارقىلى بەيمەزگىل، كۇنى-ءتۇنى، ءتىپتى، دەمالىس ۋاقىتىنا قاراماي، بارلىق قىزمەتكەردى مازالاپ، ابدەن شارشاتتى. جۇمىستىڭ ۋاقىتى، دەمالىستىڭ ءتارتىبى، ادامنىڭ دەمالىسى، پسيحولوگيالىق جاعدايى دەگەندى ەسكەرۋ ويىنا دا كىرىپ شىقپايدى. ۋاتساپ توپتارىن ەشكىممەن ساناسپاي اشىپ-جاۋىپ، بار ادامدى ويىنشىق قىلدى.
12. ەشكىمنەن قورىقپاي، ساناسپاي، ەشتەڭەنى قاپەرگە الماي، كىمگە نە ايتىپ، ىستەتكىسى كەلسە، سونى ىستەپ، تەك وزىنىكىن عانا زاڭ دەپ قابىلدايدى.
13. ءوزىنىڭ اتقاراتىن جۇمىسىنا ارنايى كومەكشىسى بار بولسا دا، جەكە مۇعالىمدەرگە ءوزىنىڭ جۇمىسىن جاساتىپ، ولاردىڭ ساپالى ساباق وتۋىنە كەدەرگى جاساپ، دەمالىسىن ۇرلاپ، ابدەن قاجىتادى.
14. ءبىتىرۋشى سىنىپتارعا ءتۇرلى مەرەكەلىك شارالار قويىپ، ساباققا دايىندالۋىنا مۇمكىندىك بەرمەيدى. وسى جاعدايدى سەزگەندىكتەن، بيىلعى وقۋ جىلى 10-11-سىنىپتىڭ جاقسى وقيتىن كوپتەگەن وقۋشىلار باسقا مەكتەپتەرگە اۋىسۋعا ءماجبۇر بولدى.
15. پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان جەلىلىك اباي مەكتەپتەرىنىڭ جۇمىستارىنا كوڭىل بولمەيدى، ونىڭ پايداسى مەن مۇمكىندىگىن جوققا شىعارادى.
16. مەكتەپتەگى ۇزدىك پەداگوگتەردى «ءبىلىمسىز» دەپ قورلايدى.
17. باسشىنىڭ ۇجىممەن ساناسپاي، تەك گۇلجازيرا بەكبولاتقىزىمەن عانا ءتىل تابىسىپ، بارلىق ورىنباسارلارىن، ەسەپ بولىمىندەگى قىزمەتكەرلەرىن باسقا جاقتان اكەلۋى، بۇرىننان جۇمىس جاساپ جاتقان ۇستازدارعا ورىنسىز قىسىم جاساپ، كەتىپ قالۋىنا ىقپال ەتۋى قانشالىقتى ورىندى؟
18. وسى ۋاقىتقا دەيىنگى بارلىق جەتىستىگىمدى، «ۇزدىك پەداگوگ» رەتىندەگى ەڭبەگىمدى جوققا شىعارۋى، مەنەن باسقا زەينەتتەگى ۇستازداردى الىپ قالىپ وتىرۋى مەنى قاتتى كۇيزەلتتى، نامىسىما ءتيدى.
وسىنداي ولقىلىقتاردى كورە تۇرا، ەستي تۇرا، بىلە تۇرا ديرەكتور ەرجان نۇرلانۇلىنىڭ ەشقانداي شارا قولدانباۋىن، تىيىم سالماۋىن باسشى رەتىندە قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ بالكىم، ول ءوز ساياساتىن وزىمەن بىرگە ەرتىپ كەلگەن ورىنباسارى بەكبولاتقىزى ارقىلى ىسكە اسىرۋدى ءجون ساناعان بولار. نەگىزىندە ءوزىمىزدىڭ مەكتەپتە، ءتىپتى، مەكتەپ بىتىرگەن مىقتى تۇلەكتەر اراسىندا ديرەكتور جانە ونىڭ ورىنباسارى بولىپ جۇيەلى، جوسپارلى، ناتيجەلى، جاقسى جۇمىس ىستەيتىن باسشى بولۋعا لايىق تۇلعالار بارشىلىق. سوعان قاراماستان، بۇرىنعى مينيستر اسحات ايماعامبەتوۆ زاڭ نورمالارىنا ارنايى وزگەرىس ەنگىزىپ، ەشبىر كونكۋرسسىز وسى ديرەكتوردى ءبىزدىڭ مەكتەپكە تاعايىندادى (ونى دەپۋتاتتىق سايلاۋ كەزىندە مەكتەبىمىزگە كەلگەندە ءوزى ايتىپ بەردى). اسحات ايماعانبەتوۆ سياقتى ادال تۇلعا، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى قولداۋ جاساپ، باسشىلىققا اكەلگەندە قۋانعانىمىزدى جاسىرا المايمىز. وكىنىشكە وراي، قۋانىشىمىز كوپكە سوزىلمادى. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى تەرەڭنەن تۇسىنە الماي، تەك باتىستىق قۇندىلىقتارمەن جۇرۋگە نيەتتى باسشى ەرجان نۇرلانۇلى ۇجىمدى ۇيىستىرا الماي وتىر. مۇنداي جاعدايدا ءبىز العا قويعان نەگىزگى ماقسات – «ۇلتتىق مەكتەپ» قۇرۋدى ىسكە اسىرۋىمىز مۇلدەم مۇمكىن ەمەس دەپ سانايمىن. وسى جازعاندارىمدى ەسكەرە وتىرىپ، مەكتەپ باسشىلىعى مەن قۇرىلىمىنا وزگەرىس ەنگىزىپ، مەكتەبىمىزدىڭ قالىپتاسقان مارتەبەسى مەن بەدەلىن ساقتايتىن، دامىتاتىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتى جەتە مەڭگەرگەن، ءتىل-ادەبيەتتى تۇسىنەتىن، باعالايتىن، رۋحاني الەمى باي، جاناشىر، ىسكەر، ادال جاڭا باسشى تاعايىنداۋ ارقىلى جاڭا قادام جاساۋىڭىزدى سۇرايمىن!
ايتپاقشى، باسشىلىقتىڭ پەداگوگيكا، ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ سالاسىنداعى ەڭبەكتەرىمدى، ءالى كۇنگە جەكە باسپانامنىڭ جوق ەكەندىگىن، كامەلەتكە تولماعان بالا تاربيەلەپ وتىرعان جالعىز باستى انا ەكەنىمدى ەسكەرمەي، وسى وقۋ جىلىندا زەينەتكەر مۇعالىمدەردىڭ ىشىندە مەنىڭ عانا ساعاتىمدى مۇلدەم قىسقارتىپ، ءتۇرلى تاسىلمەن جۇمىستان شەتتەتۋگە ارەكەت ەتكەنىن دە جاسىرماي ايتقىم كەلەدى. وسى جاعدايلاردى دا تولىق سارالاپ، جالپى ۇجىمعا، مەكتەپ بولاشاعىنا جانە ءوزىمنىڭ جەكە جاعدايىما قاتىستى وڭ شەشىم قابىلداۋىڭىزدى سۇرايمىن!
جوعارىداعى ايتىلعان شاعىمداردىڭ شىنايى ەكەنىنىڭ دالەلى رەتىندە دورەكى قارىم-قاتىناس جاساعان اۋديو، ۋاتساپ جازبالارىن ۇجىم مۇشەلەرىنەن انىقتاۋعا بولادى.
قۇرمەتپەن، اباي اتىنداعى رممي-ءدىڭ مۇعالىمى، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى باعدارلامالارىنىڭ، ديداكتيكالىق قۇرالداردىڭ اۆتورى، «ۇزدىك ۇستاز-2021»، «ى.التىنسارين» توسبەلگىسىنىڭ، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى» بەلگىلەرىنىڭ يەگەرى
قاليما قاپپاسقىزى
