ەلىمىزدە ۇزىن سانى 20 مينيسترلىك بار. ءبىر جىلى ءبولىنىپ، ەكىنشى جىلى قايتا قوسىلىپ جاتاتىن مينيسترلىككە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قانشا قارجى بولىنەدى؟ بولىنگەن اقشانى مينيسترلەر قانشالىقتى ءتيىمدى پايدالانىپ جاتىر؟ «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردىڭ جاۋابىن ىزدەپ كوردى.
جاماۋباەۆ جۇمانعاريننەن «باي» بولىپ شىقتى
ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ءارى قارجى ءمينيسترى ەرۇلان جاماۋباەۆ باسقاراتىن ۆەدومستۆوعا 2023 جىلى 7 ترلن تەڭگە بولىنگەن ەكەن. سونداي-اق قارجى مينيسترلىگى 2020 جىلى 3,1 ترلن، 2021 جىلى 3,2 ترلن، 2022 جىلى 3,7 ترلن تەڭگەنى يگەرىپ تاستاعان. وتكەن جىلى 3,7 ترلن تەڭگە يگەرگەن مينيسترلىك بيىل ەكى ەسە قارجىنى قالاي ءبولدىرىپ الدى؟ بۇل تىم كوپ قارجى ەمەس پە؟
ۆيتسە-پرەمەر ءارى ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆنىڭ قارجىسى ەرۇلان جاماۋباەۆپەن سالىستىرعاندا الداقايدا از. ناقتىراق ايتساق، اتالعان مينيسترلىككە 2023 جىلى 4 715,9 ملرد تەڭگە بولىنگەن. جالپى سوڭعى ءۇش جىلدا ەڭبەك مينيسترلىگىنە بولىنگەن قارجى مىناداي: 2020 جىلى – 3 869,7 ملرد تەڭگە، 2021 جىلى - 3 883,9 ملرد تەڭگە، 2022 جىلى - 4 340,0 ملرد تەڭگە.
ۇكىمەتتەگى قوس بىردەي قىزمەتتى اتقارىپ وتىرعان ازاماتتىڭ ءبىرى – مۇرات تىلەۋبەردى. ول جۋىردا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى جانە سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالعان. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە بيىل 101 371 388 مىڭ تەڭگە بولىنگەن ەكەن. اتالعان ۆەدموستۆاعا سوڭعى ءۇش جىلدا: 2020 جىلى 79 003 543 مىڭ تەڭگە، 2021 جىلى 84 780 761 مىڭ، 2022 جىلى 97 230 506 مىڭ تەڭگە بولىنگەن.
ۆيتسە-پرەمەر ءارى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعاريننىڭ بيۋدجەتى ەڭ از ەكەن. بيىل اتالعان مينيسترلىككە نەبارى 25,7 ملرد تەڭگە بولىنگەن. ءبىر قىزىعى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنە سوڭعى ءۇش جىلدا بيىلعىدان الدەقايدا كوپ قارجى اۋدارىلعان. مىسالى، اتالعان مينيسترلىك 2020 جىلى 92,9 ملرد، 2021 جىلى 74,1 ملرد، 2022 جىلى 79,7 ملرد تەڭگەنى يگەرگەن.
ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، سەرىك جۇمانعارين قارجى ءمينيسترى ەرۇلان جاماۋباەۆپەن سالىستىرعاندا «كەدەي» بولىپ شىقتى.
«بيۋدجەت بولۋدە بيۋروكراتيا بار»
ەكونوميست جانۇزان اكىمنىڭ ايتۋىنشا، قارجى مينيسترلىگىنە بولىنگەن 7 ترلن تەڭگە تىم كوپ. كەرىسىنشە ول ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك مينيسترلىگىنە بولىنەتىن قارجىنىڭ از ەكەنىن ەسكەرتتى.
«ەگەر ەڭبەك مينيسترلىگىنە بولىنگەن قارجىدان ازاماتتاردى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەتىن بولسا، 4 715,9 ملرد تەڭگە وتە از. مەنىڭ ويىمشا، ەڭبەك مينيسترلىگىنە قاتىستى جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋ پرەوبلەماسىنىڭ شەشىلمەي وتىرعانى قارجىنىڭ از بولىنگەنىنە تىكەلەي بايلانىستى. ءبىزدىڭ ەلدە قازىر ميلليوننان استام جاستار جۇمىسسىز ءجۇر. ال ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعان ادامدار مۇلدە جۇمىسسىزدار ەسەبىندە جوق. اتالعان مينيسترلىكتە وسىنداي پروبلەمالار بار. ۇكىمەت بيۋدجەتتى 1 جىلعا بەكىتەدى دە، بيۋروكراتيا جاساپ، قاتايىپ وتىرىپ الادى. سودان كەيىن جىل سوڭىندا «مىنا مينيسترلىك نەمەسە وبلىس قارجىنى يگەرمەدى» دەپ وتىرادى. بۇل، ارينە، دۇرىس ەمەس. ەڭ دۇرىسى ءار توقسان سايىن قارجىنىڭ يگەرىلگەنىن نەمەسە يگەرىلمەگەنىن باقىلاپ وتىرۋ كەرەك. مىسالى، مەكتەپ پەن اۋرۋحانا سالۋعا بولىنگەن قارجى دۇرىس يگەرىلمەسە، وندا اقشانى كەرى قايتارىپ الۋ كەرەك. ال ولار جىلدان جىلعا سوزىپ، جۇرە بەرەدى. مينيسترلەر بيۋدجەتتەن نەعۇرلىم كوپ اقشا شىعارسا، سوعۇرلىم ونى شاشۋدى كوزدەيدى. مىسالى قازىر مينيسترلىكتەر 5 100 كاسىپورىن اشىپ العان. سول ارقىلى شەنەۋنىكتەر بيۋدجەتتىڭ اقشاسىن تالان-تاراجعا سالىپ، ۇرلايدى. باسقا ولاردىڭ جۇمىستارى جوق. جىلىنا 30-33 ملرد اقش دوللارى 5 100 كاسىپورىن ارقىلى ۇرلانىپ، سىرتقا شىعارىلادى – دەيدى ول.
مينيسترلىكتەردىڭ بيۋدجەتى
اجار عينايات باسقاراتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە بيىل 2 148 795,6 ملن. تەڭگە بولىنگەن. اتالعان مينيسترلىك 2020 جىلى 1 662 991,0 ملن. تەڭگە، 2021 جىلى 2 116 258,4 ملن. تەڭگە جانە 2022 جىلى 1 973 724,3 ملن. تەڭگەنىڭ تۇبىنە سۋ قۇيعان.
ال 36 جاستاعى مارات قاراباەۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ مينيسترلىگىنە 2023 جىلى 2 105,9 ملرد. تەڭگە بولىنگەن. سونداي-اق اتالعان مينيسترلىك 2020 جىلى 1 448,8 ملرد. تەڭگە، 2021 جىلى 1 446,1 ملرد. تەڭگە، 2022 جىلى 2 172,5 ملرد. تەڭگەنى يگەرگەن ەكەن.
وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى 2023 جىلى 732 853,7 ملن. تەڭگە، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى 489 785 256,4 مىڭ تەڭگە جانە ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى 184 ملرد. 145,2 ملن. تەڭگەنى ءبولىپ العان.
ءبىر قىزىعى – عاني بەيسەمباەۆ، ەربول قاراشوكەەۆ جانە ءزۇلفيا سۇلەيمەنوۆا باسقاراتىن مينيسترلىك سوڭعى ءۇش جىلدىڭ بيۋدجەتى حات ارقىلى جازۋدى قاجەت دەپ تاپپاپتى.
باعدات مۋسين باسقاراتىن تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىنە بيىل بيۋدجەتتەن 181 186,6 ملن. تەڭگە ءبولىنىپتى. اتالعان مينيسترلىك 2020 جىلى 103 127 381,3 تەڭگە، 2021 جىلى 118 510 663,4 تەڭگە، 2022 جىلى 145 683 535,5 تەڭگەنى يگەرگەن.
ارىپتەستەرىمەن سالىستىرعاندا ازامات ەسقاراەۆ باسقاراتىن ادىلەت مينيسترلىگى ەڭ قارجى الاتىن بولىپ شىقتى. ناقتىراق ايتساق، بيىل رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتپەن اتالعان مينيسترلىككە 50 160 974 مىڭ تەڭگە بولىنگەن. سونداي-اق ادىلەت مينيسترلىگى 2020 جىلى 52 252 726 مىڭ تەڭگە، 2021 جىلى 53 106 287,8 مىڭ تەڭگە جانە وتكەن جىلى 45 156 809,8 مىڭ تەڭگەنى يگەرىپ، جۇمساعان.
«بيۋدجەتتى تەكسەرۋدى پارلامەنتكە بەرۋ كەرەك»
ەكونوميست رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى ءبولۋدى جانە تەكسەرۋدى پارلامەنت باقىلاۋعا الۋى كەرەك ەكەنىن ايتادى. سونداي-اق ول بيۋدجەتتىڭ ماسەلەسىنە ءتىپتى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ارالاسپاۋى كەرەك ەكەنىن ەسكەرتتى.
«ەڭ قىزىعى بىزدە قارجىنى تەكسەرەتىن ورگان جوق. مىسالى، ەسەپ كوميتەتى 2-3 جىل وتكەن سوڭ «مىنا اقشا مۇندا جۇمسالعان» دەپ تەك قانا ەسەبىن بەرەدى. اتالعان كوميتەتتىڭ ەشقانداي دا قۇزىرى جوق. سوندىقتان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى ءبولۋدى جانە تەكسەرۋدى پارلامەنتكە بەرۋ كەرەك. بۇعان ءتىپتى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ارالاسپاۋى كەرەك. ەگەر بيۋدجەت دۇرىس جۇمسالمايتىن بولسا، مينيستر نەمەسە اكىمدى سول ساتتە جۇمىستان الىپ تاستاۋ قاجەت. سول كەزدە ءتارتىپ ورنايدى. ەڭ كەم دەگەندە بيۋدجەتتى جارتى جىل سايىن تەكسەرىپ، ەگەر بولىنگەن قارجى دۇرىس يگەرىلمەسە، قاجەتتى سالاعا اقشانى اۋدارۋ كەرەك. سەبەبى كوپتەگەن جوبالار ورىندالماي جاتىر. مىسالى، بىزدە قازىر مىڭنان استام مەكتەپ جەتپەي جاتىر. سونداي-اق ەمحانا مەن اۋرۋحانا جەتپەيتىنى ءجيى ايتىلادى. ودان كەيىن جىل سايىن جۇمىس ىستەمەيتىن وتىرىك زاۋىتتار تاپسىرىلادى. ايتالىق، ءبىر جىلدا جۇزگە جۋىق زاۋىت اشتىق دەپ حابارلايدى. وكىنىشكە قاراي ونىڭ 10 پايىزى دا ىسكە اسقان جوق»، – دەيدى جانۇزاق اكىم.
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
