Elımızde ūzyn sany 20 ministrlık bar. Bır jyly bölınıp, ekınşı jyly qaita qosylyp jatatyn ministrlıkke respublikalyq biudjetten qanşa qarjy bölınedı? Bölıngen aqşany ministrler qanşalyqty tiımdı paidalanyp jatyr? «Adyrna» ūlttyq portaly osy jäne özge de sūraqtardyŋ jauabyn ızdep kördı.
JAMAUBAEV JŪMANǦARİNNEN «BAI» BOLYP ŞYQTY
Ükımet basşysynyŋ orynbasary ärı Qarjy ministrı Erūlan Jamaubaev basqaratyn vedomstvoǧa 2023 jyly 7 trln teŋge bölıngen eken. Sondai-aq Qarjy ministrlıgı 2020 jyly 3,1 trln, 2021 jyly 3,2 trln, 2022 jyly 3,7 trln teŋgenı igerıp tastaǧan. Ötken jyly 3,7 trln teŋge igergen ministrlık biyl ekı ese qarjyny qalai böldırıp aldy? Būl tym köp qarjy emes pe?
Vise-premer ärı Eŋbek jäne äleumettık qorǧau ministrı Tamara Düisenovnyŋ qarjysy Erūlan Jamaubaevpen salystyrǧanda äldaqaida az. Naqtyraq aitsaq, atalǧan ministrlıkke 2023 jyly 4 715,9 mlrd teŋge bölıngen. Jalpy soŋǧy üş jylda Eŋbek ministrlıgıne bölıngen qarjy mynadai: 2020 jyly – 3 869,7 mlrd teŋge, 2021 jyly - 3 883,9 mlrd teŋge, 2022 jyly - 4 340,0 mlrd teŋge.
Ükımettegı qos bırdei qyzmettı atqaryp otyrǧan azamattyŋ bırı – Mūrat Tıleuberdı. Ol juyrda Ükımet basşysynyŋ orynbasary jäne Syrtqy ıster ministrı bolyp taǧaiyndalǧan. Syrtqy ıster ministrlıgıne biyl 101 371 388 myŋ teŋge bölıngen eken. Atalǧan vedmostvaǧa soŋǧy üş jylda: 2020 jyly 79 003 543 myŋ teŋge, 2021 jyly 84 780 761 myŋ, 2022 jyly 97 230 506 myŋ teŋge bölıngen.
Vise-premer ärı Sauda jäne integrasiia ministrı Serık Jūmanǧarinnyŋ biudjetı eŋ az eken. Biyl atalǧan ministrlıkke nebärı 25,7 mlrd teŋge bölıngen. Bır qyzyǧy Sauda jäne integrasiia ministrlıgıne soŋǧy üş jylda biylǧydan äldeqaida köp qarjy audarylǧan. Mysaly, atalǧan ministrlık 2020 jyly 92,9 mlrd, 2021 jyly 74,1 mlrd, 2022 jyly 79,7 mlrd teŋgenı igergen.
Ūzyn sözdıŋ qysqasy, Serık Jūmanǧarin Qarjy ministrı Erūlan Jamaubaevpen salystyrǧanda «kedei» bolyp şyqty.
«BIýDJET BÖLUDE BIýROKRATİIа BAR»
Ekonomist Janūzan Äkımnıŋ aituynşa, Qarjy ministrlıgıne bölıngen 7 trln teŋge tym köp. Kerısınşe ol Eŋbek jäne halyqty äleumettık ministrlıgıne bölınetın qarjynyŋ az ekenın eskerttı.
«Eger Eŋbek ministrlıgıne bölıngen qarjydan azamattardy jūmyspen qamtamasyz etetın bolsa, 4 715,9 mlrd teŋge öte az. Menıŋ oiymşa, Eŋbek ministrlıgıne qatysty jūmyssyzdyqty azaitu preoblemasynyŋ şeşılmei otyrǧany qarjynyŋ az bölıngenıne tıkelei bailanysty. Bızdıŋ elde qazır millionnan astam jastar jūmyssyz jür. Al özın-özı jūmyspen qamtyǧan adamdar mülde jūmyssyzdar esebınde joq. Atalǧan ministrlıkte osyndai problemalar bar. Ükımet biudjettı 1 jylǧa bekıtedı de, biurokratiia jasap, qataiyp otyryp alady. Sodan keiın jyl soŋynda «Myna ministrlık nemese oblys qarjyny igermedı» dep otyrady. Būl, ärine, dūrys emes. Eŋ dūrysy är toqsan saiyn qarjynyŋ igerılgenın nemese igerılmegenın baqylap otyru kerek. Mysaly, mektep pen auruhana saluǧa bölıngen qarjy dūrys igerılmese, onda aqşany kerı qaitaryp alu kerek. Al olar jyldan jylǧa sozyp, jüre beredı. Ministrler biudjetten neǧūrlym köp aqşa şyǧarsa, soǧūrlym ony şaşudy közdeidı. Mysaly qazır ministrlıkter 5 100 käsıporyn aşyp alǧan. Sol arqyly şeneunıkter biudjettıŋ aqşasyn talan-tarajǧa salyp, ūrlaidy. Basqa olardyŋ jūmystary joq. Jylyna 30-33 mlrd AQŞ dollary 5 100 käsıporyn arqyly ūrlanyp, syrtqa şyǧarylady – deidı ol.
MİNİSTRLIKTERDIŊ BIýDJETI
Ajar Ǧinaiat basqaratyn densaulyq saqtau ministrlıgıne biyl 2 148 795,6 mln. teŋge bölıngen. Atalǧan ministrlık 2020 jyly 1 662 991,0 mln. teŋge, 2021 jyly 2 116 258,4 mln. teŋge jäne 2022 jyly 1 973 724,3 mln. teŋgenıŋ tübıne su qūiǧan.
Al 36 jastaǧy Marat Qarabaev jetekşılık etetın İndustriia jäne infraqūrylymdy damytu ministrlıgıne 2023 jyly 2 105,9 mlrd. teŋge bölıngen. Sondai-aq atalǧan ministrlık 2020 jyly 1 448,8 mlrd. teŋge, 2021 jyly 1 446,1 mlrd. teŋge, 2022 jyly 2 172,5 mlrd. teŋgenı igergen eken.
Oqu-aǧartu ministrlıgı 2023 jyly 732 853,7 mln. teŋge, auyl şaruaşylyǧy ministrlıgı 489 785 256,4 myŋ teŋge jäne Ekologiia jäne tabiǧi resurstar ministrlıgı 184 mlrd. 145,2 mln. teŋgenı bölıp alǧan.
Bır qyzyǧy – Ǧani Beisembaev, Erbol Qaraşökeev jäne Zülfiia Süleimenova basqaratyn ministrlık soŋǧy üş jyldyŋ biudjetı hat arqyly jazudy qajet dep tappapty.
Baǧdat Musin basqaratyn sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrlıgıne biyl biudjetten 181 186,6 mln. teŋge bölınıptı. Atalǧan ministrlık 2020 jyly 103 127 381,3 teŋge, 2021 jyly 118 510 663,4 teŋge, 2022 jyly 145 683 535,5 teŋgenı igergen.
Ärıptesterımen salystyrǧanda Azamat Esqaraev basqaratyn Ädılet ministrlıgı eŋ qarjy alatyn bolyp şyqty. Naqtyraq aitsaq, biyl respublikalyq biudjetpen atalǧan ministrlıkke 50 160 974 myŋ teŋge bölıngen. Sondai-aq Ädılet ministrlıgı 2020 jyly 52 252 726 myŋ teŋge, 2021 jyly 53 106 287,8 myŋ teŋge jäne ötken jyly 45 156 809,8 myŋ teŋgenı igerıp, jūmsaǧan.
«BIýDJETTI TEKSERUDI PARLAMENTKE BERU KEREK»
Ekonomist respublikalyq biudjettı böludı jäne tekserudı parlament baqylauǧa aluy kerek ekenın aitady. Sondai-aq ol biudjettıŋ mäselesıne tıptı prezidenttıŋ özı aralaspauy kerek ekenın eskerttı.
«Eŋ qyzyǧy bızde qarjyny tekseretın organ joq. Mysaly, Esep komitetı 2-3 jyl ötken soŋ «Myna aqşa mūnda jūmsalǧan» dep tek qana esebın beredı. Atalǧan komitettıŋ eşqandai da qūzyry joq. Sondyqtan respublikalyq biudjettı böludı jäne tekserudı Parlamentke beru kerek. Būǧan tıptı prezidenttıŋ özı aralaspauy kerek. Eger biudjet dūrys jūmsalmaityn bolsa, ministr nemese äkımdı sol sätte jūmystan alyp tastau qajet. Sol kezde tärtıp ornaidy. Eŋ kem degende biudjettı jarty jyl saiyn tekserıp, eger bölıngen qarjy dūrys igerılmese, qajettı salaǧa aqşany audaru kerek. Sebebı köptegen jobalar oryndalmai jatyr. Mysaly, bızde qazır myŋnan astam mektep jetpei jatyr. Sondai-aq emhana men auruhana jetpeitını jiı aitylady. Odan keiın jyl saiyn jūmys ıstemeitın ötırık zauyttar tapsyrylady. Aitalyq, bır jylda jüzge juyq zauyt aştyq dep habarlaidy. Ökınışke qarai onyŋ 10 paiyzy da ıske asqan joq», – deidı Janūzaq Äkım.
Serık Joldasbai
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
