شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ مارالدى اۋىلىنداعىا التىن بەزگەگى باسەڭدەمەي تۇر. بۇرىن Orda.kz وڭىردە وزەندەر مەن ەلدى مەكەندەرىن ماڭىندا التىن وندىرەتىن فابريكالار سالۋ ماسەلەسىندەگى جانجالعا نازار اۋدارعان بولاتىن. ءتورت ايدان كەيىن ءىس نارازىلىقتارعا ۇلاستى. نەلىكتەن قازاقستاننىڭ يندۋستريالىق ورتالىعىندا التىن رۋداسىن ءوندىرۋ جانە قايتا وڭدەۋ جونىندەگى كاسىپورىندى ىسكە قوسۋ تۋرالى ۋاعدالاسا المايدى جانە بۇل ءۇشىن كىم جاۋاپتى ەكەنىن Orda.kz ءتىلشىسى انىقتاپ كوردى.
وتكەن ماقالادا ءبىز جاعدايدى ەگجەي-تەگجەيلى تۇسىندىرگەن بولاتىنبىز. قازىر ايماقتا جاعداي قالاي؟ سونىمەن، "BCAM Production" كومپانياسى قۇرىلىسقا بىرنەشە ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسيا قۇيدى، بىراق جەرگىلىكتى تۇرعىندار جاڭا كاسىپورىننىڭ پايدا بولۋىنا قارسى. وسى جاعدايعا نارازى بولعان ادامدار قورشاعان ورتاعا زيان كەلتىرەدى دەپ وتىر. بۇل قاقتىعىس كومپانيا نىساندارىنا اشىق شابۋىلعا جەتىپ، فابريكانى ىسكە قوسۋ ماسەلەسى بويىنشا قوعامدىق تىڭداۋلار جانجالسىز اياقتالمايتىن بولدى.
نە بولىپ جاتىر؟
19 شىلدەدە شىعىس قازاقستان وبلىسى كۇرشىم اۋدانىنداعى مارالدى اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى "ۆسام پروداكشن" قىزمەتكەرلەرىنە شابۋىل جاسادى. باق -نىڭ اقپاراتى بويىنشا،150-گە جۋىق ادام كۇزەت بەكەتىنەن فابريكا اۋماعىنا ءوتىپ، كۇزەتشىلەردى ۇرىپ-سوعىپ، تەحنيكانى ءبۇلدىردى.
ينۆەستورلار ءالى دە جاڭا كاسىپورىن قۇرۋدى جانە ول جەرگە جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى جالداۋدى ۇسىنىپ وتىر. الايدا، اۋىل بەلسەندىلەرى قوعامدىق تىڭداۋلاردا قۇرىلىسقا قارسى شىعىپ، ونى تابيعاتتىڭ جويىلۋىنا الىپ كەلىپ سوعادى دەپ وتىر.
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، 2022 جىلى شقو بويىنشا ورتاشا جالاقى 287 مىڭ تەڭگەدەن ارەڭ اسقان. اۋىلدىق وكرۋگتەردە بۇل كورسەتكىش ايتارلىقتاي از. مارالدىدا كوكتەمدە ءۇي ساتىپ الۋ قۇنى 400 - دەن 800 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ەكەنى بەلگىلى بولادى، بۇل جاناما تۇردە جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ تابىسىنىڭ تومەندىگىن، سونداي-اق اۋىلدا پەرسپەكتيۆالاردىڭ جوقتىعىن كورسەتەدى.
بۇعان دەيىن Orda.kz تىلشىسىنە باسقا جەرگىلىكتى تۇرعىندار اتاپ وتكەندەي، ينۆەستورلاردىڭ كەلۋىمەن اۋداندا ەكونوميكالىق جاعداي جاقسارا باستادى.
كومپانيا «ماراليحا» جانە «ماراليحا كەن الاڭى» كەن ورىندارىندا ونىمدىلىگى جىلىنا 250 مىڭ توننا كەن قۇرايتىن التىن ءوندىرۋ فابريكاسىن سالۋمەن اينالىسادى.
ايتا كەتەرلىك، 2022 جىلى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءبىر بولىگى بارلاۋ مەن قۇرىلىس جۇمىستارىنا كەدەرگى كەلتىرۋگە تىرىستى. ولار كومپانيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن جولدار مەن كوپىرلەردى جاۋىپ تاستاعان بولاتىن.
ەكولوگيا ماسەلەسى
ينۆەستيتسيالىق جوبانى جۇزەگە اسىراتىن "ۆسام پروداكشن" كومپانياسى Orda.kz تىلشىسىنە زاۋىتتىڭ ورنالاسۋىنىڭ زاڭدىلىعىن قۇزىرەتتى ورگانداردار بىرنەشە رەت تەكسەرگەنىن حابارلادى. سوڭعى ءبىر جارىم جىلدىڭ ىشىندە عانا اۋماقتا تاۋەلسىز ماماندار مەن اكىمدىك وكىلدەرى جۇزگە جۋىق تەكسەرۋ مەن ساراپتامالار جۇرگىزدى.
"بىزگە ىقتيمال ەكولوگيالىق قاتەر قاۋپىنىڭ جوقتىعىن راستادى. ساراپشىلار بولاشاق فابريكانىڭ نىساندارىنا بارىپ، ولشەۋلەر مەن زەرتتەۋلەر جۇرگىزدى، بىراق كومپانيا جۇمىسىنىڭ زاڭسىزدىعىن ەشكىم دالەلدەي المادى", - دەدى كومپانيانىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى مارات اۋساباەۆ.
سونداي-اق، بىزگە بولاشاق كاسىپورىن التىن كەنىن وڭدەۋ كەزىندە ناتري ءتسيانيدىن قولدانۋ ارقىلى ءى ءىرى شايمالاۋ تەحنولوگياسىن قولداناتىنىن ايتتى. ءدال وسى فاكتىنى قۇرىلىسقا قارسىلاستار
"ەكولوگيالىق اپاتتىڭ" نەگىزى رەتىندە العا تارتىپ، زاۋىتتان اققان تسيانيد مارالدى، ودان ءارى ەرتىس وزەنىنە قوسىلىپ ادامداردى ۋلايدى دەپ وتىر.
ەكولوگيالىق ساراپشىلار بۇعان دەيىن تىلشىگە تسيانيد كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەسەتىنىن راستاعان. مىسالى، ول اس تۇزىن تۇراقتاندىرعىش رەتىندە، گالۆانيزاتسيالاۋ، مەتالداردى وڭدەۋ، ورگانيكالىق حيميالىق زاتتار، پلاستماسسا ءوندىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
ماسەلەنى مۇقيات زەردەلەۋ كەزىندە تسيانيد قازاقستانداعى باسقا كاسىپورىنداردا بۇرىننان قولدانىلىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى بولدى.
باسشىلاردىڭ ايتۋىنشا، كەندى قايتا وڭدەۋ تەحنولوگياسى اعىپ كەتۋدى بىلدىرمەيدى - زاماناۋي جابدىقتار مەن تەحنولوگيالىق پروتسەستەر قورشاعان ورتاعا ەشقانداي توگىندىلەردى قاراستىرمايدى. ناتري ءتسيانيدى سۋعا تۇسەدى دەپ ەسەپتەسەك تە، ءبىر مينۋتتان از ۋاقىت ىشىندە ونىڭ كونتسەنتراتى وزەندە ەرىپ، اۋىز سۋ دەڭگەيىنە جەتەدى.
قۇرىلىستىڭ قارسىلاستارى كارەرلەردەن شىققان شاڭ تۋرالى دا مالىمدەدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، جارىلعىش جۇمىستاردىڭ سالدارىنان مارالدى اۋماعىندا شاڭ استىندا قالادى. بىراق سىناق جارىلىستارى شاڭنىڭ شاشىراۋى جارىلىس ورنىنان 150 مەتردەن اسپايتىنىن كورسەتتى. بولاشاق تاۋ-كەن ورىندارىنان اۋىلعا دەيىنگى قاشىقتىقتان بىرنەشە ەسە از ەكەندىگى ناقتىلاندى.
ءبارىن تۇسىندىرگەنىڭ وزىندە، نەگە قۇرىلىسقا قارسىلاستار تالاپ ەتە بەرەدى دەگەن سۇراق تۋىندايدى؟
"ۆسام پروداكشن" بەلسەندىلەردىڭ بۇل ماسەلەدە وزىندىك قىزىعۋشىلىعى بار دەپ ەسەپتەيدى. ولار التىن ءوندىرۋ تابيعاتقا زيان تيگىزەتىنى تۋرالى ەشقانداي ساراپتاما مەن ناقتى دالەلدەر كەلتىرمەيدى. ال ينۆەستورلاردا كەرىسىنشە دالەلدەر بار.
"بۇل وقيعانىڭ ەكولوگياعا ەشقانداي قاتىسى جوق، ولار بىردە-ءبىر تسيفرا اتاپ وتىرعان جوق. مەن ەرىتىندىنىڭ بۇكىل ءبىر ۋاقىتتا قاشىپ كەتسە دە، تەحنولوگيا كەز-كەلگەن اعىپ كەتۋدى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ سەنىمدى تۇردە ايتا الامىن. بىزدە تەحنوگەندىك اپاتتاردان ەكى ساتىلى قورعانىس بار، ءتىپتى ەگەر تەحنيكا ىستەن شىقسا دا، جاعداي باقىلاۋدا قالادى. شتاتتان تىس جاعداي ورىن السا دا، ەرىتىندى مارالدى وزەنىنە جەتپەيدى", - دەپ ۋادە بەردى مارات اۋساباەۆ.
قازىر بەلسەندىلەر جۇمىسشىلار ءۇشىن قاۋىپتى جاعداي جاساۋدا. مارات اۋساباەۆ بۇعان دەيىن تۇرعىندار درونداردى ۇشىرىپ، جۇمىستى باقىلاپ وتىرعانىن ەسكە الادى. 20-عا جۋىق موتوتسيكل جۇرگىزۋشىلەرى ادامداردى اينالدىرىپ، قورقىتتى. بۇل كوشباسشىعا ءبىرتۇرلى مىنەز-قۇلىق سياقتى كورىنەدى.
"مەن ءۇشىن ماڭىزدى ۇيىم انىق. تاعى قايدا؟ جانعىش قوسپاسى بار بوتەلكەنى جابدىققا لاقتىرىلدى. بۇعان دەيىن ولار كولىكتى توقتاتىپ، ادامداردى ۇرىپ-سوققان. مۇنىڭ ءبارى بىزگە عانا ەمەس، وڭىردەگى كەز كەلگەن ادامعا دا ورتاق قاۋىپ توندىرەدى", - دەپ اتاپ ءوتتى اۋساباەۆ.
ينۆەستورلاردىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي اگرەسسيۆتى اسەر ەتۋ ادىستەرىن كەيبىر مۇددەلى تۇلعالار قارجىلاندىرادى، ويتكەنى نارازىلاردىڭ ءبىر بولىگى ەلدىڭ باسقا ايماقتارىنان كەلەدى.
مۇددەلەر قاقتىعىسى
2022 جىلدىڭ جازىندا بەلسەندىلەردىڭ باسقا ءبىر توبى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا ولاردى "قارا قازۋشىلاردان" قورعاۋدى سۇراپ، كەرىسىنشە ينۆەستورلاردىڭ جۇمىسىن جاقتاعان بولتىن. بۇل ادامدارعا زاڭسىز التىن وندىرۋمەن اينالىساتىن تەك "قارا قازۋشىلار" ەكەنى قۇپيا ەمەس ەدى. ءوز جولداۋىندا ولار "قارا قازۋشىلارمەن" تىكەلەي بايلانىستى جەرگىلىكتى كريميناليتەت تاراپىنان قارسىلىق باستالعانىڭ مالامدەگەن بولاتىن.
كەيبىر مالىمەتتەر بويىنشا، كومپانيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ورتاشا جالاقىسى، ونىڭ ىشىندە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ باسىم بولىگى، 400 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. فيرما بيزنەسكە 3,7 ملرد تەڭگەدەن استام قارجى سالعان.
