جۇرە بەرسەڭ، كورە بەرەسىڭ! جوق الدە كورۋ ءۇشىن جۇرە بەرەمىز بە ەكەن؟ وتكەن جولى ءبىر جولداسىمنىڭ ۇيىنە قوناققا باردىم! ءۇيىنىڭ الدىنا كىشىگىرىم ءوندىرىس ورنىن اشىپ تاستاپتى. ءتۇرلى كادەسىي جاسايتىن لازەرلى اپپاراتى بار ەكەن. سونىمەن وتباسىنىڭ ءىشىپ-جەمىن ايىرىپ وتىرعان كورىنەدى.
لازەرلى اپپارات، ونىمەن جاسالاتىن سانسىز كادەسىي، شاعىن عانا ءوندىرىس ورنى مەنى قىزىقتىرا قويعان جوق. ءونىم وندىرەرسىڭ، ونى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى جارنامالاپ ساتارسىڭ… ياكي، مەيرامدار جاقىنداعاندا تاپسىرىس الىپ، قالتاڭ قالىڭدار! قىتايدان اپپارات ساتىپ اكەلىپ، كومپيۋتەردە ارنايى باعدارلامامەن بۇيىم ەسكيزىن سىزىپ، ونى تەحنيكانىڭ كۇشىمەن قيىپ-ءپىشىپ، زات جاساۋعا از تەر توگىلمەيدى. دەسە دە، مەنىڭ نازارىم وسى كىشكەنتاي عانا ءوندىرىس ورنىندا ارلى-بەرلى ويناقشىپ جۇرگەن ون شاقتى مىسىققا اۋا بەردى.
ءوندىرىس ورنىنىڭ ءبىر بۇرىشى شاعىن كىتاپحانا ەكەن. سول جەردەگى كىتاپتاردى قاراپ، اۋدارىستىرا باستاعانىم سول ەدى، مىسىقتار كەزەك-كەزەگىمەن الدىما سەكىرىپ شىعىپ، ەركەلەپ، ويناپ، مازامدى الدى. تۋمىسىمنان ءۇي حايۋانىندارىن جەك كورەتىنمىن! نەگە ەكەنىن قايدام، يت پەن مىسىق جاقىنداپ كەتسە بولدى، دەنەم ءدىر ەتە تۇسەدى. مەنىڭ تىجىرىنعانىمدى كورىپ، جولداسىم مازالاعان ءۇي جانۋارلارىن قۋىپ اۋرە بولدى.
قازاق مىسىققا تىشقان اۋلاتادى. ءبىر ۇيگە ءبىر مىسىق جەتىپ ارتىلادى. ال مىنا جەردە ون شاقتىسى ءجۇر. جاعدايلارى كەرەمەت. ارقايسىسىنا ارناپ، جەكە تۇرعىن-جاي جاساپتى. ويىنشىقتارى جانە بار! كىتاپتار جيىلعان سورەنىڭ ۇستىندە مىسىقتىڭ ءتۇرلى تاعامدارى ءتىزىلىپ تۇر. الگىنىڭ قورابىنا قاراساڭ، ءتىپتى ادامنىڭ تابەتىن اشادى-اۋ. تاماقتاردىڭ ءبىر شەتىندە ءۇي جانۋارىنا ارنالعان ءدارى-دارمەكتەر! بولمەنىڭ ەكى-ءۇش جەرىندە اعاش قيىندىسى سالىنعان سەبەتتەر تۇر، مۇنىڭ «اجەتحانا» ەكەنىن ۇعا قوياسىز. سونشاما قۇرمەت كورسەتىلەتىن بۇ حايۋانداردىڭ قانداي قاسيەتى بار ەدى؟ كوكەيىمە وسى ساۋال تىعىلدى.
– مۇنىڭ ءبارىن نە ىستەيسىڭ؟
– بالالارىم وينايدى.
– بالالارعا ءبىر، يا ەكى مىسىق جەتپەس پە ەدى؟
دوسىم كۇلدى. ءسويتتى دە مىسىقتارىمەن تانىستىرا باستادى.
– مىناۋ بەنگال مىسىعى! تەرىسى جولبارىستان اۋمايدى. جارتىلاي جابايى، جارتىلاي قولعا ۇيرەتىلگەن مىسىق رەتىندە الەمگە تانىمال تۇقىم…
جابايى بولعاندا بۇرىن، ەرتەرەكتە جابايى مىسىقپەن شاعىلىسقان بولسا كەرەك، قازىر كادىمگى ءۇي حايۋانى ەكەن.
– مىناۋ اپپاق قارداي مىسىق – شينشيللا! اناۋ ەكىنشى اق مىسىق تۇرىك تۇقىمى. قازىر تۇركيا شەكاراسىنان شىعارۋعا تيىم سالىنعان. اركىمنىڭ قولىنا تۇسە بەرمەيتىن – قاسيەتتى مىسىق.
تۇكتى تۇسىنبەسەم دە، جولداسىمنىڭ ايتقاندارىن زەردەمە توقىپ الا بەردىم.
– مىناۋ - بريتان مىسىعى. جۋىردا تۋادى. الماتىعا ارنايى اپارىپ، ەركەگىن تاۋىپ، 40 مىڭ تەڭگەگە شاعىلىستىردىم.
قۇداي-اۋ، مەن ءوزى نە ەستىپ تۇرمىن؟ مىسىقتى 40 مىڭ تەڭگەگە شاعىلىستىرۋ دەگەنىڭىز ءۇش ۇيىقتاساڭىز تۇسىڭىزگە كىرەتىن جايت پا؟
– سونىمەن بۇدان نە پايدا؟
– ونى ءوزىڭ زەرتتەپ كورەرسىڭ، – دەدى دوسىم.
سوسىن مىسىقتاردىڭ قاسيەتى تۋرالى ۇزاق لەكتسيا تىڭدادىم. ولاردىڭ ادامدى يەم دەپ ەمەس، دوسىم دەپ قابىلدايتىنى، ءبىزدى ءداۋ مىسىق دەپ تانيتىنى، ادام دەنساۋلىعىنا تيگىزەر پايداسى، پايعامباردىڭ مىسىق تۋرالى حيساسى، مەشىتكە كىرەتىن جالعىز حايۋان دا وسى مىسىق ەكەنى، ت.ب تولىپ جاتقان مىنەزدەرى حاقىندا ساۋاتىم اشىلدى.
سونىمەن ۇيگە كەلە سالا ينتەرنەت اقتارىپ، دوسىمنىڭ ۇيىنەن كورگەن مىسىقتار تۋرالى اقپاراتتارمەن تانىسا باستادىم. ءما، تۇنىپ تۇرعان – عىلىم. ءبىر بەتتەن ەكىنشى بەتكە ءوتىپ، بىرنەشە ساعات باسىمدى كوتەرە الماي قالدىم. راس، وسى مىسىقتاردىڭ باعاسىن كورگەندە جاعامدى ۇستادىم.
بەنگال مىسىعىنىڭ مارعاۋىنىڭ ەڭ ارزانى 250 مىڭ، شينشيللا مەن بريتان مارعاۋى 200 مىڭ تەڭگە تۇرادى ەكەن.
ءبىر تانانىڭ، ياكي قۇناجىننىڭ قۇنىنا جاقىن اقشا… مۇنىڭ سىرتىندا 500 مىڭنان 1 ميلليون تەڭگەگە دەيىن باعالاناتىن مارعاۋلاردى كورگەندە اياق-قولىم دىرىلدەپ كەتتى. ەكى جىلقىنىڭ قارجىسىنا ەكى مىسىق باقسام با ەكەن دەپ ويلاپ قالدىم.
ءسويتتىم دە، قولىما ەسەپشوتىمدى الدىم. ءبىر مىسىق ءبىر جىلدا ءتورت رەت تۋادى دەلىك. ءبىر تۋعاندا التى مارعاۋدان توپىرلاتادى. التى كوپتىك ەتەر، تورتەۋ-اق دەيىكشى. سوندا ءبىر مىسىقتان جىلىنا 16 مارعاۋ الاسىز! ورتا ەسەپپەن 100 مىڭنان ساتقاننىڭ وزىندە 1 600 000 مىڭ تەڭگە. بەس مىسىعىڭ بولسا، جىلانا 8 ميلليون تەڭگە كىرىس كىرەدى ەكەن. ونىڭ 2 ميلليونى شىعىنعا جۇمساعاننىڭ وزىندە قالتاڭىزدا 6 ميلليون تەڭگە تازا تابىس قالادى.
ءبىر ءۇيىر جىلقى ايداعان ادام جىلىنا 6 ميلليون تازا تابىس تابا الا ما؟ جوق! 6 ميلليون دەگەنىڭىز 12 جىلقىنىڭ قۇنىنا تەڭ سوما… ياعني، تۇتاس ءۇيىر جىلقىنىڭ قۇنى…
بەس مىسىقتىڭ باعاسى ءۇيىرلى جىلقىنىڭ قۇنىنان اسقان زامان كەلىپتى.
ەگەر ءسىز ءبىر مىسىقتىڭ قۇنىنا ءبىر قۇناجىن ساتىپ الدىڭىز دەلىك. ول ءبىر جىلدا ءوز قۇنىنا جاقىن جەم-ءشوپ جەيدى. ودان تۋعان بۇزاۋدى ءوسىرۋ ءۇشىن جانە جەم-ءشوپ كەرەك، ونى باعۋ، كۇتۋ كەرەك. سول باققان ەڭبەگىڭىزگە لايىق ماڭداي تەرىڭىز اقتالارلىق اقشا تابا الاسىز با؟ ول اراسىنا ءوز باسىم جاۋاپ بەرە المايمىن!
باياعىدا ءبىر اقىلدى، جومارت پاتشا جار سالىپ، ونەرپاز اتاۋلىنى جيناعان ەكەن. ەل تاڭدانار ونەر كورسەتكەنگە ات باسىنداي التىن بەرەتىن بوپتى. ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن نەبىر ونەر يەلەرى كەلىپتى. سولاردىڭ اراسىندا ءبىر جىگىتتىڭ ونەرى ەلدى ءبارىن تاڭ قالدىرعان ەكەن.
ول جىگىت ون قادام جەردە تۇرىپ ءجىپتى لاقتىرعاندا ينەنىڭ كوزىنەن وتكىزەدى ەكەن. جۇرتتىڭ ءبارى تاڭداي قاعىسىپتى. پاتشا دا تاڭىرقاپ، جىگىتتى شاقىرىپتى دا: «مىنا جىگىتكە ات باسىنداي التىن بەرىڭدەر دە، ءجۇز دۇرە سوعىڭدار» دەپ بۇيىرىپتى.
ەل دە اڭ-تاڭ، جىگىت تە اڭ-تاڭ. «نە جازدىم؟» دەگەنىندە پاتشا ايتىپتى: «ونەرىڭ عاجاپ ەكەن. سول ءۇشىن التىن بەردىم. الايدا، تۇككە قاجەتى جوق ىسكە تالاي جىلىڭدى ارناپسىڭ. سول ءۇشىن دۇرە سوعۋدى بۇيىردىم، ەلگە ونەگە بولسىن دەپ» دەپتى...
راس، ونەردىڭ دە ىسكە جارايتىنى، جارامايتىنى بار. ءبىزدىڭ كوزبەن قاراساڭىز، مىسىق باعۋ دا «ءجىپتىڭ كوزىنەن ينە وتكىزگەندەي» ماعىناسىز دۇنيە. بىراق، اينالامىزدا جالعىزدىقتىڭ زاردابىن شەككەن قانشاما ادام ءبىر مىسىقتىڭ مەيىرىمىنە، ماحابباتىنا ءزارۋ ەكەنىن ويلادىق پا؟ مۇنىڭ سىرتىندا جانۋارعا انالىق-اتالىق مەيىرىمىن توككىسى كەلەتىن قانشاما جۇرت بار. سول زارۋلىك بىرەۋلەردىڭ اقشا تابار كەنىنە اينالىپتى. قىزىق!
مەن مىسىق بيزنەسىن زەرتتەي كەلە ءبىر دۇنيەگە كوزىم جەتتى. الەم بويىنشا قازاقستان مىسىعى ارزان مەملەكەت ەكەن-ءمىس. سوندىقتان، بىزدە تۋىپ، شەتەل اسىپ كەتىپ جاتقان مارعاۋلار دا از بولماسا كەرەك. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن مىسىقتار نەگىزىنەن ارنايى «پيتومنيكتەردە» تەمىر توردىڭ ىشىندە وسىرىلەدى ەكەن. كادىمگى تۇرمەدە جاتقان قۇجاتتى جانۋارلارعا جانىم دا اشىدى. سويتسە دە، «ەسەكتىڭ ارتىن جۋسا دا، مال تاپقان» ازاماتتارعا وكپەلەي المادىم.
ءتۇيىن
مەن قازاققا مىسىق باق دەپ وتىرعان جوقپىن! وسى مىسىق بيزنەسى سەكىلدى ءبىز بىلمەيتىن قانشاما كاسىپ بار. سول كاسىپتەردىڭ قىر-سىرىن بىلۋگە تالپىنبايتىنىمىزعا، ەش جەردە جوق جاڭا كاسىپ ويلاپ تابا المايتىنىمىزعا قاپا بولامىن. ءبىز نەگە وسىنداي ەكەنبىز؟
قانات بىرلىكۇلى
