تالاي جانعا قايىرىمدىلىق جاساپ جۇرگەن شىمكەنتتىك مەتسەنات قايرات مولداسەيىتوۆ بيزنەستە بەلگىلى ءبىر ستەرەوتيپتەردى ۇستانباساڭ، بۇل سالادا تۇراقتاپ قالۋىڭ قيىن دەگەن پىكىردە. ەڭبەك جولىن ۆاگوندا جۇك تاسۋدان باستاعان كاسىپكەر بىرقاتار جۋرناليستەرگە نە سەبەپتەن وكپەلى؟ ءبىلىم سالاسىنداعى اششى شىندىق شىمبايىنا باتقان ول بۇل تۋرالى ويىن وڭىردەگى NUR.KZ تىلشىسىمەن ءبولىستى.
- ەل اۋزىندا جۇرگەن كاسىپكەر قايرات مولداسەيىتوۆ بيزنەسكە قالاي جانە كىمدەردىڭ ىقپالىمەن كەلدى؟
- بيزنەستى باستاماس بۇرىن الدىمەن قارا جۇمىسپەن اينالىستىم. ءوزىم ستۋدەنتپىن. دەمالىس كۇندەرى ۆاگوننان جۇك تۇسىرەتىنبىز. ءى كۋرس وقىپ جۇرگەن كەزىمدە الماتىعا كەلگەن "شىمكەنت سىراسىن" تالاي تۇسىرگەنمىن. كەيىن قۇرىلىسپەن اينالىسا باستادىم، ودان سوڭ ساۋدا-ساتتىقتى ۇيرەندىم.
5 كۋرس ءبىتىرىپ جاتقاندا تالاي ساۋدامەن اينالىسىپ، تاجىريبە جينادىم. مەن 1991 جىلى ءبىتىردىم عوي وقۋدى. تاۋەلسىزدىك العان شاعىمىز، ءوز اربامىزدى ءوزىمىز سۇيرەۋىمىز كەرەك. سوعان بەيىمدەلىپ شىقتىق نەگىزى.
مەنىڭ اكە-شەشەم كەزىندە پريۆاتيزاتسيامەن زاۋىت العان جوق، ەلدەن كۋپوندار ساتىپ العان جوقپىز. الماتىدا ءبىراز جىلدار ساۋدامەن اينالىسىپ، كەيىن اقتوبەدە نەسيە الىپ، سول جاقتا سەگىز جىلداي جۇمىس جاسادىم. شىمكەنتكە كەلگەنىمە ون بەس جىل بولدى.
- ەڭ العاشقى تابىسىڭىز قانشا بولدى؟
- جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، العاشقى ناپاقامدى جۇك تاسىپ ءجۇرىپ تاپتىم. ول كەزدە قولىما 15-20 سوم الاتىنمىن.
- شىمكەنتتىڭ كليماتى ماعان ۇنايدى، حالقى دا تىعىز ورنالاسقان، جۇمىس قولى دا كوپ. بىلىكتى ازاماتتار دا جەتەرلىك. بيزنەسكە قولايلى. ءوزىم عانا ەمەس، تالاي ازاماتتاردى شاقىرعانمىن، ولار دا وسىندا بيزنەستەرىن دوڭگەلەتىپ وتىر. وزىممەن جەرلەس (اۆتور: جامبىل وبلىسىنىڭ تۋماسى) ءبىراز جىگىتتەردى الىپ كەلگەنمىن. العاشىندا ولار "نەگە جامبىل نەمەسە الماتىدا باستامادىق؟" دەپ رەنجىگەنى بار. كەيىن كوزدەرى جەتتى عوي. ءبىر سوزبەن ايتقاندا شىمكەنت حالقى - وتە ەڭبەكقور.
- سپيرتتىك ىشىمدىك بيزنەسىمەن دە اينالىسقانىڭىزدى بىلەمىز. ءالى دە جالعاستىرىپ كەلەسىز بە؟
- بيزنەستىڭ ول تۇرىمەن اقتوبەدە جۇرگەنىمدە اينالىستىم. 2001 جىلى ول جاقتان كەتتىم، قازىر وعان قاتىسىم جوق.
- «وتاۋ ستروي» دەسەك، ەل بىردەن كوز الدىنا ءسىزدى ەلەستەتەدى. ودان بولەك قانداي بيزنەسىڭىز بار؟
- ءۇي سالۋدان بولەك، پروفيل شاعارامىز. وزگە دە قۇرىلىس ماتەريالدارىن شىعارۋمەن اينالىسامىز. سونىمەن قاتار الما ءوسىرۋدى دە قولعا الدىق. «تۇلكىباس المالارى» دەگەن - ءبىزدىڭ ونىمدەر. الداعى ۋاقىتتا الما ءوسىرۋ اۋماعىن ۇلكەيتۋدى كوزدەپ وتىرمىز.
- «ەكى كەمەنىڭ باسىن ۇستاعان، سۋعا كەتەدى» دەگەن بار. قورىقپايسىز با؟
- بيزنەستە ەكى-ءۇش كەمەنىڭ باسىن ۇستاپ جۇرگەن دۇرىس. سەبەبى ءبىر جاعىنان جولىڭ بولماسا، ەكىنشىسىنە كەتىپ قالاسىڭ. داعدارىس زامانىندا بۇل دالەلدەنگەن نارسە. قۇرىلىسپەن اينالىسىپ جۇرگەندەر قانداي بوپ قالدى؟ بيداي سەۋىپ جۇرگەندەردىڭ جاعدايى قالاي بولدى؟ قۇرىلىس سالاسى مۇنايدىڭ باعاسىنا، باسقا دا جايتتارعا بايلانىستى. ال اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ وعان قاتىسى جوق. ءيا، اۋىل شارۋاشىلىعىندا پايدا قۇرىلىستاعىداي كوپ بولماعانىمەن، قاۋىپ از.
- تابىستى ءارى تۇراقتى بيزنەسمەن بولۋدىڭ باستى قۇپياسى نەدە؟
- جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، جان-جاقتىلىق. بيزنەسمەن بولۋ ءۇشىن قۇرىلىسشى نەمەسە باعبان بولۋ شارت ەمەس. ول جەردە ءوز ماماندارى، ياعني، اگرونوم، قۇرىلىسشى بولادى. باستىسى، سونى ۇيىمداستىرا ءبىلۋ كەرەك.
- «كاسىپكەر ءارى وقو ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى قايرات مولداسەيىتوۆ قابىلداۋىنا كومەك سۇراپ كەلگەن كەز-كەلگەن جاننىڭ بەتىن قايتارماي، قولداۋ كورسەتىپ، جومارتتىق تانىتانىن جان» دەگەندى ءجيى ەستيمىز. بۇل قانشالىقتى راس؟
- تولىقتاي راس دەسەم، وتىرىك ايتقانىم بولار. مەن نەگىزىندە قول-اياعى ءبۇتىن، دەنى ساۋ ادامعا كومەكتەسۋدەن قاشامىن. ارينە، الدىڭا كومەك سۇراپ كەلگەن سوڭ تىپتەن بەتىن قايتارىپ جىبەرۋگە دە بولمايدى.
«اقىل-ەسىڭ دۇرىس، دەنىڭ ساۋ. ەندەشە، ءوز تاعدىرىڭ - ءوز قولىڭدا» دەپ اراسىندا اقىلىمدى ايتىپ جىبەرەمىن.
ال مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار بولسا، قولدان كەلگەنشە كومەكتەسىپ تۇرامىن. بۇگىندە دتسپ جانە داۋن دەرتىنە شالدىققان بالالارعا ارنالعان ورتالىق سالىپ جاتىرمىن. بۇعان دەيىن سپيدكە شالدىققان بالالارعا ارنالعان ورتالىقتى سالىپ بەرگەنىم بار.
ونى سالۋدىڭ تاريحى بىلاي بولدى. ول كەزدە مەملەكەتتىك قىزمەتتە ەدىم. ماعان سپيدكە شالدىققان بالالاردىڭ اتا-انالارى بۇنىڭ ءبارى سول كەزدەگى بيلىكتىڭ كەسىرىنەن بولدى دەپ شاعىمدانىپ كەلىپ جاتتى. ءوزىم بيلىكتىڭ وكىلى بولعان سوڭ قاتتى ىڭعايسىز بولدى، شىنى كەرەك.
جاسىراتىنى جوق، ول كەزدە كوبىنىڭ وتباسى شايقالدى عوي. كەيبىرىنىڭ اكەلەرى ىشىمدىككە سالىندى، ەندى ءبىرىنىڭ انالارى تاستاپ كەتىپ قالعان. سول كەزدە ەشبىر كىناسىز بالالارعا كومەگىم بولسىن دەگەن ويمەن ورتالىق سالىپ بەرەمىن دەپ ۋادە ەتكەنمىن. كەيىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەن كەتكەن سوڭ ۋادەم ورىندالدى. تۋعان جەرىم جامبىلعا دا قولىمنان كەلگەنشە الەۋمەتتىك نىساندار سالىپ بەرىپ جاتىرمىن.
- مەمقىزمەت دەمەكشى، كيەلى تۇركىستانداعى اكىمدىك قىزمەتتەن كليماتى جاقپاعان سوڭ كەتىپتى دەگەن اڭگىمە تارادى. راسىمەن سولاي ما؟ الدە وزگە دە سەبەپتەر بولدى ما؟
- تۇركىستاننىڭ كليماتى جاقپاعانى راس. تاۋدا وسكەن اداممىن عوي. ونىڭ ۇستىنە وتباسىما قيىن بولدى. ۇنەمى بارىپ-كەلىپ جۇمىس ىستەدىم. كەيىن سول كەزدەگى وبلىس باسشىسى اسقار مىرزاحمەتوۆ شىمكەنتكە اكىم ەتىپ تاعايىندادى.
وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، شىمكەنت - ۇلكەن قالا. پروبلەما وتە كوپ. وبلىس باسشىسىنىڭ كوڭىلىنەن كەيدە شىعاسىڭ، كەيدە شىقپايسىڭ دەگەندەي.
ءبىر جىلدان استام شىمكەنتتى باسقاردىم. جالپى ايتقاندا مەن ءتورت جىل ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىندا ىستەپپىن. وڭاي بولعان جوق، ارينە. ويتكەنى وعان دەيىن مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەپ كورمەپ ەدىم.
دەگەنمەن دە ءبارىمىز ەلگە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن ءجۇرمىز عوي. مەمقىزمەت تە ۇنادى، بىراق اۋىر بولدى. سودان دەمالايىن دەدىم. ونىڭ ۇستىنە اكىم بوپ جۇرە بەرسەڭ، وتباسىڭدى، بالا-شاعاڭدى كىم اسىرايدى؟ ساعان قاراپ وتىرعان تۋعان-تۋىسىڭ تاعى بار.
- شىمكەنتتى باسقارعان ساتىڭىزدە ەڭ باي اكىم دەگەن اتقا يە بولىپ ەدىڭىز...
- مەن اكىم بولماي تۇرىپ قالتالى ازامات بولعانمىن عوي. بىراق جۋرناليستەر باسقاشا بۇرىپ، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە وسىنشا اقشا تاۋىپتى دەپ جازىپ جىبەرگەن. پەرزيدەنت اكىمشىلىگىنە دەيىن ءبارى مەنىڭ قالتالى بولۋىم جيىرما جىلدان بەرى بيزنەسپەن اينالىسقانىمنىڭ ارقاسى ەكەنىن بىلەدى. ولار ءتۇسىنىپ تۇر، بىراق قارا حالىق دۇرىس تۇسىنبەيدى.
شىنى كەرەك، ول كەزدە ەشكىممەن سوتتاسىپ جۇرگىم كەلگەن جوق. ارينە، جۋرناليستەردىڭ بارلىعىن جاماندامايمىن، دەگەنمەن ءبىرازى سونداي ساتتەردى ىزدەپ جۇرەدى. ءيا، جامان نارسەنى ەل تەز وقيدى، ونى تۇسىنەمىن. بىراق، ول دۇرىس ەمەس.
- سوزىڭىزدەن بايقاعانىم، جۋرناليستەر قاۋىمىنا وكپەڭىز بار سەكىلدى...
- ماسەلە وكپەدە ەمەس قوي. جازعان سوڭ جاقسىنى دا، جاماندى دا جازۋ كەرەك. شىنداپ كەلگەندە جۋرناليستەردىڭ مەنىڭ تابىسىمدى جاريا ەتۋگە قۇقىقتارى دا بولمادى. مەن ونى «نۇر وتان» پارتياسىنا وتكىزدىم، باق-قا دەگەن جوقپىن. ەرتەڭ مەنىڭ ءۇيىمدى بىرەۋ توناپ كەتىپ جاتسا، كىم جاۋاپ بەرەدى سوندا؟
- ال مەملەكەتتىك قىزمەتكە قايتا ورالۋ ويىڭىزدا بار ما؟
- ونى ازىرگە بىلمەيمىن، ىشكى دۇنيەم كەرەك دەپ جاتسا، ويلانىپ كورەرمىن. ءدال قازىر قاتتى تالپىنىسىم جوق.
- كۇللى ەلدى دۇرلىكتىرگەن سارىاعاشتاعى 7 جاسار بالا وقيعاسىنا قاتىستى نە ايتاسىز؟
- قازىر ينتەرنەت جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتقان زامان. ونداي جاعدايلار وتە كوپ بولىپ جاتقان شىعار، ول جاعىن بىلمەيمىن. وسىندايدىڭ ارقاسىندا وزدەرىنە يميدج جاسايتىندار دا بار. سارىاعاشتاعى جاعدايدا، ارينە، بيلىكتىڭ دە كەمشىلىگى بار.
بىراق كەيىن سۇراپ ءبىلدىم، شاعىمدى پوليتسيا قاراماعان سوڭ جابىرلەنۋشى تاراپ اۋىل، اۋدان اكىمىنىڭ قابىلداۋىنا جازىلۋى كەرەك ەدى. جازىلماپتى.
ناقتى ايتا المايمىن، ءبىر بىلەرىم، جەسىر ايەل مەن جەتىم بالانى باسىنعاندار وڭبايدى.
- بالكىم بۇل قوعامدىق رەزونانس تۋدىرماعاندا ءىس جابۋلى قالار ما ەدى؟ قالاي ويلايسىز؟
- ەگەر اۋدان، وبلىس باسشىلىعى ەستىسە، بۇل ءىستىڭ جابۋلى كۇيىندە قالماسى انىق. بيلىك باسىندا وتىرعان جوقپىز، قانداي جاعداي ەكەنىن دە بىلمەيمىز. وكىنىشكە وراي، رەزونانس ورىن الىپ قويدى. مەن بۇل جاعدايعا ءبىرىنشى كەزەكتە سىنىپ جەتەكشىسى مەن مەكتەپ ديرەكتورى كىنالى دەپ ويلايمىن. مۇعالىم بالامەن سويلەسپەي مە؟
ەگەر شىنىمەن سونداي جاعداي بولسا، بالانىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنان بىلىنەدى عوي. سىنىپ جەتەكشىسى بالانىڭ باسىنان سيپاپ سۇراسا، بالا عوي، ايتادى. سوسىن مەكتەپ ديرەكتورىنا اپارىپ، شاعىم ءتۇسىرىپ، وزدەرى-اق شەشۋ كەرەك ەدى.
نەگىزى مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ايتساق، رەنجيدى.
- ءيا، ءبىلىم سالاسىنداعى بىلىقتاردى ەستىپ ءجۇرمىز. ونىڭ الدىن الۋ نە ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت دەپ ويلايسىز؟
- بىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارى قانداي دەڭگەيدە ءبىلىم بەرەتىنىن بىلەسىز عوي. ارينە، بارلىعى ەمەس، بار وندايلار. ءوز باسىمنان وتكەن جاعداي: قارجى سالاسى بويىنشا وقۋ بىتىرگەن ادام «مەنى جۇمىسقا ال» دەپ ماعان كەلدى. ءوزى قوسىپ-الۋ كەستەسىن بىلمەيدى. مەن ونى قالاي الامىن جۇمىسقا؟
جاسىراتىنى جوق، تويحانالاردا داياشى بولىپ ءجۇرىپ ديپلوم الاتىندار بار. مۇعالىم دەڭگەيى ءتۇسىپ كەتكەن، بۇرىنعىداي ەمەس. ۇستازدارعا سىي-قۇرمەت تە جوق.
ونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مۇعالىمدەردىڭ ابىرويىن، جالاقىسىن كوتەرۋ قاجەت. مىنە، سول كەزدە بۇل ماماندىققا دەگەن قىزىعۋشىلىق پايدا بولادى.
- كوپبالالى اكەسىز. پەرزەنتتەرىڭىزدىڭ قاي سالا مامانى بولعانىن قالايسىز؟
- ۇيدەگىلەردىڭ ەشبىرى ازىرگە مەملەكەتتىك قىزمەتكە قىزىقپايدى. الدىمەن ءوز جاعدايلارىن دۇرىستاپ الۋلارى قاجەت. مەن ولارعا وسى باستان بەلگىلى ءبىر ماماندىقتى الىپ شىعاسىڭدار دەپ ايتىپ وتىرامىن. ۇلكەنىم جوعارى وقۋ ورنىن بيىل بىتىرەدى، ەكىنشىم كوللەدجدە ءبىلىم الىپ جاتىر. ەكەۋى دە لوندوندا وقيدى. ودان كەيىنگىلەرى مەكتەپتە. كەنجەم ەكى جاستا.
- سوڭعى سۇراق: توقال تۋرالى كوزقاراسىڭىز قانداي؟
- توقال الۋ اركىمنىڭ وزىنە، جاعدايىنا بايلانىستى. ايەلىمەن اقىلداسسىن. مەن كىمنىڭ قاي جەتىسكەنىنەن الىپ جاتقانىن بىلمەيمىن عوي. بىرەۋلەر تۋا المايدى، ەندى ءبىرى تۋدىرا المايدى. قازىر ەركەكتىڭ ەركەكپەن، قىز بالاسىنىڭ قىزبەن شاڭىراق كوتەرىپ جاتقانىن دا ەستىپ ءجۇرمىز. ەشكىمگە كىنا ارتا المايمىن. اركىمنىڭ ءوز تاڭداۋى.
______________________________________________________________________________________________________________
nur.kz
