قازاقستان حالقى تالاي قيلى كەزەڭدەردى باستان وتكەردى. سوناۋ 1991-جىلدان باستاپ ەسەپتەسەك الەۋمەتتىڭ باسى تاسقا سوعىلعان شاعى كوپ. بىلايشا ايتقاندا، قازاقستان ناق الەۋمەتتىك مەملەكەت پە دەرسىڭ. بىراق، سولايى سولاي-اۋ. ويتكەنى، مەملەكەت باسشىسى دا ءبىر سوزىندە وسىعان توقتالىپ وتكەن ەدى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «حالىق بىرلىگى جانە جۇيەلى رەفورمالار – ەل وركەندەۋىنىڭ بەرىك نەگىزى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «قازاقستان – الەۋمەتتىك مەملەكەت. سوندىقتان قيىن جاعدايعا تاپ بولعان ازاماتتارعا جان-جاقتى كومەك كورسەتۋ – باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى»، – دەپ تاقىرىپقا ارنايى توقتالىپ وتكەنى ەستەرىڭىزدە شىعار؟! ءدال وسى رەتتە پاتەرناليستىك سانانىڭ دا ىلەسە دامىپ جاتقانىن ەستەن شىعارماعان ابزال. قوعامدا پاتەرناليستىك كوڭىل كۇي جانە الەۋمەتتىك ماسىلدىق ءۇردىسى بەلەڭ الىپ بارا جاتقانىن قاسىم-جومارت كەمەلۇلى دا العا تارتقان-دى. جاسىراتىنى جوق، ەل ىشىندە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى دا ادەيى ءارى جەكە مۇددەسىنە پايدالاناتىن ازاماتتاردىڭ قاتارى كوبەيىپ وتىر.
«ەڭ باستىسى، الەۋمەتتىك جەڭىلدىككە يە بولسام دەگەن ورىنسىز پيعىل ادامدى ءوز ەڭبەگىمەن تابىس تابۋ قابىلەتىنەن ايىرادى. مۇنداي جاعىمسىز ءومىر سالتى ۇرپاق تاربيەسىنە قازىردىڭ وزىندە كەرى اسەر ەتە باستادى. سوندىقتان بىزگە تۇبەگەيلى وزگەرىس كەرەك. زاڭ دا، قوعام دا، ادامداردىڭ سانا-سەزىمى دە وزگەرۋگە ءتيىس»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ءيا، راسىندا دا، الەۋمەتتىك جەڭىلدىككە يە بولسام دەگەن ورىنسىز پيعىلدى ادامدار قوعامدى العا سۇيرەۋدىڭ ورنىنا ارتقا تارتادى. پاتەرناليستىك كوڭىل-كۇي مەن ماسىلدىق كوبەيگەن سايىن ەڭبەك ادامدارىنىڭ قۇلقى دا ازايىپ وتىراتىنى حاق. وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا ءبىز بۇل تاقىرىپقا تەرەڭدەۋىمىز ءتيىس. پاتەرناليستىك كوڭىل-كۇي مەن ماسىلدىقتى تومەندەتۋ شارالارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءسوز بولىپ جاتقاندا الەۋمەتتىك سالانى جاقسى مەڭگەرگەن ماماندار ۇسىنىستارى مەن جوبالارىن ورتاعا سالىپ، تالقىلاۋ كەرەك. ويتكەنى پاتەرناليستىك قوعام سالا ماماندارىن دا جۇتىپ جىبەرۋى مۇمكىن. قازىر، جاسامىستى بىلاي قويعاندا جاسوسپىرىمدەر اراسىندا دا قۇلىقسىز پيعىل قالىپتاسىپ كەلەدى. ءتىپتى، الەم جۇرتشىلىعى ولارعا «NEET» دەپ ارنايى اتاۋ بەرىپ، زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدە. بۇل ساناتتاعى ازاماتتاردىڭ دەنى اتا-اناسى مەن تۋىستارىن بىلاي قويىپ، مەملەكەتكە ماسىل رەتىندە جۇك ارتىپ قويعان. جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ورگاندارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، ولاردىڭ قوعامعا ءسىڭىسۋى ءۇشىن جاعداي ەمەس، مۇمكىندىك جاراتۋ شارت. وسى ىسپەتتى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەلەر بارشىلىق.
بىرنەشە جىلدان بەرى ءدال وسى ءبىز قاۋزاپ وتىرعان تاقىرىپ قازاقستانداعى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ءجيى قالام تەرمەيتىن نىساناسىنا اينالدى. بىرتە-بىرتە تۇسىنىك دە قالىپتاسىپ كەلەدى. ەڭ، اۋەلى عىلىمي تەرميندەر مەن تاقىرىپتارعا تەرەڭ توقتالۋ كەرەك. ماسەلەن، الەۋمەتتىك ماسىلدىق دەگەنىمىز نە؟ پارتەرناليستىك كوڭىل كۇيدىڭ سيپاتى قانداي؟ وسىنىڭ ءبارىن تولىق تۇسىنگەن قوعامدا تاڭداۋ بولادى.
الەۋمەتتىك ماسىلدىق – مۇمكىندىگى مەن جاعدايى بولا تۇرا ەڭبەك مايدانىنان ىرگەسىن الىس سالۋ. ونىمەن قويماي تۇراقتى تابىس جۇيەسى قالىپتاسقان قوعام ەسەبىنەن ءوز-ءوزىن قامتاماسىز ەتۋگە بەيىمدەلۋ. مۇنداي ازاماتتار ءبىزدىڭ قوعامدا دا بار. ونى بيلىك باسىنداعى ساياساتكەرلەر دە ءجيى بايقاپ ءجۇر. ماسەلەن، ەكس-ءماجىلىس توراعاسى ەرلان قوشانوۆ ءبىر سوزىندە «جۋىردا ءبىر اۋىلدا بولدىم. اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋعا بەرگەن ءوتىنىشىنىڭ ماقۇلدانعانىن كۇتىپ جۇرگەن جاس جىگىتتى كوردىم. نەگە جۇمىس ىستەمەيتىنىن سۇرادىم. جۇمىس جوق دەيدى. تۋرا سول جەردە جۇمىس تاۋىپ بەرۋدى ۇسىندىم. سول كەزدە ول جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيتىنىن ايتتى. بىزدە كولىگى مەن ءۇيى بار، بىراق سوندا دا ااك الۋعا ءوتىنىش بەرگەن ادامدار بار، مەملەكەتتەن جاردەماقى الۋ ءۇشىن قاعاز جۇزىندە اجىراساتىن ادامدار دا بار. ادامدار مۇنداي تىرلىككە بارۋعا ۇيالۋى كەرەك» دەگەن-ءدى. بۇل ءسوز بىرگە جەتسە، ەندى بىرگە جەتە قويماعان شىعار؟!
وسى سىندى وقيعالار بولىپ جاتسا دا قازاقستان بيلىگى الەۋمەتتىك حالىنە بەي-جاي قارامايدى. ەل اۋماعىندا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە 33, ال جەرگىلىكتى دەڭگەيدە 10-نان استام الەۋمەتتىك كومەكتەر كورسەتىلەدى. تابىسى از ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قولداۋ تولەمدەرى، ازىق-تۇلىك جانە تۇرمىستىق جيىنتىق، جاردەماقىلار، بارىنشا جۇمىسپەن قامتۋ سىندى كومەك جاسالادى. 2020 جىلدان باستاپ وسى ماقساتتارعا ارنالعان بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارشى شامامەن 1,8 ەسەگە، 551-دەن 964 ملرد تەڭگەگە دەيىن ءوسىپ وتىر. ماسەلەن، اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى قارجىلاندىرۋ سوڭعى ون جىلدا – 42 ەسەدەن استام ءوستى. بۇنداي جۇيەلى جۇمىستار، پاتەرناليستىك كوڭىل كۇي جانە الەۋمەتتىك ماسىلدىقتى تومەندەتۋ شارالارى ادىلەتتى قوعام ورناعانعا دەيىن جالعاسا بەرەتىنى حاق. ادىلەتتى قوعام دەگەنىمىز تەك مەملەكەتتىك ساياسات ىشىندە ەمەس، تىسىندا، ياعني، قوعام ىشىندە دە ورناۋى كەرەك.
