Qazaqstan halqy talaı qıly kezeńderdi bastan ótkerdi. Sonaý 1991-jyldan bastap eseptesek áleýmettiń basy tasqa soǵylǵan shaǵy kóp. Bylaısha aıtqanda, Qazaqstan naq áleýmettik memleket pe dersiń. Biraq, solaıy solaı-aý. Óıtkeni, Memleket basshysy da bir sózinde osyǵan toqtalyp ótken edi.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev «Halyq birligi jáne júıeli reformalar – el órkendeýiniń berik negizi» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda «Qazaqstan – áleýmettik memleket. Sondyqtan qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan azamattarǵa jan-jaqty kómek kórsetý – basty mindetterdiń biri», – dep taqyrypqa arnaıy toqtalyp ótkeni esterińizde shyǵar?! Dál osy rette paternalıstik sananyń da ilese damyp jatqanyn esten shyǵarmaǵan abzal. Qoǵamda paternalıstik kóńil kúı jáne áleýmettik masyldyq úrdisi beleń alyp bara jatqanyn Qasym-Jomart Kemeluly da alǵa tartqan-dy. Jasyratyny joq, el ishinde áleýmettik baǵdarlamalardy da ádeıi ári jeke múddesine paıdalanatyn azamattardyń qatary kóbeıip otyr.
«Eń bastysy, áleýmettik jeńildikke ıe bolsam degen orynsyz pıǵyl adamdy óz eńbegimen tabys tabý qabiletinen aıyrady. Mundaı jaǵymsyz ómir salty urpaq tárbıesine qazirdiń ózinde keri áser ete bastady. Sondyqtan bizge túbegeıli ózgeris kerek. Zań da, qoǵam da, adamdardyń sana-sezimi de ózgerýge tıis», – dedi Memleket basshysy.
Iá, rasynda da, áleýmettik jeńildikke ıe bolsam degen orynsyz pıǵyldy adamdar qoǵamdy alǵa súıreýdiń ornyna artqa tartady. Paternalıstik kóńil-kúı men masyldyq kóbeıgen saıyn eńbek adamdarynyń qulqy da azaıyp otyratyny haq. Osy turǵydan alyp qaraǵanda biz bul taqyrypqa tereńdeýimiz tıis. Paternalıstik kóńil-kúı men masyldyqty tómendetý sharalary memlekettik deńgeıde sóz bolyp jatqanda áleýmettik salany jaqsy meńgergen mamandar usynystary men jobalaryn ortaǵa salyp, talqylaý kerek. Óıtkeni paternalıstik qoǵam sala mamandaryn da jutyp jiberýi múmkin. Qazir, jasamysty bylaı qoıǵanda jasóspirimder arasynda da qulyqsyz pıǵyl qalyptasyp keledi. Tipti, álem jurtshylyǵy olarǵa «NEET» dep arnaıy ataý berip, zertteýler júrgizýde. Bul sanattaǵy azamattardyń deni ata-anasy men týystaryn bylaı qoıyp, memleketke masyl retinde júk artyp qoıǵan. Jergilikti atqarýshy bılik organdarymen birlese otyryp, olardyń qoǵamǵa sińisýi úshin jaǵdaı emes, múmkindik jaratý shart. Osy ispetti kezek kúttirmeıtin máseleler barshylyq.
Birneshe jyldan beri dál osy biz qaýzap otyrǵan taqyryp Qazaqstandaǵy buqaralyq aqparat quraldarynda jıi qalam termeıtin nysanasyna aınaldy. Birte-birte túsinik de qalyptasyp keledi. Eń, áýeli ǵylymı termınder men taqyryptarǵa tereń toqtalý kerek. Máselen, áleýmettik masyldyq degenimiz ne? Parternalıstik kóńil kúıdiń sıpaty qandaı? Osynyń bárin tolyq túsingen qoǵamda tańdaý bolady.
Áleýmettik masyldyq – múmkindigi men jaǵdaıy bola tura eńbek maıdanynan irgesin alys salý. Onymen qoımaı turaqty tabys júıesi qalyptasqan qoǵam esebinen óz-ózin qamtamasyz etýge beıimdelý. Mundaı azamattar bizdiń qoǵamda da bar. Ony bılik basyndaǵy saıasatkerler de jıi baıqap júr. Máselen, eks-májilis tóraǵasy Erlan Qoshanov bir sózinde «Jýyrda bir aýylda boldym. Ataýly áleýmettik kómek alýǵa bergen ótinishiniń maquldanǵanyn kútip júrgen jas jigitti kórdim. Nege jumys istemeıtinin suradym. Jumys joq deıdi. Týra sol jerde jumys taýyp berýdi usyndym. Sol kezde ol jumys istegisi kelmeıtinin aıtty. Bizde kóligi men úıi bar, biraq sonda da AÁK alýǵa ótinish bergen adamdar bar, memleketten járdemaqy alý úshin qaǵaz júzinde ajyrasatyn adamdar da bar. Adamdar mundaı tirlikke barýǵa uıalýy kerek» degen-di. Bul sóz birge jetse, endi birge jete qoımaǵan shyǵar?!
Osy syndy oqıǵalar bolyp jatsa da Qazaqstan bıligi áleýmettik haline beı-jaı qaramaıdy. El aýmaǵynda respýblıkalyq deńgeıde 33, al jergilikti deńgeıde 10-nan astam áleýmettik kómekter kórsetiledi. Tabysy az azamattardy áleýmettik qoldaý tólemderi, azyq-túlik jáne turmystyq jıyntyq, járdemaqylar, barynsha jumyspen qamtý syndy kómek jasalady. 2020 jyldan bastap osy maqsattarǵa arnalǵan bıýdjetten bólingen qarshy shamamen 1,8 esege, 551-den 964 mlrd teńgege deıin ósip otyr. Máselen, ataýly áleýmettik kómekti qarjylandyrý sońǵy on jylda – 42 eseden astam ósti. Bundaı júıeli jumystar, paternalıstik kóńil kúı jáne áleýmettik masyldyqty tómendetý sharalary ádiletti qoǵam ornaǵanǵa deıin jalǵasa beretini haq. Ádiletti qoǵam degenimiz tek memlekettik saıasat ishinde emes, tysynda, ıaǵnı, qoǵam ishinde de ornaýy kerek.
