اەس قۇرىلىسى وزەكتى تاقىرىپ. اتالعان تاقىرىپ بويىنشا ساراپشى، ەكولوگ مامانداردىڭ پىكىرىن بىلدىك. بۇل جولى ساۋالىمىزعا «Almighty Ecology» قوعامدىق قورىنىڭ باسشىسى ساتۋبالدين المات بۋرانباەۆيچ مىرزا جاۋاپ بەردى.
- اەس قانشالىقتى تازا ەكولوگيا نەگىزى؟ نەگە اتوم ەنەرگياسىن تازا ەنەرگيا كوزى دەپ اتايمىز؟ اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ باسقا ەنەرگەتيكا كوزدەرىنەن ەرەكشەلىگى، تيىمدىلىگى نەدە؟
- اەس تاقىرىبى وتە كۇردەلى جانە بىردەن نە جاقسى نە جامان دەپ ايتۋعا قيىن. ونى جان جاعىنان قاراستىرعان ءجون. قازاقستاندا ەلەكتر كوزدەرىنىڭ توزۋى سالدارىنان ەنەرگەتيكالىق داعدارىس كەلە جاتىر. ونى ەكىباستۇز، سەمەي، جەزقازعان جانە تاعى باسقا قالالارداعى بولعان اپاتتارتادان كورۋىمىزگە بولادى. ءارين بۇل ماسەلەنى تەز ارادا شەشۋ قاجەت. سول شەشىمدەردىڭ اراسىندا اەس-ءتى دە قاراستىرىپ جاتقاندار بار.
ءبىر جاعىنان اەس تۇراقتى ەنەرگيانىڭ كوزى جانە دە قازاقستاندا وعان شيكىزات بولاتىن ۋراننىڭ مولشەرى وتە كوپ. بىراق ەكىنشى جاعىنان قاراعاندا اەس قۇرىلىس قۇنى كومىر ەلەكتر ستانتسيالارىنا قاراعاندا الدە قايدا قىمبات. جانە اەس سالىنۋ ۋاقىتى التەرناتيۆ ەنەرگيا كوزدەرىن ەنگىزۋدەن 2-3 ەسە باياۋ بولادى.
سونىمەن قاتار، اەس اسا قاۋىپتى وندىرىستىك وبەكت بولىپ تابىلادى. ءبارىمىز بىلەتىن چەرنوبىل (ۋكراينا، كسرو) مەن فۋكۋسيمادان (جاپونيا) باسقا دا دامىعان كانادا، ۇلىبريتانيا، اقش، يسپانيا، فرانتسيا جانە گەرمانيا سياقتى مەملەكەتتەرىندە اپاتتىق جاعدايلار بولعان. اەس اپاتتارىنىڭ سالدارلارى باسقا تەحنوگەندى اپاتتارعا قاراعاندا الدەقايدا جوعارى جانە كوپتەگەن جىلدار بويى ساقتالىپ، قورشاعان ورتانى رادياتسيامەن لاستاپ وتىرادى.
- جاھاندىق جىلىنۋعا كليماتتىڭ، ەكولوگيانىڭ اسەرى بار ما؟ اەس-تەن شىققان راديواكتيۆتى قالدىقتار قورشاعان ورتاعا زالالىن تيگىزبەي مە؟ ولاردى قايتا وڭدەسەك بولا ما؟
- ارينە، ادامداردىڭ قورشاعان ورتاعا، كليماتقا تەحنوگەندى اسەرى وتە كوپ. ونىڭ باستى سەبەپشىسى - ەنەرگەتيكا سالاسى.
اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى جەردەگى كليماتتىڭ وزگەرۋىنە ەلەۋلى ۇلەس قوساتىن كومىرقىشقىل گازى سياقتى پارنيكتى گازدار شىعارىندىلارىنىڭ تاۋەلسىز كوزى بولىپ تابىلمايدى. دەگەنمەن، اتوم ەنەرگياسىن ءوندىرۋ كليماتقا اسەر ەتەتىن جىلۋ جانە باسقا دا گازداردى شىعارۋى مۇمكىن.
سونىمەن قاتار، ۋران ءوندىرۋ جانە اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى اتموسفەراعا پارنيكتىك گازداردىڭ شىعارىلۋىنا ىقپال ەتەتىن ۇلكەن كولەمدەگى ەنەرگيانى قاجەت ەتۋى مۇمكىن.
اەس جۇمىسى كەزىندە راديواكتيۆتى قالدىقتار پايدا بولادى. ولاردى قاۋىپسىز ءارى قولايلى قايتا ءوندىرۋ نەمەسە جەرلەۋ پروتسەسسى ءالى دە تولىعىمەن تابىلمادى. سوندىقتان، راديواكتيۆتى قالدىقتاردى جويۋ قوسىمشا قيىندىقتار تۋعىزادى. بۇل قالدىقتاردى باسقارۋ كەزىندە قاتەلىكتەر جىبەرىلگەن بولسا، اەس جارىلىسىمەن بىردەي، ال كەي كەزدە ودان دا مىقتى، اپاتقا الىپ كەلۋى مۇمكىن.
- اەس سالىنعان جاعدايدا ورنالاسقان ايماعىنا ەكولوگيالىق اسەرى بولماي ما؟
اەس سالىنعان ايماقتا كادىمگى گاز تارىزدەس شىعارىندىلاردان باسقا، اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى مەزگىل-مەزگىل اتموسفەراعا ازداعان راديونۋكليدتەردى - رەاكتوردىڭ جانە باستاپقى كونتۋردىڭ كورروزيا ونىمدەرىن، سونداي-اق ۋراننىڭ ءبولىنۋىنىڭ فراگمەنتتەرىن شىعارادى. ولاردى كەز كەلگەن اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ اينالاسىندا بىرنەشە ونداعان شاقىرىمنان بايقاۋعا بولادى.
سونىمەن قاتار اەس ءوزىنىڭ جۇمىسى كەزىندە سۋدىڭ كوپ مولشەردە پادالانۋدى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان ونى كوبىنە سۋ كوزدەرىنە جاقىن ورنالاستىرادى. ال ول بولسا، اپاتتىق جاعداي كەزىندە سۋدىڭ رادياتسيالىق لاستانۋىنا اكەلەدى.
قازىرگە تاڭدالىپ وتىرعان جەر، ونسىز دا ەكولوگيالىق اپاتتى جوعارى، سۋ تاپشىلىعىنا ۇشىراپ جاتقان بالحاش كولنىڭ جاعالاۋى. ەگەر ول جەرگە اەس سالىنعان جاعدايدا قاسىمشا ىقپالىن تيگىزۋى وتە ىقتيمال.
قازاقستاندا جاقىن ارادا ەلەكتر جانە جىلۋ جەلىلەرىن مودەرنيزاتسيالاۋ قاجەت. سونىمەن بىرگە، اەس-كە جانە جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارىنا عانا قاراپ قالماي، باسقا دا التەرناتيۆتى ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتقان ءجون.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
