AES qūrylysy özektı taqyryp. Atalǧan taqyryp boiynşa sarapşy, ekolog mamandardyŋ pıkırın bıldık. Būl joly saualymyzǧa «Almighty Ecology» qoǧamdyq qorynyŋ basşysy Satubaldin Almat Buranbaevich myrza jauap berdı.
- AES qanşalyqty taza ekologiia negızı? Nege atom energiiasyn taza energiia közı dep ataimyz? Atom energetikasynyŋ basqa energetika közderınen erekşelıgı, tiımdılıgı nede?
- AES taqyryby öte kürdelı jäne bırden ne jaqsy ne jaman dep aituǧa qiyn. Ony jan jaǧynan qarastyrǧan jön. Qazaqstanda elektr közderınıŋ tozuy saldarynan energetikalyq daǧdarys kele jatyr. Ony Ekıbastūz, Semei, Jezqazǧan jäne taǧy basqa qalalardaǧy bolǧan apattartadan köruımızge bolady. Ärin būl mäselenı tez arada şeşu qajet. Sol şeşımderdıŋ arasynda AES-tı de qarastyryp jatqandar bar.
Bır jaǧynan AES tūraqty energiianyŋ közı jäne de Qazaqstanda oǧan şikızat bolatyn urannyŋ mölşerı öte köp. Bıraq ekınşı jaǧynan qaraǧanda AES qūrylys qūny kömır elektr stansiialaryna qaraǧanda älde qaida qymbat. Jäne AES salynu uaqyty alternativ energiia közderın engızuden 2-3 ese baiau bolady.
Sonymen qatar, AES asa qauıptı öndırıstık obekt bolyp tabylady. Bärımız bıletın Chernobyl (Ukraina, KSRO) men Fukusimadan (Japoniia) basqa da damyǧan Kanada, Ūlybritaniia, AQŞ, İspaniia, Fransiia jäne Germaniia siiaqty memleketterınde apattyq jaǧdailar bolǧan. AES apattarynyŋ saldarlary basqa tehnogendı apattarǧa qaraǧanda äldeqaida joǧary jäne köptegen jyldar boiy saqtalyp, qorşaǧan ortany radiasiiamen lastap otyrady.
- Jahandyq jylynuǧa klimattyŋ, ekologiianyŋ äserı bar ma? AES-ten şyqqan radioaktivtı qaldyqtar qorşaǧan ortaǧa zalalyn tigızbei me? Olardy qaita öŋdesek bola ma?
- Ärine, adamdardyŋ qorşaǧan ortaǧa, klimatqa tehnogendı äserı öte köp. Onyŋ basty sebepşısı - energetika salasy.
Atom elektr stansiialary jerdegı klimattyŋ özgeruıne eleulı üles qosatyn kömırqyşqyl gazy siiaqty parniktı gazdar şyǧaryndylarynyŋ täuelsız közı bolyp tabylmaidy. Degenmen, atom energiiasyn öndıru klimatqa äser etetın jylu jäne basqa da gazdardy şyǧaruy mümkın.
Sonymen qatar, uran öndıru jäne atom elektr stansiiasynyŋ qūrylysy atmosferaǧa parniktık gazdardyŋ şyǧaryluyna yqpal etetın ülken kölemdegı energiiany qajet etuı mümkın.
AES jūmysy kezınde radioaktivtı qaldyqtar paida bolady. Olardy qauıpsız ärı qolaily qaita öndıru nemese jerleu prosessı älı de tolyǧymen tabylmady. Sondyqtan, radioaktivtı qaldyqtardy joiu qosymşa qiyndyqtar tuǧyzady. Būl qaldyqtardy basqaru kezınde qatelıkter jıberılgen bolsa, AES jarylysymen bırdei, al kei kezde odan da myqty, apatqa alyp keluı mümkın.
- AES salynǧan jaǧdaida ornalasqan aimaǧyna ekologiialyq äserı bolmai ma?
AES salynǧan aimaqta kädımgı gaz tärızdes şyǧaryndylardan basqa, atom elektr stansiialary mezgıl-mezgıl atmosferaǧa azdaǧan radionuklidterdı - reaktordyŋ jäne bastapqy konturdyŋ korroziia önımderın, sondai-aq urannyŋ bölınuınıŋ fragmentterın şyǧarady. Olardy kez kelgen atom elektr stansiiasynyŋ ainalasynda bırneşe ondaǧan şaqyrymnan baiqauǧa bolady.
Sonymen qatar AES özınıŋ jūmysy kezınde sudyŋ köp mölşerde padalanudy talap etedı. Sondyqtan ony köbıne su közderıne jaqyn ornalastyrady. Al ol bolsa, apattyq jaǧdai kezınde sudyŋ radiasialyq lastanuyna äkeledı.
Qazırge taŋdalyp otyrǧan jer, onsyz da ekologiialyq apatty joǧary, su tapşylyǧyna ūşyrap jatqan Balhaş kölnıŋ jaǧalauy. Eger ol jerge AES salynǧan jaǧdaida qasymşa yqpalyn tigızuı öte yqtimal.
Qazaqstanda jaqyn arada elektr jäne jylu jelılerın modernizasialau qajet. Sonymen bırge, AES-ke jäne jylu elektr stansiialaryna ǧana qarap qalmai, basqa da alternativtı energiia közderın damytqan jön.
"Adyrna" ūlttyq portaly
