ءار سايلاۋشىعا داۋىس بەرگەنى ءۇشىن 5000 تەڭگەدەن ۇكىمەت تولەسە، ۇكىمەتكە دە، حالىققا دا پايدالى بولار ەدى. بۇل پىكىردى شىمكەنت قالالىق قوعامدىق كەڭەس مۇشەسى رۇستەم اشەتاەۆ Facebook پاراقشاسىندا ايتتى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى.
“پايداسى:
1) بىزدە كەيبىر قالالاردا سايلاۋعا بارىپ داۋىس بەرۋشىلەردىڭ سانى، جالپى سايلاۋشىلاردىڭ 20-30%-نان اسپاعان كەزدەر بولدى. بۇل - ۇكىمەتكە دە، حالىققا دا “ۇلكەن دابىلدىق” ماسەلە! ويتكەنى، حالىقتىڭ سايلاۋعا قاتىسپاۋى - ۇكىمەتكە دەگەن سەنىمسىزدىگىن بىلدىرەدى. ۇكىمەتى مەن حالقى ءبىر-بىرىنە سەنبەيتىن ەلدىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىرۋ، سىرتقى كۇشتەر ءۇشىن ەشقانداي قيىندىق تۋدىرمايدى.
مىسالى: ۋكراينانىڭ 2012 جىلعى سايلاۋىندا جالپى حالقىنىڭ 50%-نىڭ توڭىرەگىندە عانا سايلاۋشى قاتىسقان. بۇل تەك رەسمي جاۋاپتارىندا. ال، تاۋەسىز ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا 20%-دىڭ اينالاسىندا بولعان ەكەن.
2014-ءشى جىلى ۋكراينانى شايقاپ، توڭكەرىس ۇيىمداستىرۋعا اقش 5 ملرد$ جۇمساعاندارىن رەسمي جاريالاعان. ياعني، حالقىنىڭ ۇكىمەتىنە سەنىمى جوعالعان 45 ملن تۇرعىنى بار مەملەكەتتى توڭكەرىپ تاستاۋعا، سىرتتان 5 ملرد$ عانا قۇيىلۋى جەتكىلىكتى بولعان.
بىزدەگى سايلاۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ سانى 50%-دان ازايىپ كەتسە، ۋكراينادان حالىق سانى ءۇش ەسەگە جۋىق از ءبىزدىڭ ەلدى شايقاۋلارى ءۇشىن سىرتقى كۇشتەرگە بارى-جوعى 2 ملرد$ قارجى جەتكىلىكتى بولادى دەگەن ءسوز.
بۇل مەملەكەتىمىز ءۇشىن ۇلكەن قاۋىپ پا؟! ارينە قاۋىپتى سيگنال سوندىقتان، بۇل ۇسىنىس - ەڭ اۋەلى ەلدىگىمىزگە كوز الارتۋشى الىس-جاقىن كورشى-قولاڭدارىمىز تاراپىنان بولۋى مۇمكىن قاۋىپتىڭ الدىن الادى.
2) سايلاۋعا قاتىسۋشىلارعا تەڭدەي مۇمكىندىك بەرىلەدى. ءدال قازىر سىرت كوزگە زاڭ بويىنشا تەڭدەي مۇمكىندىك بەرىلگەنى بولماسا، شىندىعىندا باي مەن كەدەيدىڭ مۇمكىندىكتەرى ەكى ءتۇرلى.
مىسالى: كىمنىڭ قارجىسى كوپ، سونىڭ ادامى دا، جارناماسى دا كوپ. تەگىننەن-تەگىن سەن ءۇشىن كىم ءبىر اي بويى بار جۇمىسىن تاستاپ، سەنىڭ جالاۋىڭدى جەلبىرەتىپ جۇرەدى. مىڭ جەردەن جاقتاسىڭ بولسا دا، ونىڭ دا كرەديتى، بالا-شاعاسى بار. ولار تەك سول كۇنى سەن ءۇشىن سەنىمدى وكىل بولىپ باقىلاپ بەرسە دە شۇكىرشىلىك ەت. بۇل - باي مەن كەدەيدىڭ مۇمكىنشىلىكتەرىندەگى ايىرماشىلىعىنىڭ تەك ءبىر قىرى عانا.
ەڭ ماڭىزدىسى - “دومكومدار” مەن “ۋليچكومداردىڭ” ساۋداسى قىزاتىن شاق. “اياقتارى الشاڭ”، “قولدارى كۇزىر”. ال، ولارمەن كىم “دۇرىستاپ” سويلەسە الادى؟
ارينە باي-باعلاندار! ءاربىر كانديداتتىڭ ەكى باساۋىرۋى بار. ءبىرىنشىسى - “قالاي وزىمە داۋىس بەرەتىندەردى كوبەيتەمىن؟” بولسا، ەكىنشىسى - “ولاردى سايلاۋ ۋچاستكەلەرىنە قالاي اپارامىن؟” بولادى.
بۇعان دەيىنگى ەكى دەپۋتاتتىق سايلاۋدىڭ ورتاسىندا بولعان تاجىريبەمنەن ايتاتىن بولسام، ءار كانديداتقا داۋىس بەرەتىن جاقتاستارىن الىپ سايلاۋ ۋچاستكەلەرىنە “رەيس قۋاتىن” كولىكتەرى جاساقتالادى. بولماسا، دەمالىس كۇنى ۇيىنەن شىعىپ، سايلاۋ ۋچاستكەسىنە بارىپ داۋىس بەرىپ “ۋاقىتىن جوعالتىپ” قايتقىسى كەلەتىن سايلاۋشىلاردىڭ سانى نەكەن-ساياق. بۇل جەردە دە باي-باعلاننىڭ مۇمكىندىگى ۇشان-تەڭىز! سوڭىندا وسىنداي تەڭسىزدىكتەردىڭ ارقاسىندا كىم دەپۋتات بولاتىنى ايتپاسا دا بەلگىلى شىعار؟! ودان ءارى “باي-بايعا، ساي-سايعا قۇيادى” دەگەن قازاقتىڭ ءسوزىنىڭ كەرى كەلەتىنى ايتپاسادا تۇسىنىكتى شىعار. وسىنداي “تەڭدىكپەن” سايلانعان دەپۋتاتتارعا جالپى حالىقتىڭ قانشالىقتى سەنىم مانداتى بولۋى مۇمكىن؟ ەل باسىنا كۇن تۋعان شاقتا سونداي “سەنىم مانداتى” بار دەپۋتاتتاردىڭ حالىققا ءسوزى وتەدى مە؟ ءاي قايدام؟!
كەشەگى قاڭتار وقيعاسىندا بۇل سۇراقتاردىڭ توشكىسى قويىلدى دەپ ويلايمىن. “جان القىمعا كەلگەندە”، بيلىك، ەلگە ءسوزى وتەتىن، ەل تانيتىن، ەلدىڭ ورتاسىندا جۇرگەن ازاماتتاردى حالىققا باسۋ ايتقىزۋعا “شاممەن ىزدەپ كەتتى” ەمەس پە؟!
ەندى، سول كەزەڭمەن سالىستىرعاندا “جايما-شۋاق” كۇن تۋعاندا، قايتادان ەسكى سۇرلەۋگە قاراي ەلدى سۇيرەلەسەك - جاڭارۋعا دەگەن تالپىنىسىمىز قايدا قالماق؟
3) بىزدە شامادا 12 ملن سايلاۋشى بار ەكەن. ءار سايلاۋشىعا كەلىپ داۋىس بەرگەنى ءۇشىن 5000 تەڭگەدەن بەرەتىن بولسا، بارى 60 ملرد تەڭگە جۇمسالادى ەكەن. شامادا قازىرگى 10 مەكتەپتىڭ قۇنى. نەمەسە، 27 ملن$ شاماسىندا. بۇل مەملەكەت ءۇشىن سونشالىقتى كوپ قارجى ەمەس. ءارى، ول قارجى اۋاعا كەتپەيدى. حالىققا ءبىر رەتتىك الەۋمەتتىك كومەك رەتىندە بەرىلىپ، حالىق ول قارجىنى كوپ بولسا ازىق-تۇلىگىنە، سالىعىنا سەكىلدى ت.ب مۇقتاجدىعىنا تولەيدى عوي. ول قارجى ايلانىپ كەلگەندە قىسقا عانا ۋاقىتتا ۇكىمەت قازىناسىنا قايتىپ كەلەدى. نەمەسە، سول قارجىنى تەك قانا سالىققا، ايىپپۇلىڭدى، كوممۋنالدىق قىزمەتكە عانا تولەي الاتىن ەتۋگە دە بولادى. ودان ۇكىمەت سونشالىق ۇتىلمايدى.
ءارى، بەس جىلدا ءبىر كەلەتىن سايلاۋعا بارى 27 ملن$ جۇمساپ، سىرتقى كۇشتەر 2 ملرد$ قارجىمەن ەلدى توڭكەرىپ جىبەرۋ مۇمكىندىكتەرىنە توسقاۋىل بولۋعا ۇلكەن سەبەپ بولادى.
ەسەسىنە حالىق سايلاۋعا ءوزى ءۇشىن جاپپاي قاتىسادى. ءار وتباسىدا كەمىندە ءۇش-ءتورت سايلاۋشى بولسا، دەمالىس كۇنى كوپ بولسا ءبىر ساعاتىن جۇمساپ 20 000 تەڭگەلى بولىپ “شالا بايىپ” قالۋ ءۇشىن، ءوزىنىڭ سايلاۋ ۋچاستكەسىن تاڭ اتپاي بەتكە الاتىنى داۋسىز”، دەپ جازدى ول.
رۇستەم ەسىمحانۇلىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل - بارلىق تاراپقا تەك پايدا اكەلەدى.
“ۇكىمەت ءۇشىن:
ا) سايلاۋعا قاتىسۋشى حالىقتىڭ پايىزى كەمىندە 99,9% بولادى. بۇل سىرتقى كۇشتەردىڭ ءبىراز امبيتسيالارىن باسادى.
ب) حالىق اقىرى بارىپ داۋىس بەرەتىن بولعان سوڭ، كىمگە بەرەرىن ويلانىپ، زەردەلەپ بارىپ بەرەدى داۋىسىن.
ۆ) جەرگىلىكتى ءماسليحاتتار مەن ماجىلىسكە ناعىز حالىقتىڭ ورتاسىنداعى ازاماتتارعا تەڭ مۇمكىندىك بەرىلىپ، سايلاۋ كەلگەندە بايلىعىنا سەنىپ قولىنا جالاۋىن الىپ شىعا كەلەتىندەردىڭ بايلىعىنىڭ ءرول ويناماي قالادى. ەسەسىنە، حالىققا وسىعان دەيىنگى اتقارعانى بار، ءسوزى وتەتىن ازاماتتار جينالادى.
كانديداتتار ءۇشىن:
ا) حالىقتى قالاي سايلاۋ ۋچاستكەسىنە اپارىپ داۋىس بەرگىزەمىن دەپ سوعان بار ۋاقىتىن شىعىنداماي، تەك الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن كەزدەسۋلەر ارقىلى وزدەرىنىڭ باعدارلامالارىن تۇسىندىرۋمەن، وزگەلەرمەن سالىستىرۋ ءۇشىن دەباتتارعا ارنايدى ۋاقىتىن.
ب) ول كەزدە ءبىر-بىرىنەن كوشىرىپ العان سەكىلدى “ينكۋباتورسكي” باعدارلامالارىمەن ەشكىمدى تاڭقالدىرا المايدى. تەك بايلىعىنا سەنگەن، شىنايى قابىلەتى جوقتاردىڭ بەتپەردەلەرى شەشىلەدى كەزدەسۋلەر مەن دەباتتاردا.
ال، شىنايى ءوز تالانتىمەن شىققان داۋلەتتى ازاماتتارعا ەشقانداي قاۋىپ جوق. ءوزىنىڭ تالانتىن تانىتادى.
حالىق ءۇشىن:
كەزدەسۋلەر مەن دەباتتاردى كورۋ ارقىلى ساياسي-ەكونوميكالىق ساۋاتتىلىعى ارتادى. ءوز داۋىسىنىڭ قۇنىن بىلە باستايدى.
بۇل سايلاۋ دا وتەر. بيلىككە كىمدەر كەلىپ-كەتپەگەن. بىراق، تەمىردى قىزۋىندا سوق دەگەندەي، سايلاۋدىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ كەم-كەتىگى مەن ۇسىنىستارىمدى دەر شاعىندا جازىپ قويۋ - ازاماتتىق مىندەتىم دەگەندىكتەن، ءوز ويىمدى ورتاعا سالدىم”،- دەپ جازدى ول.
