ۇلكەن اعام – قاليحان راحمەتوللاۇلى قايراننىڭ رۋحىنا ارنادىم.
اۆتور
اتتارىن ەتەككە تۇساپ تاستاعان ەكى جىگىت ەكى يىنىنەن دەم الىپ، تىك قيا بەتكە زورعا ورمەلەپ كەلەدى. مىلتىقتارىن تاياق ەتىپ تايانسا دا، سۋسىپ جاتقان قورىمتاس تاباندارىنا تياناق تاپتىرار ەمەس. ءسال جوعارى كوتەرىلگەن سوڭ قورىمتاستان قۇتىلعانداي بولىپ ەدى، كوپ ۇزاماي-اق جاقپار-جاقپار جالاما تاستار جولىعىپ، ول دا ادىمدارىن اشتىرا قويمادى.
قاتتى ەسەڭگىرەپ، قارا تەرگە مالىنىپ كەلە جاتقان ەكەۋى ءبىر-بىرىنە قاراپ-قاراپ قويىپ، ورگە قاراي ورشەلەنە ۇمتىلسا دا، ءبىراز توقتاپ، تىنىستاپ العاندى ءجون كورىپ كەلە جاتقاندارى بەپ-بەلگىلى. بىراق، بۇل ۇسىنىستى بۇرىن ايتۋعا ەكەۋى دە نامىستانادى. كۇزدىڭ قارا سۋىعىنان قورىنىپ، ءاليحان تايجاقىسىن، قويلىباي شولاق قارا تونىن كيىپ شىعىپ ەدى، ەندىگى جەردە سول كيىمدەرى وزدەرىنە سور بولعانداي، ەكى يىندەرىنەن باسىپ، ىستىقتاتىپ بارادى.
بۇلار ءوستىپ ىرسىلداپ-كۇرسىلدەپ قيا بەتتىڭ ورتا شەنىنە جەتكەندە، الدا كەتىپ بارا جاتقان قويلىباي توسەك كولەمىندەي جاپ-جالپاق تاقتاتاستىڭ ۇستىنە ىتقىپ شىقتى.
– ءاي، ءاليحان! مىنا تاستى قاراشى! تۋرا قولدان قيىپ جاساعانداي! – دەدى ول ماساتتى داۋىسپەن.
ايتسا ايتقانداي، تىك ءتورتبۇرىشتى جالپاق تاستىڭ بەتى تەپ-تەگىس، قالىڭدىعى ءتورت ەلىدەي عانا.
– بىزدەي بايقۇستار ازداپ بولسا دا دەم السىن دەپ، جاراتۋشى يەمىز جاساپ قويعان عوي، – دەدى ءاليحان تاقتاتاستىڭ ۇستىنە شالقاسىنان جاتا كەتىپ.
قاسىنا قويلىباي دا جانتايدى.
ول ەكى قولىن جەلكەسىنە قويىپ، قاراشا ايىنىڭ قاراسۇر اسپانىنا كىرپىك قاقپاي تەسىرەيە قارايدى. الدەنەنى ويلاپ جاتقان سياقتى.
– وسى... «كيىك ماتاۋى» قاشان باستالادى؟ – دەدى ءبىر كەزدە.
– جاڭا جىلدان كەيىن. قاڭتاردىڭ ون-ونبەستەرىندە. ۇركەر باتقان سوڭ. سول كەزدەن باستاپ كيىك پەن ارقار ماحاببات ويىنىن وينايدى. قۇلجا بىتكەن قان مايدانعا تۇسەدى. «ۇركەر باتقاندا، تاۋتەكە تاستان ۇشادى» دەگەن ءسوز سودان قالعان.
– وسى... ىبىراي اقساقال بىلتىر ايتىپتى عوي: «بيىل ۇركەر تاسقا ءتۇستى. قيىنشىلىق بولادى» دەپ. سول نە ءسوز؟
– ول كىسى ءبىلىپ ايتادى. سوڭعى جۇلدىزشىنىڭ ءبىرى عوي. تاۋەلسىزدىك العالى ءتاۋىر بولامىز دەسەك، جاۋىر بولىپ بارامىز. كورىپ ءجۇرسىڭ، – دەدى ءاليحان تەرەڭ كۇرسىنىپ، – تاۋەلسىز بولعانىمىزعا بەس جىل بولدى. جۇمىس جوق. كۇيىس جوق. بار مالىمىزدى بارتەرگە سالىپ بىتىردىك.
– ءيا-ءا، – دەدى قويلىباي باسىن كوتەرىپ وتىرىپ، – سەن دۇرىلدەپ تۇرعان زووتەحنيك ەدىڭ، مەن جازدا جۇمىس ىستەپ، قىستا دەمالاتىن اگرونوم ەدىم. ەندى ەشكىمگە دە كەرەگىمىز جوق. ىبىراي اقساقالدان سۇراۋ كەرەك ەدى – «ۇركەر جىلدا-جىلدا تاسقا تۇسە بەرە مە؟» دەپ.
– ۇركەردىڭ سۋعا دا تۇسەر كەزى كەلەر ءالى! – دەدى ءاليحان.
– ول نە ءسوز؟
– ۇركەر سۋعا تۇسسە، ىرىس قونادى، ءبارى دۇرىس بولادى.
– ءاۋمين! ايتقانىڭ كەلسىن! قوي، تۇرايىق. ءبىز مىنا قۇزدىڭ باسىنا شىققانشا، ارقارلارىمىز وزەنگە قاراي ءوتىپ تە كەتەر.
ەكى جىگىت تاعى دا تاستان تاسقا تىرمىسىپ، سيرەك-سيرەك قۋراي، بۇتانىڭ تۇبىنەن تىرمىسا ۇستاپ، ورمەلەي جونەلدى. ۋاقىت بولسا سيىر ساسكەدەن اۋىپ بارادى. اۋىلدان تاڭەرتەن ەرتە شىعىپ ەدى، دىتتەگەن جەرلەرىنە جەتكەندەرى –وسى. ارقار، ادەتتە، جايىلۋعا تاڭ اتا جانە ىمىرت ۇيىرىلە عانا شىعادى.
ءاليحاننىڭ ايتۋىنشا، تاڭنان بەرى جايىلعان ارقار مىناۋ بيىك قۇزدىڭ استىنداعى جىڭىشكە سۇرلەۋمەن كوكتال وزەنىنە قاراي ءتۇس بولماي تۇرىپ وتۋگە ءتيىس. بىلتىر عانا ەكەۋى قازان ايىندا وسى اراعا كەلىپ، ولجالى بولىپ قايتقان.
ءيا، سول ءبىر جولعى اڭشىلىق ساياتتارى، اسىرەسە، قويلىبايدىڭ ەسىنەن شىقپايدى. ويتكەنى... ويتكەنى، ءۇيىرىن باستاپ بارا جاتقان قۇلجانى اتىپ ءتۇسىردى عوي! ءويتىپ قۇلجا اتقانى قۇرىسىن! ءاليحاننان ەستىمەگەن ءسوزى، ەستىمەگەن بوقتىعى قالمادى. «قانداي قازاق قۇلجانى اتادى؟! سەنى مۇنىڭ كيەسى اتادى!» دەدى-اۋ، سوندا!
قويلىباي دا قارسى تۇرىپ: «ەندەشە، سەنىڭ سىرتقى ەسىگىڭنىڭ ماڭدايشاسىندا قۇلجانىڭ ءمۇيىزى نەگە تۇر؟» دەپ ەدى، ءاليحان: «ءاي، ميلاۋ، ول – قارتايىپ ولگەن قۇلجانىڭ ءمۇيىزى. ۇيگە بارعان سوڭ كورسەتەيىن، مۇيىزىندە ون ءۇش ساقيناسى بار. بىلەسىڭ بە، ول ساقينالار ون ءۇش جاستا ەكەندىگىن ايتىپ تۇر. ارقار دەگەن ۇزاسا ون بەس-اق جىل جاسايدى. ۇعىپ ال، قۇلجا ءمۇيىزى كيەلى بولىپ سانالادى. بابالارىمىز، ءتىپتى، تەرىسىن دە توسەنىش رەتىندە پايدالانباعان. استىنا توسەگەندەردىڭ ەركەگى بەلسىز، ايەلى بەدەۋ بولىپ قالادى دەپ ويلاعان. مىنە، كوردىڭ بە؟!.» دەپ ءبىراز جەرگە بارىپ ەدى-اۋ، سوندا.
ءاليحاننىڭ ءوزى ءمۇيىزى تۇپ-تۇقىل شىبەشەگىن اتقان ەدى، سونىڭ ءوزىن بۇلار ەكى جاقتاپ اتقا سالعانمەن، قۇلجانى ورنىنان قوزعاۋ دا مۇمكىن بولمادى. اۋىلدان ارنايى ات سايلاعان جىگىتتەردى اكەلىپ، ۇيىنە زورعا جەتكىزگەندە، قىزىق ءۇشىن تارازىعا سالىپ، ولشەپ كورىپ ەدى، قۇلجانىڭ سالماعى ءبىر تسەنتنەر، توقسان كەلى تارتتى.
ءاي، سول كۇنى بۇل دا اۋىل جىگىتتەرىن قارا قۋىرداققا ءبىر تويعىزدى-اۋ! بىراق... نە ايتارى بار، سول ولجاسى باسىنا پالە بولىپ جابىسقانداي ەدى! ءسال ساتسىزدىككە ۇشىراي قالسا بولدى، كوز الدىنا ءيىر ءمۇيىز قونىر قۇلجا ەلەستەيدى دە تۇرادى. ايەلى ازداپ سىرقاتتانىپ جاتىپ قالعاندا دا، تۋعان ءىنىسى توبەلەسىپ، سوتتالىپ كەتە جازداعاندا دا، جيەن قارىنداسى كۇيەۋدەن قايتىپ كەلگەندە دە... الگى قۇلجا ويىنا ساپ ەتە تۇسەدى. ءمۇيىزىنىڭ ءوزىن ءبىر كىسى زورعا كوتەرەتىن ۇلكەن باستىڭ ەكى كوزى الارىپ، تۇسىنە دە كىردى-اۋ، بىردە! سوندا قورققانىن-اي! شوشىپ ويانعان.
ايتپاقشى، سول قۇلجانىڭ باسىن مىناۋ ءاليحان اۋىلعا اپارتپاي، الگى ءبىر كورنەكتى ساندىقتاستىڭ ۇستىنە جايعاستىرىپ كەتتى عوي. سول ءمۇيىزدى باس قاڭقيىپ ءالى تۇرعان شىعار. كىم ءبىلسىن، الدەكىم كورە قالىپ، ءاليحان سياقتى ەسىگىنىڭ ماڭدايشاسىنا قاعىپ قويدى ما ەكەن؟ سول قۇلجانىڭ باسى قويىلعان تاستى ءوزى دە بىلەدى عوي! ەگەر ءالى تۇرعان بولسا، ۇيىنە الىپ بارىپ، بۇل دا ماڭدايشاسىنا قاعىپ قويسا قايتەدى؟.. بىراق... مۇنىڭ بۇل ءىسى ەل مەن جۇرتقا تاعى دا اڭىز بوپ كەتۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە «قۇلجا اتقان قويلىباي» دەگەن جامان اتاعى سودان بەرى ارتىنان قالماي كەلە جاتىر.
بۇلاردىڭ اۋىلىندا تاعى ءبىر قويلىباي بار. ونى «قارا قويلىباي» دەپ باياعىدان ايتادى. ال، بۇنىڭ باسىنا بايلانعان جامان اتاق جوق ەدى، قۇلجا اتقاننان بەرى جابىستى. ءتىپتى، جىگىتتەر بىرىگىپ ارقار اتۋعا شىعىپ بارا جاتسا، بىرىنە-ءبىرى: «قويلىبايشىلاپ قۇلجانى اتىپ جۇرمەڭدەر!» دەپ قاتاڭ ەسكەرتۋ جاسايدى ەكەن.
ءاليحان دا قىزىق، سول جولى ارنايى اڭ اتۋعا شىعىپ بارا جاتقاندا قۇلجانى اتۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتپەي مە؟.. قاستىعى بار ما؟..
كەنەتتەن قاتار ورمەلەپ كەلە جاتقان ءاليحان «وي، اكەڭ!» دەپ شورشىپ ءتۇستى.
- نە؟ – دەدى قويلىباي اڭتارىلىپ.
– انە، جىلان!.. – دەدى ءاليحان الدىڭعى جاعىن نۇسقاپ. قويلىباي انىقتاپ قاراپ ەدى، قامشى ورىمىندەي عانا جىپ-جىلتىر قاراشۇبار جىلان جاقپار تاستىڭ قۋىسىنا قاراي جانۇشىرىپ وڭمەندەپ بارادى ەكەن. ءاليحان الگى جىلاندى مىلتىقتىڭ ۇشىمەن ىسىرىپ، ءوزىنىڭ الدىنا قاراي يكەمدەپ الدى دا، مويىن تۇسىنان اياعىمەن باسا قويدى. سودان سوڭ جىلاننىڭ ارانداي اشىلعان اۋزىنا مىلتىعىنىڭ ۇشىن تىعىپ جىبەردى.
– ەندى جونىڭە كەت، سۇلۋىم! – دەدى سونسوڭ كوڭىلى جايلانعانداي بولىپ. جىلان السىرەپ قالعان ەكەن، سوزالانداي شۇبالاڭداپ تومەن قاراي جىلجىپ كەتتى.
– مۇنىڭ نە؟ – دەدى قويلىباي اڭ-تاڭ بولىپ، – ءوزىنىڭ اۋزى كەڭ ەكەن.
– مۇنى «مىلتىق اۋزىن جالاتۋ» دەيدى. ءبىزدىڭ اڭشى اتالارىمىز اڭعا شىعاردا، ەگەر كەزىگە قالسا، مىلتىعىنىڭ اۋزىن جىلانعا جالاتىپ الادى ەكەن. سوندا مىلتىقتىڭ اۋزى ۋلى بولىپ، اتقان اڭى جالپ ەتە تۇسەتىن كورىنەدى. «مىلتىق اۋزىن قانداۋ» دەگەن دە بار. اڭشىلار اتقان اڭىنىڭ قانىنا مىلتىعىنىڭ اۋزىن جالاتادى. قاندى اۋىز بولسىن دەپ.
– ە – ە، ايتا بەرەدى عوي. قازىر كورەرمىز، – دەدى قويلىباي تەرىس اينالا بەرىپ.
بۇلار قوجىر قۇزدىڭ باسىنا شىققاندا كۇزدىڭ كۇنگىرتتەۋ كۇنى ساسكە تۇسكە تاياڭقىراپ قالعان. سەرەك تاستاردىڭ سازىرايعان بەتتەرىن جالاپ-جۇقتاپ، تىنباي سوعىپ تۇرعان سۋماقاي سۋىق جەل قۋراپ قالعان بۇتالاردىڭ ءالسىز ساباقتارىن ءدىر قاققىزادى. تەرلەڭكىرەپ جەتكەن ەكى اڭشى، سۋىق ءتيىپ قالماسىن دەپ، قالىڭ شالمالارىن مايىندارىنا ەكى قايتارا وراپ، سىرت كيىمدەرىنىڭ جوعارعى تۇيمەسىنە دەيىن سالىپ، جاعالارىن كوتەرىپ قويدى. مالاقايلارىنىڭ قۇلاعىن ءتۇسىرىپ، باۋىن بايلادى. قۇز باسىندا سيرەك وسەتىن قۋراعان بۇتالار مەن قۋرايلاردى سىندىرىپ-سىندىرىپ جيناپ العان سوڭ، استىلارىنان سىز وتپەيتىندەي ورىن سايلاعان بولدى. ەكى قولدارى تىنىم تاپپاي ءىس تىندىرىپ جۇرسە دە، بۇكىل نازارلارى قۇز ىرگەسىندەگى جىڭىشكە سۇرلەۋدە. ازىرشە قىلت ەتكەن قارا كورىنبەيدى.
– ءاليحان، – دەدى قويلىباي قالىڭداپ سالىنعان قۇرايدىڭ ۇستىنە شىنتاقتاپ جاتىپ، – وسى... وسى سەنىڭ مەرگەندىگىڭ تابيعي تالانتىڭ با، الدە ءجۇسىپ اتاڭنىڭ ۇيرەتۋىنەن بە؟
– قۇدايعا شۇكىر تالانت بار عوي، ارينە. بىراق، ۇيرەنبەسەڭ، ماشىقتانباساڭ، قۇر تالانتىڭ بوققا تۇرا ما؟! ءوزىڭ بىلەسىڭ، مەنىڭ ءجۇسىپ اتام ناعىز مەرگەن بولدى عوي. قول مەرگەن. جارىقتىق، ات ۇستىندە تۇرىپ-اق ۇشقان قۇستى اتىپ ءتۇسىرۋشى ەدى. ونداي قول مەرگەندەر تىم سيرەك جاراتىلادى. ءوزىڭ بىلەتىن شىعارسىڭ، ول كىسى مەنىڭ اكەمنىڭ اعاسى عوي. بىراق، مەن سول كىسىنىڭ باۋىرىندا ءوستىم دە، تۋعان بالاسىنداي بولىپ كەتتىم.
اتام مەنى سەگىز جاسىمنان مەرگەندىككە باۋلىدى. ول كەزدە مىنا سەنىكى سياقتى مالوپۋلكا قىرىق بەس سومعا ساتىلاتىن. ءبىرتالاي اقشا. بۇل دا كىشى كاليبرلى ۆينتوۆكا عوي. وسىنىڭ بىرەۋىن ماعان ساتىپ اپەردى. ال ءوزىنىڭ اڭعا شىققاندا ۇستايتىنى، مىنە، مىنا ۆينتوۆكا. بەساتار. دۇرىستاپ كوزدەسەڭ، مىڭ قادام جەردەگىنى قالپاقتاي ۇشىرادى. مەن وسى ۆينتوۆكانى اتامنىڭ كوزىندەي كورىپ ۇستاپ كەلە جاتىرمىن. قايران، اتام! – دەدى ءاليحان تاماعىنا وكسىك تىعىلعانداي، داۋىسى بۇزىلىپ. ەكى كوزىنە جاس تولىپ كەتىپتى.
ونىڭ بەتىندەگى بۇل قۇبىلىستى بايقاي قويماعان قويلىباي ەسىنە الدەنە تۇسكەندەي، وقىس سىلكىنىپ:
– ءاليحان، وسى سەن ۆينتوۆكانىڭ كوپ وعىن قايدان الاسىڭ؟ – دەپ، باجىرايا قالىپ ەدى، ءاليحان: – سەمەيدەگى جەر اۋىپ كەلگەن فەدور ميحايلوۆيچ دەگەن ورىستان، – دەپ جاۋاپ بەرە سالدى.
– وسى... وسى سەن ورىستارمەن دە دوسسىڭ. اڭگىمەنى دە قاتىرىپ ايتاسىڭ، ەي! بالا كەزدەرىڭ تۋرالى ايتشى! – دەدى قويلىباي اليحانعا ەمىنە قاراپ. – العاش رەت ارقاردى قاشان اتتىڭ؟
– ون ءۇش جاسىمدا... سەكسەننىڭ شاعالى دەگەن جەر بار. وسى ارا سياقتى قيىن جەر. ارقار مەكەندەيدى. اتام مەنى سوندا الىپ باردى. وعان دەيىن جايلاۋدا سۋىر اتىپ، بەرگى تاۋدا كەكىلىك، ءشىل، قويان اتىپ جۇرەتىنمىن. سەن بىلەسىڭ بە، بىلمەيسىڭ بە، ءبىزدىڭ تارباعاتايدىڭ ىشكى جايلاۋىندا كەرەگەتاس دەگەن جەر بار. قازاق ات قويۋعا شەبەر ەمەس پە! جايىلعان كەرەگە سياقتى تىزىلگەن جارتاستار. الىستان كوز تارتادى. مىنە، وسى جەردە كىشكەنتاي كول بار. سونىڭ اتى جوق قوي دەيمىن. الدە، بار ما ەكەن؟ سونى سۇراماپپىن عوي. ءوزى جازدىڭ باسىندا قار سۋىمەن مولايادى. جاز ورتاسى اۋا سۋى ازايعانمەن، قۇرعاپ قالمايدى. تۇبىندە كوزى بار. وسى كولدى سارىالاقاز مەكەندەيدى. جارتاستاردىڭ قۋىسىنداعى سارشۇناقتىڭ ىندەرىنە ۇيا سالادى. مەن سوندا ادەيى بارىپ، سارىالا قازداردىڭ بىرنەشەۋىن اتىپ الدىم. قۋانىشىم قوينىما سىيماي الگىلەردى ۇيگە الىپ بارسام، اتام كورگەن جەردە-اق شورشىپ ءتۇستى. «بۇل قۇستاردى اتۋعا بولمايدى. ەتىن دە ەشكىم جەمەيدى. ەندى اتۋشى بولما!» دەپ، الگى ولجامنىڭ ءبارىن ايدالاعا اپارتقىزىپ تاستادى. اتامنىڭ اشۋى باسىلعاننان كەيىن مۇنىڭ ءمانىسىن سۇراپ ەدىم، سارىالاقاز ارام قۇس ەكەن. ۇياسىن تەك ىندەرگە عانا ەمەس، ەسكى زيراتتارداعى ويىلىپ قالعان كورلەرگە دە سالادى ەكەن. ءوزىنىڭ تۇمسىعىندا تەسىك تە بولمايدى ەكەن. بۇل دا ارامدىقتىڭ نىشانى كورىنەدى.
– وسى... سوندا قۇستى قونىپ وتىرعاندا اتاسىڭدار ما، الدە، ۇشقاندا ما؟
– ۇشىپ كوتەرىلگەندە نەمەسە ۇشىپ كەلە جاتقاندا اتامىز. اتام ماعان: «قارسى ۇشىپ كەلە جاتسا، كەۋدەسىنە جەتكىزبەي كوزدە، كولدەنەڭ ۇشسا، مويىن تۇپتەن ات» دەپ ۇيرەتەتىن.
– سەن تۋرالى ايتاتىندار «تارباعاتايدىڭ ارقارىن عانا ەمەس، كەكىلىگىن دە ءاليحان قىرىپ ءبىتتى» دەيدى عوي.
– بۇيىرعانىن اتتىق قوي... مەن ساعان مىنانداي اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن. ون ءۇش-ون ءتورت جاستاعى كەزىم. ءبىز قارعىبا وزەنىنىڭ بويىنداعى كوكجول دەگەن جەردە تۇرامىز. اعام باقاشار – فەرما مەڭگەرۋشىسى.
ول كەزدە سەنى ەشكىم بالا ەكەن دەپ ايامايدى. ساباق ءبىتىپ، كانيكۋلعا شىقتىڭ بولدى، كولحوزدىڭ جۇمىسكەرىسىڭ. تاۋدىڭ ساي-سالاسىنان، قارعىبا، نارىن وزەندەرىنىڭ جاعاسىنان ءشوپ شابامىز. ءبىر ات جەگىلگەن ءشوپ تاراعىشتى «ات تاراق» دەيدى. ءشوپ تاسۋعا ارنالعان قوس وگىز جەگىلگەن اربانى «ىردۋان» دەيدى. مەن ءشوپ ماشينەدەمىن. وعان دا قوس ات جەگىلەدى.
ءبىر جەردە تۇراقتامايمىز، سىعاندار توبىرىنداي كوشەمىز دە جۇرەمىز. توسەك-ورىن، ىدىس-اياعىمىز اربادا. قىستاۋلار جاقىن بولسا، سوندا بارىپ قونامىز، الىس بولسا، دالادا تۇنەيمىز.
ءبىز ءۇشىن ەڭ قيىنى – ءشوپ شابۋ دا، ءشوپ تاراۋ دا، شومەلە سالۋ دا ەمەس، وراق قايرايتىن شارىقتى اينالدىرۋ . وتە اۋىر. ءۇش بالا كەزەك-كەزەك اينالدىرامىز. ەكى يىقتى تالدىرىپ جىبەرەدى. زارەزاپ بولامىز. جۇمىس ۋاقىتى قاتاڭ تارتىپپەن جۇرەدى. تاڭەرتەڭ التىدا جۇمىسقا شىعامىز. تۇسكى ءۇزىلىس – ون ەكىدەن ۇشكە دەيىن. ۇشتەن كەشكى توعىزعا دەيىن جۇمىستامىز. اسپاز – مەن. ونىڭ وزىندىك سەبەپتەرى دە بار. قازىر ايتامىن. ءتۇس بولماي، ساعات وندار شاماسىندا مەنى جۇمىستان بوساتىپ، قويا بەرەدى. سەبەبى – مەن قۇس اۋلايمىن. ءوزىڭ بىلەسىڭ، تارباعاتايدا كەكىلىكتەن كوپ قۇس جوق قوي. ءار ۇيىرىندە قىرىق-ەلۋدەن جۇرەدى. وتە سەزىمتال قۇس. تۇراعىمىزعا جەتكەنشە سونىڭ ون شاقتىسىن اتىپ الامىن. قىستاۋلاردا قي كوپ، وزەن جاعاسىندا اعاش كوپ. شەلەككە سۋدى قايناتىپ جىبەرىپ، قۇستاردى سوعان ءبىر-ءبىر باتىرىپ الىپ، جۇندەرىن جۇلىپ-جۇلىپ، تازالاپ الامىن. ارشىپ، جۋىپ، لەزدە بىلقىتىپ ءپىسىرىپ قويامىن. تەك بۇل عانا ەمەس، ەگەر وزەن جاعاسىندا بولساق، بالىق تا اۋلاپ جىبەرەمىن. (مىلتىعىم مەن قارماعىم ءاردايىم – وزىممەن بىرگە جۇرەدى). ۇلكەن قارا تابامىز بار. بالىق بولعاندا دا جاي بالىق ەمەس، قازاقتار ماي بالىق، ورىستار فورەل، تسارسكايا رىبا دەپ اتايتىن اتاقتى بالىق. قۋىرىپ تا، سورپا دا جاساپ ىشەمىز. بايقاعان بولارسىڭ، قورەگىمىز – ىلعي «دەليكاتەس».
مىنە، ءبىز وسىلاي الا جازداي جۇمىس ىستەيتىنبىز. جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ورتاسىنا دەيىن اۋىل بالالارىنىڭ تىرلىگى وسىلاي بولدى.
– قازىرگى بالالارعا وسىنىڭ ءبارى ەرتەگى سياقتى كورىنەدى. سول تاربيەنىڭ ەش زيانىن كورگەن جوقپىز. كەرىسىنشە، شىڭدالىپ، شىنىعىپ وستىك! – دەدى قويلىباي كەۋدەسىن كەرە كۇرسىنىپ، – مەرگەندىكتىڭ راحاتىن بالا كەزىڭنەن كورگەن ەكەنسىڭ عوي...
ەكى اڭشى قايداعى-جايداعىنى اڭگىمە ەتىپ وتىرعاندا، قاراسۇر بۇلتتى قالقالاپ العان جىلۋسىز كۇن باتىسقا قاراي اۋناڭقىراپ تا كەتىپتى. جىڭىشكە سۇرلەۋ جىم-جىرت تىنىشتىق قۇشاعىندا شۇبالاڭداعان كۇيىندە سۇلق جاتىر.
– مەن ءبارىن ەندى ءتۇسىندىم، – دەدى ءاليحان تۇر-تۇڭعيىق، تاپ-تازا قارا كوزدەرىنە وي تۇنىپ، – ارقارلار بيىل تومەنگە ەرتە ءتۇسىپ كەتكەن ەكەن. بۇل – قىس قاتتى بولادى دەگەن ءسوز. قاراشى ەندى... بىلتىرعىداي قازان ايىندا-اق كەلۋىمىز كەرەك ەدى. كەش قالىپپىز. امال نە!..
وسى كەزدە جىڭىشكە سۇرلەۋدىڭ جوعارعى جاعىنان الدەنەلەر قاراڭداعانداي بولدى. ەكى اڭشىنىڭ ءتورت كوزى وتتاي جانىپ، سۇرلەۋ بويىنا قادالا قالدى. جاقىنداپ قالعاندا بايقادى – ەسەيىپ قالعان ءۇش بولتىرىگىن ەرتكەن ولەكشىن مەن ارلان ەكەن. ولەكشىن – الدىندا، ارلان – سوڭىندا.
قويلىباي مىلتىعىن كەزەپ، كوزدەي باستاپ ەدى، ءاليحان: – ءاي، سەن وق شىعارما. مەن ارلان قاسقىردى اتىپ تۇسىرەيىن. ولەكشىن كىشكەنتايلارىن ەرتىپ، جايىنا كەتە بەرسىن، – دەدى.
– نەگە؟ نەگە؟ – دەپ قويلىباي كۇيگەلەكتەنىپ قالىپ ەدى، ءاليحان وعان: – ارلاندى اتىپ تۇسىرەم دە، قازاق جولىمەن ساعان بايلايمىن، – دەدى.
قويلىباي مىلتىعىن الدىنا كولدەنەڭ سالىپ، مەڭ-زەڭ بوپ وتىرىپ قالدى.
قاسقىرلار ءوز تۇستارىنا جەتكەن كەزدە-اق سايلانىپ وتىرعان ءاليحان شۇرىپپەنى باسىپ قالىپ ەدى، ارلان قاسقىر اسپانعا قارعىپ بارىپ، مويىنىن استىنا الا توڭقالاڭ استى. توسىن شىققان مىلتىق داۋسى بۇكىل تاۋدى جاڭعىرىقتىرىپ، ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن سول ءبىر قاھارلى ءۇندى جارتاس بىتكەن قايتالاۋمەن بولدى. بۇل داۋىستان شوشىپ كەتكەن ولەكشىن مەن بولتىرىكتەر قۇلاقتارىن تىكىرەيتىپ، جوعارى قاراپ تۇرا قالدى دا، ارلان قاسقىردىڭ قۇلاعانىن كورىپ، «امانىمىزدا قۇتىلايىق» دەگەندەي، ىلديعا قاراي قۇلدىراي جونەلدى.
قويلىباي قۇز باسىندا تۇرسا دا تىنىم تاپپاي، سۇلاپ جاتقان ارلانعا ەمىنىپ: – الەكە، اناۋ كوكجال مەنىكى عوي؟ – دەپ ەدى، ءاليحان وعان كۇلە قاراپ: –مەنىڭ ەكى سويلەگەنىمدى كورىپ پە ەدىڭ؟ – دەپ قارسى سۇراق قويدى.
– ءاي، الەكە، ناعىز جىگىتسىڭ عوي! – دەپ قارىق بولعان قويلىباي ءاليحاننىڭ ارقاسىنان قاقتى.
ورنىنا قايتا جايعاسقان ءاليحان تەمەكىسىن تۇتاتىپ الىپ، اۋزى-مۇرنىنان كوك ءتۇتىندى بۇرق-بۇرق ەتكىزىپ وتىرىپ:
– مەن باعانا دۇرىس ايتىپپىن، – دەدى قويلىبايدىڭ جۇزىنە ويلانا قاراپ، – ارقالاردىڭ تومەنگە ءتۇسىپ كەتكەنى راس بولدى. ەندى، مىنە، ولاردىڭ سوڭىنان قاسەكەڭدەر كەتىپ بارادى.
قويلىباي ءبىر تال ءشوپتى تىستەلەپ، قارسى بەتتەگى قۇز جارتاستىڭ ەتەگىندەگى دوڭبەكتاستارعا قادالا قاراپ سۇلق وتىر. ءاليحاننىڭ ايتقان ءسوزىن ەستىمەگەندەي نەمەسە قۇلاق سالماعانداي. بۇل قىلىعىنا تاڭىرقاپ قالعان ءاليحان: – ءاي، سەن كەرەڭ بوپ قالدىڭ با؟ – دەدى شىداماي.
– الەكە! – دەدى قويلىباي اليحانعا وشارىلا بۇرىلىپ، – قازاقتا «سىي قىلساڭ – سىپىرا قىل» دەگەن ءسوز بار عوي. انا كوكجالدى قويلىباي اتىپ الدى دەسەڭ قايتەدى. قىرتتاردىڭ ءبارى مەنى «قۇلجا اتقان قويلىباي» دەپ ءجۇر عوي، ەندى «كوكجال اتقان قويلىباي» دەسىن. كەرەمەت بولار ەدى، ا؟! قالجىڭىم ەمەس! شىنىم!
ءاليحاننىڭ جۇزىنەن كەكەسىنگە ۇقساس كۇلكى جۇگىرىپ ءوتتى دە، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، تومەندە جاتقان قاسقىرعا قادالا قارادى.
– ءوزى ناعىز كوكجال ەكەن! – دەپ، باسبارماعىن شوشايتتى، – جاتىسىن قاراشى، جولبارىستاي بولىپ!
– مۇنى مەن اتتىم عوي! سولاي عوي! – دەدى قويلىباي.
– ءيا، سەن اتتىڭ. سەنىڭ كوكجالىڭ. بىراق وسى ولجاڭدى ماعان بايلايتىن ءجونىڭ بار.
– ومىرىمدە ءبىر اتقان قاسقىرىمدى بويلاعانىم قالاي بولار ەكەن؟ الەكە؟! سەن سياقتى ەلگە بەلگىلى، كانىگى اڭشى دا ەمەسپىن. مەسەلىم مايىرىلىپ، تالانىم قايىرىلىپ قالماس پا ەكەن؟ – دەدى قويلىباي.
ءجۇزى قابارجىپ، اۋزى سالپيىپ كەتىپتى.
– ءوزىڭ اياق استىنان شەشەن بوپ كەتتىڭ عوي. كوكجالىڭدى ءوزىڭ ال. سەن اتتىڭ. مەن قالدىم. سودان بولار، اۋىرىپ تا تۇرعان سياقتىمىن. اۋىلعا قايتپاسام بولمايدى. ءجۇر، تومەن تۇسەيىك، – دەدى ءاليحان كەيىستى قاباقپەن. – انا جاتقان كوكجالدى ءوزىڭ اپار اۋىلعا!
***
اڭشىلار اتتارىنا مىنگەن سوڭ، سالقىن قوشتاسىپ، ەكىگە ايىرىلدى. دەگەنمەن، قويلىباي ءسال ۇزاڭقىراپ بارىپ توقتاي قالدى دا:
– الەكە! – دەپ ايعاي سالدى، – كوكجالدى مەن اتقانىمدى ۇمىتپا!
ءاليحان وڭ قولىن كوتەرىپ، باسىن يزەدى دە، اۋىلعا قاراي سالىپ ۇرىپ جەلە جونەلدى.
قۇز تۇبىندەگى جىڭىشكە سۇرلەۋدىڭ ۇستىندە جاتقان ءولى قاسقىرعا بارۋ ءۇشىن سوناۋ تۇمسىقتى اينالىپ ءوتۋ كەرەك ەكەنىن بىلەتىن قويلىباي اتىن قامشىلاپ، شوقىراق شابىسپەن كەلە جاتىر. مالاقايىنىڭ قوس قۇلاعى قارا قارعانىڭ قاناتىنداي قالباڭ-قالباڭ ەتەدى. تۇنجىر قارالاۋ بەتىنە كۇرەڭىتە ءبورتىپ قان تەۋىپتى. دوڭگەلەك كوزدەرى جىلت-جىلت ەتىپ، الدىڭعى جاعىنا سۇعىنا، ەمىنە قارايدى. ول تاۋدىڭ ءيىر تۇمسىعىن اينالىپ بارىپ كوكجالدىڭ جاتقان جەرىنە جەتكەندە، استىنداعى اتىنان بەتەر ءوزى قاتتى القىنىپ قالعان ەدى.
تۇمسىعىنان قۇيرىعىنىڭ ۇشىنا دەيىن ءبىر جارىم قۇلاشتاي بولاتىن الىپ كوكجال الدىڭعى اياقتارىن بۇككەن كۇيىندە ۇزىنىنان سۇلاپ جاتىر ەكەن. قىپ-قىزىل كوزى شوقتاي جايناپ، ءتىرى قاسقىرداي قارايدى. وق وڭ جاق يىعىنان ءتيىپتى. جارادان اققان قان جوعارعى قولتىعىنان تومەن سىرعىپ، تاپ-تاقىر سۇرلەۋ ۇستىمەن ەڭىسكە قاراي ەكى-ءۇش قادامداي جەرگە جىلعالانىپ اققان.
قويلىباي مىنا جاتقان ءولى كوكجالدان ات ۇستىندە تۇرىپ سەسكەنەتىندەي. ىرسيعان ەزۋىنەن سويداق-سويداق بولىپ كورىنىپ جاتقان ازۋ تىستەرى قانداي قورقىنىشتى! جەلكەسىنەن جاۋىرىنىنا دەيىنگى قاراكوك قىلدارى ءالى دە ءدىر-ءدىر ەتىپ قيمىلدايتىنداي. جەلمەن جەلبىرەگەنى عوي، ءسىرا. مىناۋ استىنا مىنگەن اقىماق تورى اتى كوكجال قاسقىردىڭ قاسىندا تۇرعانىن سەزىنبەيدى-اۋ! سەلت ەتسەشى! جىلقى دەگەن سەزىمتال، سەرگەك بولماۋشى ما ەدى؟! مىناۋ تۇر سۇمىرەيىپ!
قويلىباي تورى اتتى قامشىمەن ءبىر سالىپ جىبەردى دە، قايتادان تىزگىنىن تارتىپ، قۇز جارتاستىڭ قوجىر تاستارىنا نازار سالدى. ءدال وسى ساتتە ونىڭ ەسىنە ءاليحاننىڭ تاسقا قويىپ كەتكەن قۇلجانىڭ باسى تۇسە قالعانى!
ول ەردەن سىپىرىلىپ ءتۇسىپ، اتىن تۇساي سالدى دا، قۇلجا باسى قويىلعان بيىك ساندىقتاسقا قاراي ورمەلەي جونەلدى. ءدال تاپتى. ساندىق تاستىڭ ۇستىندەگى قۇلجا باسى اق سۇيەكتەنىپ، سوڭكەلەنىپ قالعان ەكەن.
مۇرىن تۇسى ساڭىرەيىپ، ەكى كوزىنىڭ اڭعالاعى ۇڭىرەيىپ تۇر. جاق سۇيەكتەرىنە جاعالاي بىتكەن قازقاتار اپپاق تىستەرى انا جاتقان كوكجالدىڭ تىستەرىندەي قورقىنىشتى ەمەس، ادام كوزىن قىزىقتىرا، سۇيسىندىرە تارتاتىن سياقتى. سەركەنىڭ باس سۇيەگىنە ۇقسايتىن مىناۋ باس سۇيەككە اناۋ الىپ ءمۇيىز قالاي بىتكەن دەسەڭشى! ەندى بۇل ءمۇيىز كۇنى ەرتەڭ-اق قويلىبايدىڭ ءۇيىنىڭ سىرتقى ەسىگىنىڭ ماڭدايشاسىندا تۇراتىن بولادى! كەلگەن-كەتكەننىڭ ءبارى قاراسىن ءبىر، تاماشالاپ!
قويلىباي ءمۇيىزدى باستى زورعا كوتەرىپ تومەن تۇسپەكشى بولىپ ەدى، شاماسى جەتپەيدى ەكەن. اۋرە بولام دەپ ءجۇرىپ، تاستان ءوزى ۇشىپ كەتۋى مۇمكىن. ءسال ويلانىپ تۇردى دا، ءمۇيىزدى باستى تومەن قاراي اياعىمەن يتەرىپ، دومالاتىپ ءتۇسىردى. ونى كوكجالدىڭ باسىنىڭ قاسىنا قويىپ، قوس مىقىنىن تايانىپ، ۇزاق قىزىقتاپ تۇردى.
«قوي، مەنىڭ بۇل تۇرىسىم نە؟! كۇن دە ەڭكەيىپ كەتتى. قيمىلدايىن!» دەپ، تورى اتتى كوكجال مەن قۇلجانىڭ باسى جاتقان جەرگە جاقىنداتتى. «قاسقىردى بوكتەرگەندە شوشىنىپ، ۇركىپ جۇرە مە؟» دەپ، اتتى مىقتاپ تۇساپ، تىزگىندى ورتاسىنان شورت ءتۇيىپ، ەردىڭ قاسىنا ءىلدى دە، تۇقىرتا قاڭتارىپ قويدى.
كوكجال قاسقىردى كوتەرۋ دە وڭاي ەمەس ەكەن، اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ ەرتوقىمنىڭ ارتىنا سالۋعا يكەمدەي بەرىپ ەدى... كەنەتتەن وڭ جاق سانىنا بىردەڭە سارت ەتە ءتۇستى. جانى شىعىپ كەتە جازدادى. ءبىر-اق ساتتە دۇنيەنىڭ نە بوپ كەتكەنىن دە سەزبەگەن. بىلەتىنى – قۇشاعىنداعى قاسقىرمەن بىرگە قۇلاپ تۇسكەنى عانا.
ەسىن جيناسا، كوكجال قاسقىر مۇنىڭ قارا سانىنان قاپقان كۇيىندە سۇلق جاتىر. باعاناعى شوقتاي جايناعان قىزىل كوزدەرى جۇمىلعان ەكەن. «وتىرىك ولگەن ەكەن عوي» دەپ كۇبىرلەدى قويلىباي.
قويلىباي قاسقىردىڭ ازۋىن قارا سانىنان ايىرماق بولىپ قانشا جانتالاسسا دا، قارىسىپ قالعان جاق سۇيەكتى اجىراتا المادى. اققان قان قالىڭ شالباردىڭ سىرتىنا شىعىپ، كۇرەڭىتىپ كەتكەن.
قاڭتارۋلى جۋاس تورىسى وقىرانعانداي بولدى.
***
شىنىمەن سۋىق ءتيىپ قالعان با، الدە قويلىبايدىڭ قىلىعىنا قاتتى رەنجىگەندىكتەن بە، ونە بويى سال تارتىپ، كوڭىل كۇيى مۇلدە تومەندەپ، ۇيىنە زورعا جەتتى. كەرتايلاقتى جاپپانىڭ استىنا كىرگىزىپ بايلادى دا، ونىڭ موينىنان قاعىپ، كەكىلىنىڭ استىنان سيپادى. «ءبىر ساعاتتاي سۋىپ تۇر. شىدا. سودان سوڭ جىبەرەمىن» دەدى اتتىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ. كەرتايلاق تا تۇسىنگەندەي بولىپ، اۋىزدىعىن كەمىرىپ، باسىن شۇلعىپ-شۇلعىپ قويادى.
ۇيگە كىرەردە باس كيىمىن شەشىپ، ماڭدايىنا الاقانىن توسەپ ەدى، جانىپ تۇر ەكەن. «وسى مەن شىنىمەن-اق اۋىرايىن دەپ تۇرمىن-اۋ!» دەپ كۇبىرلەدى وزىنە-ءوزى.
ءاليحان كىرىپ كەلگەندە، ءبىر قىزى مەن ەكى ۇلى «و-و، پاپامىز كەلدى!» دەسىپ، اكەلەرىنە قاراي لاپ قايىسقان. ۇستەل باسىندا ەتتىڭ قامىرىن جايىپ تۇرعان زايىبى بۇلبۇل عانا وقتاۋىن ەكى قولداپ ۇستاپ، قالت تۇرىپ قالىپتى. ول كۇيەۋىنىڭ ءپاس قاباعىنان ولجاسىز ورالعانىن بىردەن ءبىلىپ قويعانداي:
– قانجىعاڭ قانداباعان-اۋ، مەرگەن؟! – دەپ، ىستەپ جاتقان جۇمىسىن جالعاستىرىپ كەتتى.
– قانداندى... جوق، مەنىكى ەمەس، قويلىبايدىكى... ول كوكجال قاسقىر اتىپ الدى، – دەدى ءاليحان زورلانا جىميىپ.
– بارەكەلدى! جاقسى بولعان ەكەن! – دەدى بۇلبۇل.
– ارقار تومەنگە ءتۇسىپ كەتىپتى. كەشىگىپ قالىپپىز، – دەدى سىرت كيىمدەرىن شەشىنىپ تۇرىپ، – بيىكتە وتىرعانىمىزدا سۋىق ءتيىپ قالعان سياقتى، مەنىڭ ءدارىمدى اكەلشى. قارا بۇرىش قوسىپ ىشەيىن. سودان سوڭ سورپالانام عوي.
بۇلبۇل قوس الاقانىن شاپاتتاپ جۇققان ۇنىن قاققان بولدى دا، توڭازىتقىشتا تۇرعان اراقتى الىپ، ۇستەل ۇستىنە قويدى.
ءاليحان ادەتتەن تىس تەز قيمىلداپ، ۇلكەن ايعىر ستاقانعا اق اراقتى تولتىرا قۇيدى دا، وعان قارا بۇرىشتى مولىنان سالىپ، ءشاي قاسىقپەن ارالاستىرىپ-ارالاستىرىپ، تىكەسىنەن تىك تۇرعان كۇيى جۇتا سالدى.
– ەم بولسىن! – دەدى بۇلبۇل.
جاساعان ەمى جانىنا جاققان ءاليحان ەتتى دە جەپ، سورپانى دا ءىشىپ، ەندى ابدەن سۋىپ بولعان كەرتايلاقتى سۋعارىپ، بوساتىپ جىبەرەيىن دەپ دالاعا شىقسا، قويلىبايدىڭ ايەلى عاليا وسىلاي قاراي ۇشىپ كەلەدى ەكەن.
– ءاي، ءاليحان، قويلىباي قايدا؟ ءوزىڭ باعانا كەلىپسىڭ عوي. ول ءالى جوق! – دەدى ول امان-سالەمسىز.
ءاليحان:
– مەن اۋىرىپ ەرتە قايتىپ كەتتىم. ال قويلىباي قاسقىر اتىپ العان! سونى اكەلە جاتقان شىعار. – دەدى قاباعىن تىرجيتىپ.
– اڭعا بىرگە شىعىپ، جانىنداعى جولداسىن جالعىز تاستاپ كەتكەن دەگەندى سەنەن كوردىم! – دەپ بۇلبۇل تەرىس اينالدى دا، ۇيىنە قاراي جونەلدى. ءوزى بىردەڭە-بىردەڭە دە دولدانىپ بارا جاتىر.
ءاليحان «تفۋ» دەپ، جەرگە ءبىر تۇكىردى دە، كەرتايلاقتىڭ قاسىنا بارىپ، ەرتوقىمىن الدى. سودان سوڭ ناۋاعا ناسوس قۇدىقتان سۋ اعىزىپ، اتىن سۋعاردى دا، ەندى بوساتىپ جىبەرمەك بوپ تۇرىپ، الدەنە ويىنا تۇسە قالعانداي تەز توقتالىپ قالدى.
ءوزىنىڭ ۇيگە ورالعانىنا ەكى ساعاتتاي ۋاقىت بولىپتى. قويلىبايدىڭ مۇنشا كەشىككەنى نەسى؟ الدە... ءبىر بالەگە ۇشىراپ قالدى ما؟ قاسقىر اتىپ اپ، قۋانىشى قوينىنا سىيماي تۇرعان كىسى الدى-ارتىنا قاراۋشى ما ەدى؟! كوكجال قاسقىردى بوكتەرىپ، باعانا جەتەر ەدى عوي.
«قوي، مىناۋىم بولمايدى! ونى ىزدەۋىم كەرەك. كەلە جاتسا، قارسى ۇشىرارسارمىز» دەپ تەز شەشىم قابىلداعان ءاليحان كەر اتتى قايتادان ەرتتەپ قويدى. ءوزى ۇيگە كىرىپ تەز كيىندى دە، «قازىر كەلەم» دەپ، اسىعىس-ۇسىگىس شىعا جونەلدى.
بۇل كەزدە كوز بايلانىپ، قاراڭعى تۇسۋگە اينالعان.
تىزگىن تارتپاي تەز ءجۇرىپ، كوكجال قۇلاعان جەرگە جەتسە، قاڭتارۋلى تورى ات تۇر، سەرەيىپ-سەرەيىپ قاسقىر مەن قويلىباي جاتىر. جۇرەگى كەۋدەسىنە سىيماي اتقاقتاپ كەتكەن ءاليحاننىڭ ەسى شىعىپ كەتتى. اتتان قارعىپ ءتۇسىپ، كەرتايلاقتى قاڭتارا سالدى دا، قويلىبايعا جەتىپ كەلىپ، بەتىنە ءۇڭىلدى. تونىنان قىمقىرا ۇستاپ، جۇلقىڭقىراپ كورىپ ەدى، بايقۇس جىگىتتىڭ ىڭىرسىعان دىبىسى ەستىلدى. ءتىرى ەكەن! ءاليحان قاسقىردىڭ قويلىبايدى قاپقان كۇيىندە جاتقانىن كورىپ، ونىڭ قارىسىپ قالعان جاعىن اشامىن دەپ كوپ اۋرەلەندى. اقىرى قالتاسىنان باكىسىن الىپ، ەكى ەزۋىن بىردەي ءتىلىپ تاستاعاننان كەيىن عانا، قاسقىردىڭ جاعىن زورعا ايىردى. موينىنداعى ۇزىن شالماسىمەن قويلىبايدىڭ جارالى سانىن قاتتى تارتىپ تانىپ تاستاعان سوڭ عانا، كەۋدەسىن كەرىپ تۇرىپ كەڭ تىنىستاعانداي بولعان. قانى كوپ كەتىپ، السىرەپ قالعان ءىرى جىگىتتى اتقا قالاي كوتەرىپ مىنگىزەرىن ويلاپ، كوڭىل كۇيى قايتادان تومەندەپ، ابىرجي باستاپ ەدى، سول كەزدە سۇلق جاتقان جارالى: «باسىمدى كوتەرشى! اتقا مىنگىزشى» دەپ ىڭىرسىعانداي بولدى. قۋانىپ كەتكەن ءاليحان ەكى قولتىعىنان تىك كوتەرگەندە، قۇداي دەم بەرگەندەي، قويلىباي سول اياعىن جەرگە تىرەپ، تىك تۇرا قالدى. وڭ جاق قولىن يىعىننان اسىرا سالىپ ونى تورى اتىنىڭ قاسىنا اپارعاندا، قويلىباي اتتىڭ جالىنا جارماسا كەتىپ: «كوتەر! مىنەم!» دەدى. ءاليحان قويلىبايدىڭ سول جاق قارا سانىنان قۇشاقتاپ، بار كۇشىمەن دەمەپ جىبەرىپ ەدى، اۋىر جارالانىپ، قاتتى قانسىراعان جىگىت قايرات كورسەتىپ، ەر ۇستىنە دىك ەتە قالدى.
– جارايسىڭ، قويلەكە! ناعىز جىگىتسىڭ! ەر قازاقسىڭ! – دەدى ءدان ريزا بولعان ءاليحان.
– ءاليحان! – دەدى قويلىباي ءالسىز داۋىسىن كوتەرە تۇسكىسى كەلىپ، – انا قاسقىردى ءوزىڭ ال. ەندى ونى كورگىم دە كەلمەيدى!
ءاليحان ءۇن-ءتۇنسىز ءجۇرىپ، جىڭىشكە سۇرلەۋ ۇستىندە جاتقان قۇلجانىڭ ءمۇيىزدى باسىن قۇز ەتەگىندەگى دوڭبەك تاستاردىڭ اراسىنا اپارىپ قويدى. سودان كەيىن كوكجالدى كوتەرىپ الىپ، كەرتايلاققا سالايىن دەپ ەدى، ول وسقىرىنىپ، ءتىپتى، قاشىپ كەتۋگە ىڭعايلانعان سوڭ، ونى قويلىبايدىڭ ارتىنا بوكتىرىپ بەردى.
ءاليحان قويلبايدىڭ دىم سەزبەس، مومىن تورىسىن جەتەلەپ اۋىلعا بەتتەگەندە، جاپ-جاقىن جەردەن قاسقىر ۇلىدى. ءسىرا، ارلانىن جوقتاپ اينالسوقتاپ جۇرگەن ولەكشىن بولسا كەرەك.
«ەندى بولتىرىكتەرىڭدى ءوزىڭ ءوسىر، بايقۇس! ارلانىڭدى اتقان مەن ەدىم! ايىبىمدى كەشە كور!» – دەپ كۇبىرلەدى ءاليحان.
ابۋباكىر قايران
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
