جاڭا جىلدان باستاپ ەلىمىزدە قانداي وزگەرىستەر بولادى؟ قر ۇكىمەتى 2023 جىلعى ماڭىزدى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق وزگەرىستەر توپتاماسىن جاريالادى، دەپ جازادى "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
اقشالاي كىرىستەردى ارتتىرۋ
2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ رەسپۋبليكادا ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى (ەتج) 60 000 تەڭگەدەن 70 000 تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلدى. بۇل تۋرالى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ 2022 جىلعى 1 قىركۇيەكتە قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا مالىمدەدى. ەڭبەك كودەكسى بويىنشا جۇمىس بەرۋشىلەر ەتج-دان تومەن ەمەس دەڭگەيدە جالاقىمەن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى ەكەنىن ەسكەرسەك، بارلىق سالالاردا ءارتۇرلى مەنشىك نىسانىنداعى كاسىپورىنداردا جۇمىس ىستەيتىن 1,8 ملن-عا جۋىق جالدامالى قىزمەتكەردىڭ اقشالاي كىرىسى وسەدى.
جالاقى دەڭگەيىن بەلگىلەۋ كەزىندە ەتج كورسەتكىشىن پايدالاناتىن ۇيىمدار دا رازريادارالىق بىلىكتىلىك جۇيەسىن ەسكەرە وتىرىپ، باسقا ساناتتاعى قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىلارىن ۇلعايتۋ جاعىنا قاراي قايتا قارايتىن بولادى.
ۇكىمەت دارىگەرلەردىڭ، مۇعالىمدەردىڭ، بيۋدجەت سالاسىنىڭ باسقا دا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جانە وندىرىستىك پەرسونالدىڭ جالاقىسىن كەزەڭ-كەزەڭمەن ۇلعايتۋدى كوزدەيتىن حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋدى جالعاستىرادى.
سونداي-اق 2023 جىلى رەسپۋبليكا وڭىرلەرىندە شاعىن نەسيەلەۋگە قولجەتىمدىلىكتى كەڭەيتۋ ەسەبىنەن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تابىسىن ۇلعايتۋ جونىندەگى جوبا بەلسەندى ىسكە اسىرىلا باستايدى. بۇل جەكە ءۇي شارۋاشىلىقتارىن اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتسياسىنا تارتۋعا جانە مىڭداعان جاڭا جۇمىس ورنىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بەس جىلدا جوباعا 1 ترلن تەڭگە باعىتتالماق، بۇل 1 ملن-نان استام اۋىل تۇرعىنىن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
زەينەتاقى مەن مەملەكەتتىك جاردەماقىلاردى ۇلعايتۋ
وسى جىلى 4,4 ملن ادامنىڭ بارلىق زەينەتاقى جانە جاردەماقى تۇرلەرىنىڭ مولشەرى ارتادى. بۇل ماقساتتارعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتە 4,6 ترلن تەڭگە قاراستىرىلعان.
اتاپ ايتساق، جىلدىڭ باسىنان باستاپ زەينەتكەرلەر ءۇشىن ىنتىماقتى زەينەتاقى مولشەرى 10,5%-عا ارتتى. سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ىنتىماقتى زەينەتاقىنى ەسەپتەۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن ەڭ جوعارى تابىس مولشەرى 46-دان 55 اەك-كە دەيىن (158,7 مىڭ تەڭگەدەن 189,8 مىڭ تەڭگەگە دەيىن) ۇلعايتىلدى.
بازالىق زەينەتاقى مولشەرى جىل سايىنعى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ ارتۋىن، سونداي-اق مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ونى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن 54%-دان 60%-عا دەيىن ۇلعايتۋدى ەسكەرە وتىرىپ ءوستى.
ناتيجەسىندە زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ جيىنتىق مولشەرى جىل باسىنان بەرى ورتا ەسەپپەن 12%-عا ءوستى، بۇل رەتتە زەينەتاقىلاردىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى 68,2 مىڭ تەڭگەدەن 77,4 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ارتتى. بۇل ءوسىم زەينەتكەرلەردىڭ بارلىعىنا قاتىستى بولدى.
جاردەماقىلاردىڭ مولشەرى دە وزگەردى. ماسەلەن، ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى مۇگەدەكتىگى جانە اسىراۋشىسىنان ايىرىلۋ جاعدايى بويىنشا بەرىلەتىن تولەمدەر ءوستى.
جۇمىس ىستەيتىندەرمەن قاتار، جۇمىس ىستەمەيتىن ايەلدەرگە دە تولەنەتىن بالا تۋعا مەملەكەتتىك قولداۋ مولشەرى ءوستى، ەندى ول: ءبىرىنشى، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى بالاعا 38 اەك نەمەسە 131 100 تەڭگەنى (2022 جىلى – 120 840 تەڭگە), ءتورتىنشى جانە ودان دا كوپ بالاعا – 63 اەك نەمەسە 217 350 تەڭگەنى (2022 جىلى – 200 340 تەڭگە) قۇرايدى.
بۇدان باسقا، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن جۇمىس ىستەمەيتىن اتا-انالارعا بالا كۇتىمى بويىنشا جاردەماقى تاعايىندالادى، ونىڭ مولشەرى وسى جىلدان باستاپ اەك-ءتىڭ ءوسۋىن ەسكەرە وتىرىپ 8,5%-عا ۇلعايدى.
جاردەماقى الۋشىلاردىڭ كوپ بولىگىن قۇرايتىن جۇمىس ىستەيتىن اتا-انالارعا بالا كۇتىمى بويىنشا الەۋمەتتىك تولەمدەر مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنان تاعايىندالادى. بۇل رەتتە بيىلدان باستاپ پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا انالاردى الەۋمەتتىك قولداۋدى ارتتىرۋ ءۇشىن اتالعان تولەمدى تولەۋ مەرزىمى ءبىر جىلدان ءبىر جارىم جىلعا دەيىن ۇزارتىلدى.
قازاقستاندا مۇگەدەكتىگى بار بالالاردى جانە ولاردىڭ وتباسىلارىن قولداۋ ءۇشىن ولارعا كامەلەتكە تولعانعا دەيىن ارنايى جاردەماقى تولەنەدى. ونىڭ مولشەرى 2023 جىلى 56 794 تەڭگەنى قۇرايدى.
جاڭا جىلدا كوپبالالى وتباسىلارعا ارنالعان جاردەماقىلاردىڭ مولشەرى اەك مولشەرىنە ءوستى جانە كەلەسىدەي: 4 بالاسى بار وتباسىلارعا – 55 304 تەڭگە (بۇرىن 50 976 تەڭگە), 5 بالاعا – 69 138 تەڭگە (بۇرىن 63 728 تەڭگە), 6 بالاعا – 82 973 تەڭگە (بۇرىن 76 479 تەڭگە), 7 بالاعا – 96 807 تەڭگە (بۇرىن 89 231 تەڭگە), 8 جانە ودان كەيىنگى ءار بالاعا 13 800 تەڭگە (بۇرىن 12 720 تەڭگە) تولەنەدى.
تاعى ءبىر جاڭاشىلدىقتىڭ ءبىرى رەتىندە «وتباسىنىڭ تسيفرلىق كارتاسىن» ءبولىپ قاراۋعا بولادى. سونىڭ ارقاسىندا 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ الەۋمەتتىك-ەڭبەك سالاسىنداعى نەگىزگى قىزمەتتەر پرواكتيۆتى فورماتتا كورسەتىلەدى، ياعني ازاماتتارعا ءتيىستى مەكەمەلەرگە جۇگىنۋ قاجەت بولمايدى. مەملەكەتتىك قولداۋ بىرقاتار يندەكستەر مەن كريتەريلەر نەگىزىندە ايقىندالاتىن وتباسىنىڭ نەمەسە ازاماتتىڭ ءال-اۋقات دەڭگەيىنە سۇيەنە وتىرىپ كورسەتىلەتىن بولادى.
مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى وڭتايلاندىرۋ جانە قۇجات اينالىمىن تسيفرلاندىرۋ
بيىل ازاماتتىق حال اكتىسىن نەمەسە نەكەنى تىركەۋ كەزىندە ەلەكتروندىق كۋالىكتەردى بەرۋ مەرزىمى 1 ايدان 15 كۇنتىزبەلىك كۇنگە دەيىن قىسقارتىلدى، تەگىن، اتىن، اكەسىنىڭ اتىن اۋىستىرۋدى تىركەۋ الىنىپ تاستالادى.
2023 جىلى جەكە سوت ورىنداۋشىلارىن، نوتاريۋستاردى، ادۆوكاتتار مەن سوت ساراپشىلارىن كاسىبي قىزمەتپەن اينالىسۋعا اتتەستاتتاۋدى اۆتوماتتاندىرۋ جونىندەگى پيلوتتىق جوبانى ىسكە قوسۋ جوسپارلانۋدا. ياعني، اۋماقتىق ادىلەت ورگاندارىندا اڭگىمەلەسۋدى الىپ تاستاپ، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن الۋ كەزىندە تەست تاپسىرعانداي ونلاين-تەستىلەۋدەن جانە كومپيۋتەرلىك سيتۋاتسيالىق كەيستەردەن وتەدى.
بيىل «تسيفرلىق نوتاريات» جوباسى شەڭبەرىندە سەنىمحاتتاردى ونلاين رەجيمدە رەسىمدەۋ مۇمكىندىگى پايدا بولدى. بۇل قىزمەت ازاماتتارعا نوتاريۋسقا بارماي-اق ينتەرنەت ارقىلى ەلەكتروندىق-تسيفرلىق قولتاڭبانىڭ (ەتسق) كومەگىمەن سەنىمحاتتاردى رەسىمدەۋگە كومەكتەسەدى.
سونىمەن قاتار Egov mobile قوسىمشاسىنىڭ فۋنكتسيونالىن كەڭەيتۋ بويىنشا «تسيفرلىق قۇجاتتار» سەرۆيسىندە نوتارياتتىق قۇجاتتارعا QR-قول قويۋ جانە ولاردى كورسەتۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. 2023 جىلعى قاڭتار ايىنان باستاپ پيلوتتىق جوبا بارلىق وڭىرلەردە، ونىڭ ىشىندە قولجەتىمدى نوتارياتتىق قىزمەتتەر تىزبەسىن ۇلعايتا وتىرىپ، قولدانىلاتىن بولادى.
2023 جىلى «E-Salyq Azamat» جانە ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ موبيلدىك قوسىمشالارى ارقىلى جولاۋشىلار كەدەندىك دەكلاراتسياسىن بەرۋ مۇمكىندىگى ىسكە اسىرىلادى. بۇل جەكە پايدالانۋعا ارنالعان تاۋارلاردى دەكلاراتسيالاۋ راسىمدەرىن جەڭىلدەتۋ ارقىلى جەكە تۇلعالاردىڭ ۋاقىتىن ۇنەمدەپ، اقشالاي شىعىندارىن ازايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
بۇدان باسقا، 2022 جىلدىڭ سوڭىندا ەشف اج ارقىلى ەلەكتروندىق ۇلگىدە جازىلعان ورىندالعان جۇمىستار مەن كورسەتىلگەن قىزمەتتەر اكتىلەرى سالىقتىق ەسەپكە الۋ ءۇشىن ەسەپكە الۋ قۇجاتتاماسى بولىپ تانىلاتىن زاڭنامالىق وزگەرىستەر ەنگىزىلدى (2018 جىلدىڭ 1 ساۋىرىنەن باستاپ رەتروسپەكتيۆتى تۇردە). ياعني، سالىق تولەۋشى بۇدان بىلاي ورىندالعان جۇمىستار اكتىلەرىنىڭ كوشىرمەلەرىن قاعاز تۇرىندە ۇسىنۋعا مىندەتتى ەمەس.
جاستارعا شاعىن نەسيەلەر بەرۋ
2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ جونىندەگى ۇلتتىق جوبا شەڭبەرىندە جاستارعا جەڭىلدىكپەن شاعىن نەسيە بەرۋدىڭ جاڭا تەتىگى ەنگىزىلدى. اقشالاي قاراجات 21-دەن 35 جاسقا دەيىنگى ءوز ءىسىن باستاعىسى كەلەتىن نە كاسىپكەرلىكپەن، ونىڭ ىشىندە تاۋارلار وندىرۋمەن نەمەسە ساتۋمەن، جۇمىستاردى ورىنداۋمەن جانە قىزمەتتەر كورسەتۋمەن، جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتا ءونىم وندىرۋمەن جانە ت. ب. اينالىساتىن ازاماتتارعا كونكۋرستىق نەگىزدە بەرىلەتىن بولادى.
شاعىن نەسيەلەر «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى» اق ارقىلى بەرىلەدى. سىياقىنىڭ نومينالدى مولشەرلەمەسى – جىلدىق 2,5%-دان اسپايدى، زايمنىڭ ەڭ جوعارى سوماسى – 5 ملن تەڭگەگە دەيىن، مەرزىمى – مال شارۋاشىلىعىن ەسەپكە الماعاندا، كەز كەلگەن ماقساتتار ءۇشىن 5 جىلعا دەيىن (7 جىلعا دەيىن). جالپى، بۇل جوباعا 2023 جىلى 28 ملرد تەڭگەدەن استام قارجى قاراستىرىلعان، بۇل 5,7 مىڭنان استام جاستاردى قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بيزنەستى رەتتەۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى
2023 جىلعى قاڭتاردان باستاپ رەسپۋبليكادا مەملەكەتتىك رەتتەۋشىلىك اكتىلەرىن تۇراقتى نەگىزدە قايتا قاراۋدى قامتاماسىز ەتەتىن مەحانيزم – كاسىپكەرلىك سالاسىنداعى مىندەتتى تالاپتار ءتىزىلىمى ىسكە قوسىلادى. ەگەر تىزىلىمدە قانداي دا ءبىر تالاپتار بولماسا، نە ولار بويىنشا قايتا قاراۋ مەرزىمى بۇزىلسا، وندا بيزنەس سۋبەكتىلەرى ولاردى بۇزعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتىلادى.
1 قاڭتاردان باستاپ ەرەكشە ءتارتىپ بويىنشا جۇرگىزىلەتىن تەكسەرۋلەر جويىلدى. وسىلايشا، تەكسەرۋلەر مەن جازا قولدانۋدان بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋعا كوشۋ جۇزەگە اسىرىلادى. سونىمەن قاتار تاۋەكەلدەردى باسقارۋ جۇيەسىن اۆتوماتتاندىرۋ جونىندەگى نورما قولدانىسقا ەنگىزىلدى، بۇل تەكسەرۋلەر مەن پروفيلاكتيكالىق باقىلاۋ جۇرگىزۋ كەستەلەرىن قالىپتاستىرۋ كەزىندە ادامي فاكتوردى بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي اۆتوماتتاندىرۋ بولماعان جاعدايدا، ەندى وعان جاتاتىن سۋبەكتىلەردىڭ جالپى سانىنىڭ 5%-نا قاتىستى عانا باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋعا رۇقسات ەتىلەدى. بۇل قاداعالاۋ ورگاندارىن پروبلەمالىق بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە نازار اۋدارۋعا جانە زاڭعا باعىناتىن كاسىپكەرلەرگە اكىمشىلىك قىسىمدى تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سونداي-اق جىلدىڭ باسىنان ۇسىنۋ مەحانيزمدەرىن اۆتوماتتاندىرۋ قامتاماسىز ەتىلمەگەن ەسەپ بەرۋدى بيزنەستەن تالاپ ەتۋگە تىيىم سالىندى. سونىمەن قاتار شاعىن جانە ميكروكاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن ارالاپ، تەكسەرۋلەر مەن پروفيلاكتيكالىق باقىلاۋ جۇرگىزۋگە موراتوري ءبىر جىلعا ۇزارتىلدى.
دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋ
2023 جىلى كولىك مەديتسيناسىن ەنگىزۋ جۇمىستارى جالعاسادى. شالعاي اۋىلداردا مەديتسينالىق كومەكتىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جىلجىمالى مەديتسينالىق كەشەندەر كەڭىنەن قولدانىلادى، بۇل 1,5 ملن اۋىل تۇرعىنىن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار مەديتسينالىق پويىزدار ەسەبىنەن 300 مىڭنان استام اۋىل تۇرعىنىنا ءتيىستى قىزمەت كورسەتۋ جوسپارلانۋدا.
ونكولوگيالىق اۋرۋلارعا قارسى كۇرەس جونىندەگى 2023-2025 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپار ىسكە اسىرىلا باستايدى، ونىڭ شەڭبەرىندە دياگنوستيكالىق جابدىقتى جاڭعىرتۋ، يادرولىق مەديتسينا ورتالىقتارىن (پەت/كت دياگنوستيكاسى) ۇيىمداستىرۋ، مولەكۋلالىق-گەنەتيكالىق تەستىلەۋدى كەڭەيتۋ، كت جانە مرت بالالار ستاتسيونارلارىن قوسىمشا جاراقتاندىرۋ، شاعىن ءينۆازيۆتى حيرۋرگيانى جانە ينتەرۆەنتسيالىق ەمدەۋ ادىستەرىن دامىتۋ، ىسىككە قارسى جاڭا زاماناۋي ونكولوگيالىق ورتالىقتار قۇرۋ، ارنايى مەكەمەلەردىڭ توسەك-ورىن قورىن ۇلعايتۋ، 17 جەلىلىك ۇدەتكىش ساتىپ الۋ جانە ت. ب. قادامدار كوزدەلگەن.
بيىل مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي جاۋاپكەرشىلىگىن ساقتاندىرۋ جۇيەسى ىسكە قوسىلادى. بۇل ناۋقاستاردى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋگە، مەديتسينالىق ماماندىقتىڭ بەدەلى مەن ابىرويىن ارتتىرۋعا، سونداي-اق وسكەلەڭ ۇرپاقتى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
2023 جىلى ورتاشا جالاقىنى دارىگەرلەرگە – 30%-عا 531 مىڭ تەڭگەگە دەيىن، ورتا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە – 20%-عا 250 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرۋ قاراستىرىلعان. سونداي-اق مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا رەزيدەنتۋراداعى گرانتتار سانى 70%-عا ۇلعايتىلاتىن بولادى.
بيىل عىلىمي-زەرتتەۋ كومپونەنتى بار ەكى كوپبەيىندى كلينيكانىڭ – استاناداعى 200 ورىندىق ۇلتتىق شۇعىل مەديتسينانى ۇيلەستىرۋ ورتالىعىنىڭ جانە الماتىداعى 350 ورىندىق جۇقپالى اۋرۋلار ۇلتتىق عىلىمي ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ جوسپارلانۋدا. سونداي-اق استانادا ۇلتتىق عىلىمي ونكولوگيالىق ورتالىقتىڭ ەمدەۋ-دياگنوستيكالىق كورپۋسىن اشۋ كوزدەلگەن (نىساننىڭ قۇرىلىسىن 2024 جىلى اياقتاۋ جوسپارلانعان). سونىمەن قاتار ءمجا اياسىندا كوكشەتاۋ قالاسىندا 630 ورىندىق كوپبەيىندى اۋرۋحانا قۇرىلىسى باستالادى.
رەسپۋبليكادا قازاقستان اۋماعىندا بىرەگەي شەتەلدىك پرەپاراتتاردى شىعارۋدى لوكاليزاتسيالاۋ ەسەبىنەن ءدارى-دارمەكتى كەلىسىمشارتتىق ءوندىرۋ تەتىگى بەلسەندى تۇردە ەنگىزىلەدى. بۇدان باسقا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ فارماتسەۆتيكالىق نارىقتاعى وتاندىق ءوندىرىس ۇلەسىن 50%-عا دەيىن ۇلعايتۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ورىنداۋ شەڭبەرىندە 2025 جىلعا قاراي AstraZeneca-مەن قازاقستانعا ينۆەستيتسيالار سالۋ، تەحنولوگيالار ترانسفەرتى جانە جاڭا زەرتتەمەلەر تۋرالى نەگىزدەمەلىك كەلىسىمگە قول قويىلادى.
جالپى، ەلىمىزدە قابىلدانىپ جاتقان بارلىق شارالاردىڭ ناتيجەسىندە سۇرانىسقا يە ءدارى-دارمەك پەن مەديتسينالىق بۇيىمدار ءوندىرىسى ۇلعايادى، ال ولاردى تىركەۋ، ساراپتامادان وتكىزۋ جانە باعا بەلگىلەۋ اناعۇرلىم اشىق بولادى.
جاڭا ۇلتتىق جوبالار
بيىل جاڭا «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسى ىسكە اسىرىلادى، ونىڭ اياسىندا 842 مىڭ وقۋشى ورنىنا ەسەپتەلگەن قاجەتتى جابدىقتارمەن تولىقتاي «جابدىقتالعان» 400-گە جۋىق مەكتەپ سالۋ جوسپارلانۋدا. بۇل مەكتەپتەر قالا مەن اۋىلداعى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن بىرتىندەپ تەڭەستىرە كەلە، قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى. 2023 جىلى رەسپۋبليكا وڭىرلەرىندە 220-دان استام مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى باستالادى.
سونداي-اق اۋىلدا مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن ەداۋىر جاقسارتۋعا ارنالعان «اۋىلدىق دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ» ۇلتتىق جوباسى بويىنشا دا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىلەدى. ونىڭ اياسىندا 2026 جىلعا دەيىن 655 مەديتسينالىق-سانيتاريالىق العاشقى كومەك نىساندارىن سالۋ، رەكونسترۋكتسيالاۋ جانە جابدىقتاۋ، قولدانىستاعى 12 اۋرۋحانانى جاڭعىرتۋ جانە جاڭا 20 كوپبەيىندى اۋداندىق اۋرۋحانا اشۋ جوسپارلانۋدا. ونىڭ ىشىندە 2023 جىلى 309 مەديتسينالىق-سانيتارلىق العاشقى كومەك نىسانىن اشۋ كوزدەلگەن.
وسى جىلى 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان «قولجەتىمدى ينتەرنەت» ۇلتتىق جوباسى قابىلدانباق. ونىڭ اياسىندا قالالار مەن اۋىلداردى جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتكە قوسۋ بويىنشا كەڭ اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزۋ، رەسپۋبليكالىق جانە ءبىرىنشى دارەجەدەگى وبلىستىق جولداردىڭ بويىندا تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىس جەلىلەرىن مونتاجداۋ، سونداي-اق بەسىنشى بۋىنداعى ءموبيلدى بايلانىس جەلىلەرىن ەنگىزۋ قاراستىرىلعان. بۇگىنگى تاڭدا بازالىق ستانتسيالار ورناتىلىپ، استانا، الماتى جانە شىمكەنت قالالارىندا 5G بايلانىسى پيلوتتىق رەجيمدە ىسكە قوسىلدى.
ايتا كەتەيىك، مەملەكەت ۇلتتىق جوبالاردا قارالعان شارالاردى قر پرەزيدەنتىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ءىس-قيمىل جوسپارىن جانە الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋ اياسىندا باسىم تارتىپپەن قارجىلاندىرادى.
عىلىم مەن جوعارى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ
ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى شاكىرتتەرىنىڭ ستيپەنديالارىن ارتتىرۋ بويىنشا جۇمىس جالعاسادى. بيىل ستۋدەنتتەردىڭ ستيپەنديالارى 20%-عا، ال ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتاردىڭ ستيپەنديالارى 2020 جىلعى كورسەتكىشتەرمەن سالىستىرعاندا 15%-عا وسەدى. بۇدان باسقا، مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ گرانتتارىنىڭ سانىن 10%-عا ۇلعايتۋ جوسپارلانعان.
زەرتتەۋ ەكوجۇيەسىن قالىپتاستىرۋ جانە يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋ شەڭبەرىندە وتاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىن زەرتتەۋ جوعارى وقۋ ورىندارىنا ترانسفورماتسيالاۋ پروتسەسى جالعاسادى. اتاپ ايتقاندا، 2023 جىلى م. اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتى جاڭا مارتەبەگە يە بولادى. بۇل ونىڭ عىلىمي الەۋەتىن جانە عىلىمي جوبالاردى كوممەرتسيالاندىرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا مەملەكەتتىك تاپسىرىس شەڭبەرىندە 5500 ورىندىق 9 ستۋدەنتتىك جاتاقحانانى پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانۋدا. بۇعان قوسا، جاتاقحانالاردى قايتا جوندەۋ جانە سالۋ ءىسى ءمجا تەتىگى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل رەتتە جوو-لار جاتاقحانالاردا ورىنداردىڭ قاجەتتى سانى بولعان جاعدايدا عانا قوسىمشا ماماندىقتار اشا الاتىن بولادى.
عالىمداردى ىنتالاندىرۋ جانە كوتەرمەلەۋ ءۇشىن 2000 اەك مولشەرىندە 50 «ۇزدىك عىلىمي قىزمەتكەر» سىيلىعىن تابىستاۋ پراكتيكاسى جالعاسادى. عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان عالىمداردى مەملەكەتتىك عىلىمي ستيپەنديالارمەن جانە سىيلىقتارمەن كوتەرمەلەيدى.
سونىمەن قاتار قازاقستاندىق جوعارى ءبىلىم بەرۋدى ينتەرناتسيونالداندىرۋ بويىنشا جۇمىستار ودان ءارى جۇرگىزىلەدى. بيىل وتاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرىنىڭ بازاسىندا بريتاندىق Heriot-Watt University جانە تۇرىكتىڭ Hacettepe University فيليالدارىن اشۋدى قاراۋ جوسپارلانعان.
رەسپۋبليكانىڭ جاڭا وڭىرلەرىندە عىلىم مەن جوعارى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋعا دا ەرەكشە نازار اۋدارىلاتىن بولادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ اياسىندا جەزقازعاندا تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەت اشۋ جانە قوناەۆ قالاسىندا يننوۆاتسيالىق ورتالىعى بار اكادەميالىق قالاشىق قۇرۋ ماسەلەلەرى پىسىقتالاتىن بولادى.
جاڭا رەيستەردىڭ اشىلۋى
رەسپۋبليكادا جاڭا شەتەلدىك تاسىمالداۋشىلاردى تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن «اشىق اسپان» ساياساتى ودان ءارى ىسكە اسىرىلىپ، الەمدىك قارجى ورتالىقتارىمەن تىكەلەي اۋە قاتىناستارىن اشۋ جالعاسادى.
اتاپ ايتقاندا، استانادان دوحاعا، اقتاۋ مەن شىمكەنتتەن انكاراعا، الماتى مەن اقتاۋدان مەديناعا، كوكتەمگى-جازعى ناۆيگاتسيا كەزەڭىندە: استانادان باكۋگە جانە شىمكەنتتەن دۋشانبەگە رەيستەر اشىلادى دەپ كۇتىلۋدە.
استانا، الماتى، اقتاۋ، تۇركىستان جانە اتىراۋدان ىستامبۇلعا، استانا مەن الماتىدان انتالياعا، الماتىدان باكۋ، تبيليسي، پحۋكەت جانە مالەگە رەيستەردى ۇلعايتۋ جوسپارلانۋدا.
بۇدان باسقا، الماتىدان پاكىستانعا – كاراچي مەن لاحورعا رەيستەر اشۋ، الماتى – دەلي باعىتى بويىنشا ۇندىستانعا، الماتى – چەندۋ باعىتى بويىنشا قىتايعا، الماتى – لوندون باعىتى بويىنشا ۇلىبريتانياعا، سونداي-اق الماتىدان بودرۋم، باتۋمي، يراكليون، پودگوريتساعا جانە استانادان – تبيليسي مەن پودگوريتساعا ورىندالاتىن رەيستەر سانىن ارتتىرۋ جوسپارلانۋدا.
سونىمەن قاتار استانا – بىشكەك، اقتاۋ – ەرەۆان، الماتى – سامارقان، شىمكەنت – كۋتايسي باعىتتارى بويىنشا رەيستەر قايتا ۇشا باستايدى دەپ كۇتىلۋدە.
Air Asia ح مالايزيالىق لوۋكوست-اۋەكومپانياسى كوكتەمگى-جازعى ناۆيگاتسيا كەزەڭىندە كۋالا-لۋمپۋردان الماتىعا، ال Thai Air Asia اۋەكومپانياسى بانگكوكتان الماتىعا ۇشۋدى جوسپارلاپ وتىر.
Qeshm AIR اۋەكومپانياسى «اۋا ەركىندىگىنىڭ» 5 دارەجەسىن پايدالانا وتىرىپ، الماتى – توكيو باعىتى بويىنشا ۇشۋلاردى ورىنداۋدى باستاۋدى جوسپارلاۋدا.
Air Astana اۋەكومپانياسى ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا الماتى – تەل-اۆيۆ باعىتى بويىنشا يزرايلگە اپتاسىنا ەكى رەت تۇراقتى رەيس ورىنداۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋدا.
كولىك
اۆتوموبيل كولىگى سەكتورىندا حالىقارالىق تاسىمالدارعا ارنالعان ەرشىكتى اۆتوتارتقىشتار باستاپقى رەت تىركەلگەنى ءۇشىن الىمنان بوساتىلادى.
كولىكتى تسيفرلاندىرۋ سالاسىندا «كولىك قۇجاتتارىن باسقارۋدىڭ بىرىڭعاي جۇيەسى» ونەركاسىپتىك پايدالانۋعا ەنگىزىلەتىن بولادى، ول تاۋار-كولىك جونەلتپە قۇجاتتارى مەن جول-ساپار قاعازدارىن ەلەكتروندىق فورماتقا اۋىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
سىبايلاس جەمقورلىقتى بولدىرماۋ جانە اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وڭىرلەردىڭ بارلىق تسيفرلىق كامەرالارى مەن «سەرگەك» اوك ينتەگراتسيالاۋ جولىمەن تسيفرلىق كولىكتىك باقىلاۋعا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشۋ جۇزەگە اسىرىلادى.
تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى جانە جولداردى جوندەۋ
2023 جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا 15,3 ملن شارشى مەتر جاڭا تۇرعىن ءۇي سالۋ كوزدەلگەن. وڭىرلەردە 1 500 اپاتتى جانە توزىعى جەتكەن ءۇيدى بۇزۋ بويىنشا جەرگىلىكتى جوندەۋ باعدارلامالارى قابىلدانادى. بۇدان باسقا، حالىقتى سۋمەن جابدىقتاۋ قىزمەتتەرىمەن قامتۋدى 97%-عا دەيىن ارتتىرۋ جوسپارلانۋدا. رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالالاردا سارقىندى سۋلاردى تازارتۋ دەڭگەيى 80%-عا دەيىن، ال جىلۋ مەن سۋدى ەسەپكە الۋدىڭ ۇيگە ورتاق قۇرالدارىمەن قامتاماسىز ەتۋ دەڭگەيى 83%-عا دەيىن ۇلعايتىلۋى ءتيىس.
قۇرىلىس كودەكسى ازىرلەنەدى، ول سالانىڭ كوپتەگەن جۇيەلىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە جانە ونىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
2023 جىلى 11,8 مىڭ كم اۆتوجولداردا قۇرىلىس-جوندەۋ جۇمىستارى جۇرەدى، ونىڭ ىشىندە 4 مىڭ كم – قۇرىلىس جانە رەكونسترۋكتسيالاۋ، 3,2 مىڭ كم – كۇردەلى جانە ورتاشا جوندەۋ، 4,5 مىڭ كم – جەرگىلىكتى جولداردى جوندەۋ كوزدەلگەن.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە بانكروتتىعى تۋرالى» زاڭ
ناۋرىز ايىندا جەكە تۇلعانى بانكروت دەپ تانۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان جاڭا زاڭ كۇشىنە ەنەدى. وندا ازاماتتاردىڭ بورىشتىق جۇكتەمەسىن تومەندەتۋ، بورىشتار بويىنشا تولەمدەردى ىنتالاندىرۋ (بانكروتتىقتان كەيىنگى بىرقاتار شەكتەۋلەر), بورىشكەرلەردى ءونىمدى ەكونوميكالىق قىزمەتكە قايتارۋدى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى نورمالار بەلگىلەنگەن.
سونداي-اق زاڭ شەڭبەرىندە الەۋمەتتىك وسال توپتارعا كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك كومەك كوزدەلگەن، بىتىمگەرشىلىك كەلىسىم جاساسۋ مۇمكىندىگى جانە قيىن قارجىلىق جاعدايعا تاپ بولعان ازاماتتارعا ءوز ماسەلەلەرىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن بىرقاتار باسقا شارالار قابىلدانادى.
بۇل شولۋدا 2023 جىلى قولدانىسقا ەنگەن جانە كۇشىنە ەنەتىن بىرقاتار نەگىزگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق وزگەرىستەر ۇسىنىلعان. قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگى ولاردىڭ وڭ اسەرىن ناقتى سەزىنەتىن بولادى. الايدا، قوعامدىق ءومىردىڭ باسىم باعىتتارىن جوسپارلى جاڭعىرتۋ جانە تسيفرلاندىرۋ پروتسەسى مۇنىمەن توقتاپ قالمايدى. ۇكىمەت قابىلدانعان باعدارلامالار مەن جاڭا دامۋ جوسپارلارىن ىسكە اسىرۋدى، سونداي-اق ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتى مەن ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ جونىندەگى باستامالاردى ازىرلەۋدى جالعاستىرادى.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
