پاراسات Vs بوس ەموتسيا. مەن وسى پوستتى جازار الدىندا كوپ ويلاندىم. اۋەلى ءوز بولمىسىمنىڭ ەموتسيالىق جاعىنا نازار اۋدارىپ كوردىم. ول «ەلىرگىش» جاعىم ماعان ۇردا-جىققا سالىپ، بيلىكتى جامانداساڭ، قارسى شىقساڭ، توقاەۆتى سىناساڭ، لايك جيناپ، قولپاشتاعان پىكىرلەردىڭ استىندا كومىلىپ قالاسىڭ دەيدى. «ازامات» اتاناسىڭ، «شىنشىل، تۋراشىل، بەتكە ايتقىش باتىر» بوپ تانىلاسىڭ دەيدى. سول ارقىلى ءوز ەگوڭدى، ءوز ءناپسىڭدى راحاتقا باتىراسىڭ دەيدى. مۇندايدا اقىل-ەسى دۇرىس ادام ءىشىن تىڭداۋ كەرەك. جۇرەكتى تىڭداۋ كەرەك دەپ ليريكالىق سارىنعا سالعىم كەپ تۇرعان جوق. ءوزىڭنىڭ ساۋ اقىلىڭدى تىڭدا!
ساۋ اقىل ماعان ايتادى: قولداپ جازساڭ، جۇرت «جاعىمپاز، بيلىكقۇمار، قىزمەتتىلەگىش، ساتقىن...» تاعى باسقا تولىپ جاتقان جاعىمسىز ەپيتەتتەرمەن دورباڭدى تولتىرىپ بەرەدى دەيدى. سەنى جاماناتتى قىپ جاتقان پىكىرلەردى وقىساڭ، جۇرەگىڭ اينىپ، قۇلازىپ كەتەسىڭ دەيدى. اقىن دەپ جۇرگەنىمىز وسى ما دەپ تەنتىرەتىپ جىبەرەدى دەيدى. مەيلى. بىراق ساۋ اقىلدىكى قاشان دا دۇرىس. قيىن بولۋى مۇمكىن، بىراق تۋرا.
قازىر ەل الماعايىپ كەزەڭدە تۇر، سىرتقى ماڭايىمىز تىنىش ەمەس، ءىشىمىز دە تىنىپ، مامىراجاي بوپ ماڭدايىمىز شىلقىپ تۇرعانى شامالى. مەن دە وسى ەلدىڭ بالاسىمىن، جەتپىس جەتى بابام وسى قاسيەتتى جەردى مەكەن ەتتى، ەرتەڭ مەنىڭ دە ۇرپاعىم وسى جەردىڭ يەسى بولادى. مەن نەگە ەرتەڭىمە الاڭدامايىن؟ وندا مەنىڭ ادامدىعىم قايدا، ازاماتتىعىم قايسى؟ ەلدىڭ كەلەشەگىن ويلاماسام، اقىن بولعانىم كىمگە ءدارۋ؟
ساۋ اقىلىما جۇگىنسەم، ءدال قازىرگى شاقتا ەلدى العا سۇيرەيتىن، بىزبەن بىرگە (!) ادىلدىكتى ورناتىپ، بارشامىز اڭساپ جۇرگەن دەموكراتياعا نەگىزدەلگەن، رۋحانياتى سالتانات قۇرعان وزىق تا ادىلەتتى مەملەكەتتى قالىپتاستىراتىن، اشىق ازاماتتىق قوعامعا ارقا سۇيەيتىن، جان-جاعىمەن كاسىبي تۇردە ىمىراعا كەلە الاتىن ءبىر عانا ادامدى كورىپ تۇرمىن، ول – قاسىم-جومارت توقاەۆ. سول ءۇشىن دە مەن جاقىندا «توقاەۆتىڭ رەفورمالارىن قولداۋ» قوزعالىسىنا ءوز ەركىممەن كىردىم، العاشقى وتىرىسىنا مودەراتورلىق جاسادىم جانە وسى سايلاۋدا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ سەنىمدى وكىلى رەتىندە رەسمي تۇردە تىركەلدىم. ءبارىن اشىق ايتىپ وتىرمىن. جانە بۇل قادامعا ويلانىپ باردىم. سوندىقتان «پوست تولەنبەگەن» دەپ جازۋ ارتىق دەپ دەپ بىلەمىن.
القيسسا، الەم ويشىلدارىنىڭ بارلىعى دا، مەيلى ول شىعىس بولسىن، مەيلى باتىس بولسىن، اللانىڭ ادام بالاسىنا بەرگەن زور نىعمەتى – اقىل دەيدى.
اباي ادام بالاسىندا بولۋعا ءتيىس ءۇش نەگىزگى قاسيەتتەردىڭ ءبىرى – «نۇرلى اقىل» دەسە، شاكارىم فيلوسوفياسىندا «ساۋ اقىل» دەگەن ۇعىم كەزدەسەدى.
ءال-فارابي بابامىز ىزگى ادام بولۋعا جانە باقىتقا جەتۋى ءۇشىن ول پاقىرعا «كوركەم مىنەز» بەن «ساۋ سانا، دۇرىس پاراسات» كەرەك دەگەندى العا تارتادى. ءال-فارابيشە وعان كەرەعار دۇنيە – ايقاي-سۇرەڭگە، بوس ەموتسياعا، ناپسىگە، حارامعا ەرگىش «بۇزىق اقىل».
ودان بولەك ءابۋناسىر بابامىز ەل باسقاراتىن ازاماتتىڭ بويىندا 12 ەرەكشە قاسيەت بولۋ كەرەك دەپ تالاپ قويادى. جالپى ول قاسيەتتەر اتا تەكپەن، انا سۇتىمەن داريتىنىن دا ايتا كەتەدى ءال-فارابي. ول 12 قاسيەتتى تالداپ جازساق ۇزاققا كەتەمىز. تەك بىرەۋىنە توقتاساق تا جەتىپ جاتىر. ول – ادىلەتسۇيگىشتىك. اباي دا «ءۇش ءسۇيۋدىڭ» ءبىرى – ادىلەتسۇيگىشتىك دەيدى. سەبەبى، جاراتقان قانشالىق شەكسىز مەيىرىمدى بولسا، سونشالىق ول شەكسىز ادىلەتتى. ادىلەتتى ءھام اقىلى ساۋ باسشى بولسا، ول ەلگە ۇلكەن ولجا دەگەندى دە ايتقان ءال-فارابي.
كەشە عانا ءبارىمىزدىڭ توبە قۇيقامىزدى شىمىرلاتقان، ۇرەي تۋدىرعان قاڭتار وقيعاسى ۇمىتىلعان جوق. ءباز بىرەۋلەر ۇمىتقىسى كەلەدى. ىشتەي كىم ۇيىمداستىرعانىن سەزسە دە، بەتالباتى سويلەپ، اتىلعان بەيبىت تۇرعىنداردىڭ وبالىن توقاەۆتىڭ مويىنىنا ىلگىسى كەلەدى. بىراق ءىشىن تىڭداسا، ءىشى قۇرعىر باسقانى ايتادى وعان. ءىشى قۇرعىر وعان ءدال سول شاقتا كوڭىلى الاڭ بولسا دا، تىزەسى دىرىلدەمەي، باتىل دا شيراق قيمىلداپ مەملەكەتتى ساقتاپ قالعان توقاەۆ قوي! – دەپ ايتادى. ىشتەي سەنەدى وعان، ءۇمىت قىلادى. بىراق اشىق قولداسام، الگىندەي ەلدىڭ الدىندا ماسقارام شىعادى دەپ قورقادى. تەك بۇزىق اقىل عانا قورقاق، دوستار! ساۋ اقىل، ءبارىن ەكشەپ، مىڭ ولشەپ، ءبىر-اق كەسەدى. ءبىز سونداي حالىقپىز. اتا-بابامىز مىنا ۇلان-عايىر دالانى اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن، اق نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاپ قالعان جوق، ول تەڭەۋمەن ايتىلعان ادەمى ءسوز، ءبىزدىڭ بابالارىمىز بۇل جەردى پاراساتىمەن، ساۋ اقىلدان شىققان، ۇلتتىق مۇددەدەن تۋىنداعان ايلا-شارعى، دۇرىس شەشىمدەردىڭ ارقاسىندا امان الىپ قالدى.
ساۋ اقىلىمىز بىزگە پاراقورلىق جايلاعان، ادىلەتسىزدىك پەن بىلىققا تولى وتكەنگە قايتۋ جوق، الداعى ءۇمىتى باسىم جاقسى بولاشاققا ۇمتىلۋ قاجەتتىگىن ايتادى. ايقاي-شۋدى دوعارىپ، ءبىر ماقساتقا جۇمىلعان دەنى ساۋ، اقىلى ءبۇتىن ەل بولۋىمىز كەرەكتىگىن ايتادى. ءبىز ەشكىمنەن كەم ەمەسپىز، ءبىزدىڭ دە پرەزيدەنت ەشكىمنەن كەم ەمەس! ءيا، ول ەسكى جۇيەنىڭ ادامى دەيمىز. تاريحتى ەشكىم وزگەرتە المايدى. ونى ۇسىندى، قولدايمىز دەدى. ءىس جۇزىندە قالاي بولدى؟ جۇمىس ىستەتتى مە وعان؟ ەشتەڭە شەشپەيتىن ادام قىپ كورسەتكىسى كەلدى، ءالى دە سۇرىنسە دەپ مىسىقتىلەۋلەنىپ وتىر. ءتىپتى، قىزعانىشتان بۋلىعىپ، تاقتى قايتا تارتىپ العىسى كەلدى. بىراق، جاراتقان اللانىڭ ادىلەت سيپاتىن ەسكە الدى ما ولار؟ ال اللا قاشاندا ەسەپكە جۇيرىك. وعان ءبارىمىز كۋا بولدىق. ءتاۋبا، اللا ءبىزدىڭ قازاققا وڭ قارايدى ەكەن. مەملەكەتىمىز ورنىندا، سىرتقا بەدەلىمىز ءجۇرىپ-اق تۇر (تاپتىشتەپ جازباي-اق قويايىن، وزدەرىڭىز كورىپ-ءبىلىپ وتىرسىزدار). ەندى ءبىز وڭ قاراعان اللانىڭ امىرىنە، تەرىس قاراساق، وندا ءبىز ءوزىمىزدى اقىل-ەسى ساۋ ءھام ادىلەتتى ەلمىز دەپ ايتا الامىز با؟ اباي ايتقانداي «كىم سەنى سۇيسە، ونى سۇيمەكتىك قارىز ەمەس پە؟». دەمەك ءبىز اللانىڭ سول مەيىرىمىنە ساي بويىمىزدى جيناقتاۋىمىز كەرەك شىعار.
بيىلعى كۇز – ەرەكشە كۇز. ماسەلە سايلاۋدا ەمەس. قاڭتارداعى قىرعىنمەن باستالعان ءبىزدىڭ ءومىر باسقا ساپاعا اۋىستى. ءبىز جاڭا تاعدىردى تاڭدادىق. ءبىز ەندىگارى ادىلەتسىزدىككە، بۇكىل مەملەكەت پەن قوعامدى بۋىپ تاستاعان وتىرىككە، ادامدى لوقسىتاتىن جيىركەنشتى ماقتاۋ-ماداقتاۋعا، جەمقورلىققا مەن ۇرلىق-قارلىققا شىدامايتىنىمىزدى ايتىپ، تالاپ قويدىق.
ەلدىڭ تىلەۋى – ادىلەتكە نەگىزدەلگەن مىعىم مەملەكەت، وياۋ قوعام. پرەزيدەنت بۇنى بىلمەي وتىر دەۋ – اقىماقتىق. ەل نەنى تالاپ ەتسە، باسشى سونى ىستەۋى مىندەتتى. بىراق ساۋ اقىلمەن، اسقان پاراساتپەن. ساۋ اقىل اسىقپايدى، ساۋ پاراسات القىنبايدى. جاقسى ءسوز بار: اللا اسىقپايدى، بىراق ەشقاشان كەشىكپەيدى دەگەن. سەبەبى، اللا ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ اسقان قۇدىرەتتى پاراساتىمەن جاسايدى ءبارىن.
توقاەۆتان مەن ايتىلىپ وتىرعان ادامعا ءتان سول پاراساتتى، ساۋ اقىلدى كوردىم. كەزدەسىپ سويلەسكەم جوق، سىرلاسقان كىسىم ەمەس. بىراق ونىڭ جاساعان ءاربىر قادامى مەن شەشىمدەرىنەن مەن ساۋ اقىلدى، الىستى كورە الاتىن قاسيەتتى كورىپ وتىرمىن. تولىق ءبىلىم مەن مادەنيەتتى، كوركەم مىنەزگە ساي ۇستامدىلىقتى، دۇرىس نيەت پەن ادىلەتتىلىكتى كورىپ وتىرمىن. قۇداي مەنى شاتاستىرماسىن دەپ تىلەپ وتىرمىن. بۇل سايلاۋ دا بىتەدى، سايلاۋدان كەيىنگى 7 جىل دا كوزدى اشىپ-جۇمعانشا زىمىراپ وتە شىعادى. بىراق ءبىز ەرتەڭىمىز ءۇشىن ءدال وسى كەزەڭگە، ءدال وسى شاقتا قابىلداناتىن شەشىمدەرىمىزگە جاۋاپتى بۋىن-ۇرپاقپىز. سول ءۇشىن دە دۇرىس تاڭداۋ جاساۋ - پارىزىمىز.
قازىر بولىپ جاتقان جاعدايلاردى ءبىز 10 اي بۇرىن تۇسىمىزدە دە كورمەگەن ەدىك. سالىمىز سۋعا كەتىپ، ۇنجىرعامىز ءتۇسىپ، تەك ءبىر ءتاڭىردىڭ ادىلەتتىلىگىنە ءۇمىت ەتتىك قوي.
بۇل – مەن بىردەڭە سەزە السام، وزگەرىستەردىڭ باسى عانا. الدا ءالى تالاي تاريحي دۇنيەلەرگە كۋا بولامىز. سول ۇمىتپەن مەن پاراساتتى تاڭدادىم! ال ءسىزدىڭ تاڭداۋىڭىز قانداي؟
اقبەرەن ەلگەزەك
