Parasat Vs Bos emosiia. Men osy postty jazar aldynda köp oilandym. Äuelı öz bolmysymnyŋ emosiialyq jaǧyna nazar audaryp kördım. Ol «elırgış» jaǧym maǧan ūrda-jyqqa salyp, bilıktı jamandasaŋ, qarsy şyqsaŋ, Toqaevty synasaŋ, laik jinap, qolpaştaǧan pıkırlerdıŋ astynda kömılıp qalasyŋ deidı. «Azamat» atanasyŋ, «şynşyl, turaşyl, betke aitqyş batyr» bop tanylasyŋ deidı. Sol arqyly öz egoŋdy, öz näpsıŋdı rahatqa batyrasyŋ deidı. Mūndaida aqyl-esı dūrys adam ışın tyŋdau kerek. Jürektı tyŋdau kerek dep lirikalyq sarynǧa salǧym kep tūrǧan joq. Özıŋnıŋ sau aqylyŋdy tyŋda!
Sau aqyl maǧan aitady: qoldap jazsaŋ, jūrt «jaǧympaz, bilıkqūmar, qyzmettılegış, satqyn...» taǧy basqa tolyp jatqan jaǧymsyz epitettermen dorbaŋdy toltyryp beredı deidı. Senı jamanatty qyp jatqan pıkırlerdı oqysaŋ, jüregıŋ ainyp, qūlazyp ketesıŋ deidı. Aqyn dep jürgenımız osy ma dep tentıretıp jıberedı deidı. Meilı. Bıraq sau aqyldıkı qaşan da dūrys. Qiyn boluy mümkın, bıraq tura.
Qazır el almaǧaiyp kezeŋde tūr, syrtqy maŋaiymyz tynyş emes, ışımız de tynyp, mamyrajai bop maŋdaiymyz şylqyp tūrǧany şamaly. Men de osy eldıŋ balasymyn, jetpıs jetı babam osy qasiettı jerdı meken ettı, erteŋ menıŋ de ūrpaǧym osy jerdıŋ iesı bolady. Men nege erteŋıme alaŋdamaiyn? Onda menıŋ adamdyǧym qaida, azamattyǧym qaisy? Eldıŋ keleşegın oilamasam, aqyn bolǧanym kımge däru?
Sau aqylyma jügınsem, däl qazırgı şaqta eldı alǧa süireitın, bızben bırge (!) ädıldıktı ornatyp, barşamyz aŋsap jürgen demokratiiaǧa negızdelgen, ruhaniiaty saltanat qūrǧan ozyq ta ädılettı memlekettı qalyptastyratyn, aşyq azamattyq qoǧamǧa arqa süieitın, jan-jaǧymen käsıbi türde ymyraǧa kele alatyn bır ǧana adamdy körıp tūrmyn, ol – Qasym-Jomart Toqaev. Sol üşın de men jaqynda «Toqaevtyŋ reformalaryn qoldau» qozǧalysyna öz erkımmen kırdım, alǧaşqy otyrysyna moderatorlyq jasadym jäne osy sailauda Qasym-Jomart Toqaevtyŋ senımdı ökılı retınde resmi türde tırkeldım. Bärın aşyq aityp otyrmyn. Jäne būl qadamǧa oilanyp bardym. Sondyqtan «post tölenbegen» dep jazu artyq dep dep bılemın.
Älqissa, älem oişyldarynyŋ barlyǧy da, meilı ol Şyǧys bolsyn, meilı Batys bolsyn, Allanyŋ adam balasyna bergen zor nyǧmetı – Aqyl deidı.
Abai adam balasynda boluǧa tiıs üş negızgı qasietterdıŋ bırı – «nūrly aqyl» dese, Şäkärım filosofiiasynda «sau aqyl» degen ūǧym kezdesedı.
Äl-Farabi babamyz ızgı adam boluǧa jäne baqytqa jetuı üşın ol paqyrǧa «körkem mınez» ben «sau sana, dūrys parasat» kerek degendı alǧa tartady. Äl-Farabişe oǧan kereǧar dünie – aiqai-süreŋge, bos emosiiaǧa, näpsıge, haramǧa ergış «būzyq aqyl».
Odan bölek Äbunasyr babamyz el basqaratyn azamattyŋ boiynda 12 erekşe qasiet bolu kerek dep talap qoiady. Jalpy ol qasietter ata tekpen, ana sütımen daritynyn da aita ketedı äl-Farabi. Ol 12 qasiettı taldap jazsaq ūzaqqa ketemız. Tek bıreuıne toqtasaq ta jetıp jatyr. Ol – ädıletsüigıştık. Abai da «üş süiudıŋ» bırı – ädıletsüigıştık deidı. Sebebı, Jaratqan qanşalyq şeksız Meiırımdı bolsa, sonşalyq Ol şeksız Ädılettı. Ädılettı häm aqyly sau basşy bolsa, ol elge ülken olja degendı de aitqan äl-Farabi.
Keşe ǧana bärımızdıŋ töbe qūiqamyzdy şymyrlatqan, ürei tudyrǧan qaŋtar oqiǧasy ūmytylǧan joq. Bäz bıreuler ūmytqysy keledı. Iştei kım ūiymdastyrǧanyn sezse de, betalbaty söilep, atylǧan beibıt tūrǧyndardyŋ obalyn Toqaevtyŋ moiynyna ılgısı keledı. Bıraq ışın tyŋdasa, ışı qūrǧyr basqany aitady oǧan. Işı qūrǧyr oǧan däl sol şaqta köŋılı alaŋ bolsa da, tızesı dırıldemei, batyl da şiraq qimyldap memlekettı saqtap qalǧan Toqaev qoi! – dep aitady. Iştei senedı oǧan, ümıt qylady. Bıraq aşyq qoldasam, älgındei eldıŋ aldynda masqaram şyǧady dep qorqady. Tek būzyq aqyl ǧana qorqaq, dostar! Sau aqyl, bärın ekşep, myŋ ölşep, bır-aq kesedı. Bız sondai halyqpyz. Ata-babamyz myna ūlan-ǧaiyr dalany aq bılektıŋ küşımen, aq naizanyŋ ūşymen qorǧap qalǧan joq, ol teŋeumen aitylǧan ädemı söz, bızdıŋ babalarymyz būl jerdı parasatymen, sau aqyldan şyqqan, ūlttyq müddeden tuyndaǧan aila-şarǧy, dūrys şeşımderdıŋ arqasynda aman alyp qaldy.
Sau aqylymyz bızge paraqorlyq jailaǧan, ädıletsızdık pen bylyqqa toly ötkenge qaitu joq, aldaǧy ümıtı basym jaqsy bolaşaqqa ūmtylu qajettıgın aitady. Aiqai-şudy doǧaryp, bır maqsatqa jūmylǧan denı sau, aqyly bütın el boluymyz kerektıgın aitady. Bız eşkımnen kem emespız, bızdıŋ de Prezident eşkımnen kem emes! İä, ol eskı jüienıŋ adamy deimız. Tarihty eşkım özgerte almaidy. Ony ūsyndy, qoldaimyz dedı. Is jüzınde qalai boldy? Jūmys ıstettı me oǧan? Eşteŋe şeşpeitın adam qyp körsetkısı keldı, älı de sürınse dep mysyqtıleulenıp otyr. Tıptı, qyzǧanyştan bulyǧyp, taqty qaita tartyp alǧysy keldı. Bıraq, Jaratqan Allanyŋ ädılet sipatyn eske aldy ma olar? Al Alla qaşanda esepke jüirık. Oǧan bärımız kuä boldyq. Täuba, Alla bızdıŋ qazaqqa oŋ qaraidy eken. Memleketımız ornynda, syrtqa bedelımız jürıp-aq tūr (täptıştep jazbai-aq qoiaiyn, özderıŋız körıp-bılıp otyrsyzdar). Endı bız oŋ qaraǧan Allanyŋ ämırıne, terıs qarasaq, onda bız özımızdı aqyl-esı sau häm ädılettı elmız dep aita alamyz ba? Abai aitqandai «kım senı süise, ony süimektık qaryz emes pe?». Demek bız Allanyŋ sol meiırımıne sai boiymyzdy jinaqtauymyz kerek şyǧar.
Biylǧy küz – erekşe küz. Mäsele sailauda emes. Qaŋtardaǧy qyrǧynmen bastalǧan bızdıŋ ömır basqa sapaǧa auysty. Bız jaŋa taǧdyrdy taŋdadyq. Bız endıgärı ädıletsızdıkke, bükıl memleket pen qoǧamdy buyp tastaǧan ötırıkke, adamdy loqsytatyn jiırkenştı maqtau-madaqtauǧa, jemqorlyqqa men ūrlyq-qarlyqqa şydamaitynymyzdy aityp, talap qoidyq.
Eldıŋ tıleuı – ädıletke negızdelgen myǧym memleket, oiau qoǧam. Prezident būny bılmei otyr deu – aqymaqtyq. El nenı talap etse, basşy sony ısteuı mındettı. Bıraq sau aqylmen, asqan parasatpen. Sau aqyl asyqpaidy, sau parasat alqynbaidy. Jaqsy söz bar: Alla asyqpaidy, bıraq eşqaşan keşıkpeidı degen. Sebebı, Alla eŋ aldymen Özınıŋ asqan qūdyrettı parasatymen jasaidy bärın.
Toqaevtan men aitylyp otyrǧan adamǧa tän sol parasatty, sau aqyldy kördım. Kezdesıp söileskem joq, syrlasqan kısım emes. Bıraq onyŋ jasaǧan ärbır qadamy men şeşımderınen men sau aqyldy, alysty köre alatyn qasiettı körıp otyrmyn. Tolyq bılım men mädeniettı, körkem mınezge sai ūstamdylyqty, dūrys niet pen ädılettılıktı körıp otyrmyn. Qūdai menı şatastyrmasyn dep tılep otyrmyn. Būl sailau da bıtedı, sailaudan keiıngı 7 jyl da közdı aşyp-jūmǧanşa zymyrap öte şyǧady. Bıraq bız erteŋımız üşın däl osy kezeŋge, däl osy şaqta qabyldanatyn şeşımderımızge jauapty buyn-ūrpaqpyz. Sol üşın de dūrys taŋdau jasau - paryzymyz.
Qazır bolyp jatqan jaǧdailardy bız 10 ai būryn tüsımızde de körmegen edık. Salymyz suǧa ketıp, ūnjyrǧamyz tüsıp, tek bır Täŋırdıŋ ädılettılıgıne ümıt ettık qoi.
Būl – men bırdeŋe seze alsam, özgerısterdıŋ basy ǧana. Alda älı talai tarihi dünielerge kuä bolamyz. Sol ümıtpen men Parasatty taŋdadym! Al sızdıŋ taŋdauyŋyz qandai?
Aqberen ELGEZEK
