Aqberen Elgezek: Bıylǵy kúz — erekshe kúz

1827
Adyrna.kz Telegram

Parasat Vs Bos emoııa. Men osy postty jazar aldynda kóp oılandym. Áýeli óz bolmysymnyń emoııalyq jaǵyna nazar aýdaryp kórdim. Ol «elirgish» jaǵym maǵan urda-jyqqa salyp, bılikti jamandasań, qarsy shyqsań, Toqaevty synasań, laık jınap, qolpashtaǵan pikirlerdiń astynda kómilip qalasyń deıdi. «Azamat» atanasyń, «shynshyl, týrashyl, betke aıtqysh batyr» bop tanylasyń deıdi. Sol arqyly óz egońdy, óz nápsińdi rahatqa batyrasyń deıdi. Mundaıda aqyl-esi durys adam ishin tyńdaý kerek. Júrekti tyńdaý kerek dep lırıkalyq sarynǵa salǵym kep turǵan joq. Ózińniń saý aqylyńdy tyńda!

Saý aqyl maǵan aıtady: qoldap jazsań, jurt «jaǵympaz, bılikqumar, qyzmettilegish, satqyn...» taǵy basqa tolyp jatqan jaǵymsyz epıtettermen dorbańdy toltyryp beredi deıdi. Seni jamanatty qyp jatqan pikirlerdi oqysań, júregiń aınyp, qulazyp ketesiń deıdi. Aqyn dep júrgenimiz osy ma dep tentiretip jiberedi deıdi. Meıli. Biraq saý aqyldiki qashan da durys. Qıyn bolýy múmkin, biraq týra.

Qazir el almaǵaıyp kezeńde tur, syrtqy mańaıymyz tynysh emes, ishimiz de tynyp, mamyrajaı bop mańdaıymyz shylqyp turǵany shamaly. Men de osy eldiń balasymyn, jetpis jeti babam osy qasıetti jerdi meken etti, erteń meniń de urpaǵym osy jerdiń ıesi bolady. Men nege erteńime alańdamaıyn? Onda meniń adamdyǵym qaıda, azamattyǵym qaısy? Eldiń keleshegin oılamasam, aqyn bolǵanym kimge dárý?

Saý aqylyma júginsem, dál qazirgi shaqta eldi alǵa súıreıtin, bizben birge (!) ádildikti ornatyp, barshamyz ańsap júrgen demokratııaǵa negizdelgen, rýhanııaty saltanat qurǵan ozyq ta ádiletti memleketti qalyptastyratyn, ashyq azamattyq qoǵamǵa arqa súıeıtin, jan-jaǵymen kásibı túrde ymyraǵa kele alatyn bir ǵana adamdy kórip turmyn, ol – Qasym-Jomart Toqaev. Sol úshin de men jaqynda «Toqaevtyń reformalaryn qoldaý» qozǵalysyna óz erkimmen kirdim, alǵashqy otyrysyna moderatorlyq jasadym jáne osy saılaýda Qasym-Jomart Toqaevtyń senimdi ókili retinde resmı túrde tirkeldim. Bárin ashyq aıtyp otyrmyn. Jáne bul qadamǵa oılanyp bardym. Sondyqtan «post tólenbegen» dep jazý artyq dep dep bilemin.

Álqıssa, álem oıshyldarynyń barlyǵy da, meıli ol Shyǵys bolsyn, meıli Batys bolsyn, Allanyń adam balasyna bergen zor nyǵmeti – Aqyl deıdi.
Abaı adam balasynda bolýǵa tıis úsh negizgi qasıetterdiń biri – «nurly aqyl» dese, Shákárim fılosofııasynda «saý aqyl» degen uǵym kezdesedi.

Ál-Farabı babamyz izgi adam bolýǵa jáne baqytqa jetýi úshin ol paqyrǵa «kórkem minez» ben «saý sana, durys parasat» kerek degendi alǵa tartady. Ál-Farabıshe oǵan kereǵar dúnıe – aıqaı-súreńge, bos emoııaǵa, nápsige, haramǵa ergish «buzyq aqyl».
Odan bólek Ábýnasyr babamyz el basqaratyn azamattyń boıynda 12 erekshe qasıet bolý kerek dep talap qoıady. Jalpy ol qasıetter ata tekpen, ana sútimen darıtynyn da aıta ketedi ál-Farabı. Ol 12 qasıetti taldap jazsaq uzaqqa ketemiz. Tek bireýine toqtasaq ta jetip jatyr. Ol – ádiletsúıgishtik. Abaı da «úsh súıýdiń» biri – ádiletsúıgishtik deıdi. Sebebi, Jaratqan qanshalyq sheksiz Meıirimdi bolsa, sonshalyq Ol sheksiz Ádiletti. Ádiletti hám aqyly saý basshy bolsa, ol elge úlken olja degendi de aıtqan ál-Farabı.

Keshe ǵana bárimizdiń tóbe quıqamyzdy shymyrlatqan, úreı týdyrǵan qańtar oqıǵasy umytylǵan joq. Báz bireýler umytqysy keledi. Ishteı kim uıymdastyrǵanyn sezse de, betalbaty sóılep, atylǵan beıbit turǵyndardyń obalyn Toqaevtyń moıynyna ilgisi keledi. Biraq ishin tyńdasa, ishi qurǵyr basqany aıtady oǵan. Ishi qurǵyr oǵan dál sol shaqta kóńili alań bolsa da, tizesi dirildemeı, batyl da shıraq qımyldap memleketti saqtap qalǵan Toqaev qoı! – dep aıtady. Ishteı senedi oǵan, úmit qylady. Biraq ashyq qoldasam, álgindeı eldiń aldynda masqaram shyǵady dep qorqady. Tek buzyq aqyl ǵana qorqaq, dostar! Saý aqyl, bárin ekshep, myń ólshep, bir-aq kesedi. Biz sondaı halyqpyz. Ata-babamyz myna ulan-ǵaıyr dalany aq bilektiń kúshimen, aq naızanyń ushymen qorǵap qalǵan joq, ol teńeýmen aıtylǵan ádemi sóz, bizdiń babalarymyz bul jerdi parasatymen, saý aqyldan shyqqan, ulttyq múddeden týyndaǵan aıla-sharǵy, durys sheshimderdiń arqasynda aman alyp qaldy.

Saý aqylymyz bizge paraqorlyq jaılaǵan, ádiletsizdik pen bylyqqa toly ótkenge qaıtý joq, aldaǵy úmiti basym jaqsy bolashaqqa umtylý qajettigin aıtady. Aıqaı-shýdy doǵaryp, bir maqsatqa jumylǵan deni saý, aqyly bútin el bolýymyz kerektigin aıtady. Biz eshkimnen kem emespiz, bizdiń de Prezıdent eshkimnen kem emes! Iá, ol eski júıeniń adamy deımiz. Tarıhty eshkim ózgerte almaıdy. Ony usyndy, qoldaımyz dedi. Is júzinde qalaı boldy? Jumys istetti me oǵan? Eshteńe sheshpeıtin adam qyp kórsetkisi keldi, áli de súrinse dep mysyqtileýlenip otyr. Tipti, qyzǵanyshtan býlyǵyp, taqty qaıta tartyp alǵysy keldi. Biraq, Jaratqan Allanyń ádilet sıpatyn eske aldy ma olar? Al Alla qashanda esepke júırik. Oǵan bárimiz kýá boldyq. Táýba, Alla bizdiń qazaqqa oń qaraıdy eken. Memleketimiz ornynda, syrtqa bedelimiz júrip-aq tur (táptishtep jazbaı-aq qoıaıyn, ózderińiz kórip-bilip otyrsyzdar). Endi biz oń qaraǵan Allanyń ámirine, teris qarasaq, onda biz ózimizdi aqyl-esi saý hám ádiletti elmiz dep aıta alamyz ba? Abaı aıtqandaı «kim seni súıse, ony súımektik qaryz emes pe?». Demek biz Allanyń sol meıirimine saı boıymyzdy jınaqtaýymyz kerek shyǵar.

Bıylǵy kúz – erekshe kúz. Másele saılaýda emes. Qańtardaǵy qyrǵynmen bastalǵan bizdiń ómir basqa sapaǵa aýysty. Biz jańa taǵdyrdy tańdadyq. Biz endigári ádiletsizdikke, búkil memleket pen qoǵamdy býyp tastaǵan ótirikke, adamdy loqsytatyn jıirkenshti maqtaý-madaqtaýǵa, jemqorlyqqa men urlyq-qarlyqqa shydamaıtynymyzdy aıtyp, talap qoıdyq.

Eldiń tileýi – ádiletke negizdelgen myǵym memleket, oıaý qoǵam. Prezıdent buny bilmeı otyr deý – aqymaqtyq. El neni talap etse, basshy sony isteýi mindetti. Biraq saý aqylmen, asqan parasatpen. Saý aqyl asyqpaıdy, saý parasat alqynbaıdy. Jaqsy sóz bar: Alla asyqpaıdy, biraq eshqashan keshikpeıdi degen. Sebebi, Alla eń aldymen Óziniń asqan qudyretti parasatymen jasaıdy bárin.

Toqaevtan men aıtylyp otyrǵan adamǵa tán sol parasatty, saý aqyldy kórdim. Kezdesip sóıleskem joq, syrlasqan kisim emes. Biraq onyń jasaǵan árbir qadamy men sheshimderinen men saý aqyldy, alysty kóre alatyn qasıetti kórip otyrmyn. Tolyq bilim men mádenıetti, kórkem minezge saı ustamdylyqty, durys nıet pen ádilettilikti kórip otyrmyn. Qudaı meni shatastyrmasyn dep tilep otyrmyn. Bul saılaý da bitedi, saılaýdan keıingi 7 jyl da kózdi ashyp-jumǵansha zymyrap óte shyǵady. Biraq biz erteńimiz úshin dál osy kezeńge, dál osy shaqta qabyldanatyn sheshimderimizge jaýapty býyn-urpaqpyz. Sol úshin de durys tańdaý jasaý - paryzymyz.

Qazir bolyp jatqan jaǵdaılardy biz 10 aı buryn túsimizde de kórmegen edik. Salymyz sýǵa ketip, unjyrǵamyz túsip, tek bir Táńirdiń ádilettiligine úmit ettik qoı.

Bul – men birdeńe seze alsam, ózgeristerdiń basy ǵana.  Alda áli talaı tarıhı dúnıelerge kýá bolamyz. Sol úmitpen men Parasatty tańdadym! Al sizdiń tańdaýyńyz qandaı?

Aqberen ELGEZEK

Pikirler