قازاق ونەرى اۋىر قازاعا ۇشىرادى…. بەلگىلى ءمۇسىنشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قر كوركەمسۋرەت اكادەمياسى اكادەميگى تىلەۋبەردى بيناشەۆ ومىردەن ءوتتى دەگەن سۋىق حابار جەتتى…
تىلەۋبەردى شاردارا مەن ارىستىڭ اراسىنداعى بايىرقۇم اۋىلىندا تۋىپ، بار قازاققا ايگىلى ونەر تارلانىنا اينالدى.
بالا كەزدەن سۋرەتشى بولۋدى ارمانداعان بىزدەر ءۇشىن شاردارا وڭىرىندە تىلەۋبەردىدەن اسقان ءمۇسىنشى جوقتاي كورىنەتىن... سوندىقتان ول بارىپ وقىعان الماتىداعى كوركەمسۋرەت ۋششيليچەسىنەن ارتىق وقۋ ورنى جوق دەپ ويلايتىنبىز. اۋىلدا ونى ءبارى تىلەۋ دەيتىن. ونىڭ داڭقى ءبىز 8-ءشى كلاستاردا وقىپ جۇرگەندە تەمىرلاندا كۇش اتاسى قاجىمۇقاننىڭ ەسكەرتكىشىن سالۋمەن بىردەن ورلەي جونەلدى. «قاجىمۇقان ەسكەرتكىشىن سالعان مىناۋ ءبىزدىڭ كورشى اۋىل بايىرقۇمداعى ءمۇسىنشى بالا ەكەن» دەگەن ءسوز اۋىلدا، اسىرەسە، ارىس پەن شاردارانىڭ اراسىندا ارىستاندى-قاراباستىڭ جەلىندەي قاتتى ەسىپ كەتكەن ەدى سول كەزدە... كەرەمەت دۇنيەلەردىڭ ءبارى ءبىزدىڭ اۋىل-ايماقتان باسقا جاقتا، تىم الىستا بولادى دەپ ويلايتىن قاتىپ قالعان قاعيدانى العاش بۇزعان، جاڭىلىسپاسام، وسى تىلەۋبەردى بيناشەۆ بولدى. ءبىز تىلەۋمەن تانىسۋدى ويلايتىنبىز. ونىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، ءمۇسىن جاساعانىن ءوز كوزىمىزبەن كورسەك، ۇيرەنسەك دەپ ارماندايتىنبىز. بايىرقۇمدا تىلەۋمەن ءبىر اۋىلدا بىرگە وسكەن، اۋىلدا مەن مۇعالىم بولىپ جۇرگەندە قىزىلقۇمدا كەڭشاردىڭ كوركەيتۋ سۋرەتتەرىن بىرگە سالعان ەلتاي سۋرەتشى ەسىپ تۇرىپ، ونىمەن بىرگە تالاي ەسكەرتكىش-مۇسىندەردى سوققانىن ايتىپ وتىراتىن...
سىرتىنان اتىنا قانىق تىلەۋدى مەن الماتىعا ەلتايدى ەرتىپ ءبىر كەلگەندە ۇيىنە ىزدەپ بارىپ، تانىسقان ەدىم. كەيىن الماتىعا سۋرەتشى بولامىن دەپ بارعان مەن اۋىلعا اقىن بولىپ ورالدىم دا، ءمۇسىنشى تىلەۋمەن جولىمىز تۇيىسە قويعان جوق. اقىن-جازۋشىلار اراسىندا اتى كوپ شىعا باستاعاندا عانا ەلەڭدەپ قالاتىن ەدىم. ايتا كەتۋ كەرەك، سۋرەتشى-مۇسىنشىلەردىڭ ىشىندە ادەبي قاۋىمعا جاقىن جۇرەتىن، ومىردەن وتكەن قالامگەرلەر-قايراتكەرلەردىڭ مۇسىندەرىن جاساۋمەن اتى شىققان تىلەۋ بيناشەۆتىڭ اتى ءجيى ەستىلەتىن. كەيبىر ەسكەرتكىشتەرىنىڭ كەيبىر قالالارعا قويىلىپ جاتقانىن ەمىس-ەمىس ەستىپ قوياتىنمىن. تىلەۋ ءوزىنىڭ ۇلكەندىگىن كورسەتىپ، كەيىنگى كەزدە ماعان ءجيى حابارلاسا باستادى. «سەن ءومىرى الماتىدا تۇرمايسىڭ عوي. قاشان كورسەم، ساپاردا جۇرەسىڭ، قولىڭ تيەتىن كەزى بولا م ءوزى؟»-دەپ كەيىپ تە قوياتىن. ماعان اسىرەسە، ۇناعانى، ونىڭ ارىستا مۇڭلىق-زارلىق ەسكەرتكىشىن تۇرعىزۋى ەدى. ويتكەنى مۇڭلىق-زارلىق داستانى ءبىزدىڭ بالا جاسىمىزدان سانامىزعا ءسىڭىپ قالعان بولاتىن. مەنىڭ ءوزىمنىڭ دە «مۇڭلىق-زارلىق مۇقامى» اتتى جىر حامساياتىم بار ەدى... ەپوستىق جىرعا سۇيەنگەن ەسكەرتكىش كومپوزيتسياسى وزگەشە ورنەكتە ، تىلەۋدىڭ وزىنە ءتان پلاستيكالىق شەشىمدە ءساتتى بەينەلەنگەن. كەيىن مەنىڭ قولىما تىلەۋبەردى بيناشتىڭ «ءمۇسىن» كىتابى ءتيدى. كولەمدى دە، كوركەم كىتاپقا 2012 جىلدىڭ 12 جەلتوقسان كۇنى قولتاڭبا جازىپ قويعان ەكەن، كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ كۇرمەۋىمەن ءجۇرىپ، سوعان جارتى جىلدان اسقاندا بارىپ، زورعا قولىم جەتتى. مادەنيەتكە ءمان بەرگەن ازاماتتىعىن كورسەتىپ، دەمەۋ قولىن سوزعان ەربول شىمكەنتبايۇلىنىڭ ارقاسىندا جارىق كورگەن ساپالى كىتاپ-البوم تىلەۋدىڭ بار شىعارماسىن الدىڭا جايىپ سالاتىن كوركەم دۇنيە بولىپ شىعىپتى.
«مۇڭلىق-زارلىق»، كەرەي-جانىبەك، «بابا رۋحى» مونۋمەنتتەرى، قاجىمۇقان، ابىلاي حان، قۇرمانعازى، قورقىت بابا، كۇلاش بايسەيىتوۆا ەسكەرتكىشتەرى تىلەۋدىڭ ونەردەگى ەپيكالىق كەڭ قۇلاشىن كورسەتەدى. ال ليريكالىق لەبى بار «اتامەكەن»، «اۋەن»، «سىرلاسۋ»، «بايىرقۇمنىڭ بالاسى»، «كوكتەمگى جاڭبىر»، «ءسۇيىنشى»، «قيال»، «بيناش اتا»، «ارشاگۇل انا»، بايىرقۇمنىڭ قىزدارى»، «كەمپىرقوساق»، «دالا قىزى»، «سىر بويى»، «ساعىنىش» جانە ت.ب. تۋىندىلارى تۋرالى كوپ ءسوز ايتۋعا بولادى. تىلەۋدىڭ وڭ جامباسىنا جاقسى كەلەتىن شاعىن مۇسىندەرى ءنىڭ ارقايسى ۇلكەن ارماندارعا جەتەلەپ، تەرەڭ وي قوزعايدى. بەينەبىر ۇلكەن ويلارعا جەتەلەيتىن شاعىن ليريكالىق اسەم جىرلار سەكىلدى اسەر قالدىرادى... ال ساياباق مۇسىندەرىنە كەلسەك، ءساتتى شەشىمدەر تاپقان ءتۇرلى مۇسىندەر بەينەبىر تابيعات الەمىمەن بىتە قايناسىپ كەتكەنىنە كۋا بولامىز.
كىتاپتا تىلەۋ تۋرالى قازاقتىڭ بۇكىل جايساڭدارى جاقسى تىلەگىن اياماپتى. ايگىلى تارلاندار ءاسانالى ءاشىموۆ پەن مۇقتار شاحانوۆ، تۇمانباي مولداعاليەۆتەردەن باستاپ، سەرىك تۇرعىنبەكوۆ، يبراگيم يساەۆتار قوستاپ، تالاي تۇلعالار جۇرەك جاردى لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپتى. بۇنىڭ ءوزى دە كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك. تالانتتى تالانتتار تانيدى. جىگىتسىڭ سەن بابا رۋحى قولداعان،
تالايلاردىڭ ءور تۇلعاسىن سومداعان. فارابي مەن تولەبيدىڭ جەرىندە،
ساعان دەيىن سەندەي شەبەر بولماعان!»- دەپ جىرلايدى مۇزبالاق مۇقتار شاحانوۆتىڭ ءوزى...
مەنىڭ تىلەۋ اعام تۋرالى “بايىرقۇمنىڭ بالاسى بار قازاقتىڭ داراسىنا اينالدى” دەگەن ماقالام بار ەدى.
كونە سىرداريادان كوركەم سىر اۋلاپ، مۇراسى مول مۇرىنقاراقتان شەجىرە جيناپ، قازاقتىڭ باس باتىرى بولعان الاتاۋ باتىر باباسىنا زيارات ەتىپ وسكەن، ارىستان الىسقا شىرقاعان تىلەۋبەردى بيناش قولىنا العان تاسى تاريحقا، اعاشى اسىل دۇنيەگە اينالىپ شىعا كەلەتىن دارا دارىندى ءمۇسىنشى ەدى. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قر كوركەمسۋرەت اكادەمياسى اكادەميگى، رەسەي كوركەمسۋرەت اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى اكادەميگى،قر سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، تۇركىستان وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. شاڭىراعىن شاعىن مۇراجاي-كورمەگە اينالدىرعان، سوڭىنان قىزى گۇلفياداي ۇزدىك شاكىرتتەر ەرتكەن ۇلاعاتتى ۇستاز بولاتىن.
تاريحىمەن تامسانتقان ءتامام ەلدى،
دالامداعى بۇل دا ءبىر دارا بەلگى –
ۇزاققا ۇلىن ۇزاتىپ سالىپ تۇرىپ،
مۇڭلىق-زارلىق مۇڭدانىپ قالا بەردى...- دەپ، ءبىر كەزدە اۋىلدان الماتىعا اتتانىپ كەتكەنىمىزدەي، باياعى «بايىرقۇمنىڭ بالاسى» بار قازاقتىڭ داراسى رەتىندە تانىلىپ، قازاق بەينەلەۋ ونەرىندەگى بەدەرلى دە، بەلگىلى تۇلعاعا اينالىپ كەتكەن ەدى.
قازاقتىڭ باس باتىرى بوگەنبايدىڭ ەسكەرتكىشىن سالۋ ماقساتىندا باتىردىڭ ۇرپاعى، ءماجىلىس دەپۋتاتى، “اق جول” پارتياسى توراعاسى ازات پەرۋاشەۆ ەكەۋمىز كەيىنگى كەزدە تىلەۋدىڭ شاڭىراعىندا بىرنەشە رەت بولدىق. بىلتىر 65 جاسقا تولعاندا دا، استانادان ارنايى كەلىپ قۇتتىقتادىق.
ۇزاق اۋىرىپ جۇرگەن تىلەۋ اعامىز ستامبۇلعا دەيىن بارىپ ەمدەلدى. تەلەفون ارقىلى حابارلاسىپ تۇردىق. اقىرى اتى جامان اۋرۋ الىپ تىندى…
تىلەن تالاي قالامگەرلەر مەن ۇلت زيالىلارى ومىردەن وتكەندە ەسكەرتكىشتەرىن جاساپ ءجۇردى. سونداي اقىنداردىڭ ءبىرىنىڭ ءمۇسىنىن جاساعاندا ايتىپ ەدىم، “ومىربەن وتكەن تۇلعالاردىڭ تۇلعاسىن جاساپ، ءتىرىلتىپ الاتىن تىلەن بار” دەپ. ەندى تىلەن اعامىزدىڭ ءوزى دە ءوتتى ومىردەن… ال تىلەننىڭ تۇلعاسىن ءتىرىلتىپ الاتىن ارتىنان ەرگەن، ونەر جولىن جالعاعان گۇلفيا قىزى باستاعان شاكىرتتەرى بار. سوعان شۇكىر دەيىك!
بارعان سايىن شاردارا دالاسىنا،
اسىعاتىن ۇلى سىر جاعاسىنا.
بايىرقۇمنىڭ بالاسى ءبىر كەزدەگى
اينالدىڭ سەن بار قازاق داراسىنا!
اللا الدىنان جارىلقاسىن! پەيىشتە رۋحى شالقي بەرگەي!
“بيناش اتا” جاققان ءومىر شىراعى ونەر شىراعىنا اينالىپ، ماڭگىلىك مازداپ جانا بەرەتىنىنە سەنەمىز.
وتباسىنا، اپكەمىز نۇرجامالعا، ۇلى دىنمۇحاممەد باۋىرىمىزعا، قىزدارى ءالفيا، گۇلفيا، ءزۇلفيا قارىنداستارىمىزعا،
تۋعان-تۋىستارىنىڭ قايعىسىنا ورتاقتاسىپ، كوڭىل ايتامىز. بار قازاققا كوڭىل ايتامىز!
قوش، تىلەن اعا!
قازىبەك يسا
