ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار جاندارعا ەرەكشە قامقور قوعام قۇرۋ

2248
Adyrna.kz Telegram

مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى جان جاقتى قولداۋ دەموكراتيالىق قوعامنىڭ بارلىعىنا ءتان قۇبىلىس. ادام قۇقىعىنىڭ ىشىنە كىرەتىن بۇل ماسەلەنى شەشۋ، رەتتەۋ الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە ىسكە اسۋدا. ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. قازاقستان مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى قولداۋدى ارتتىرۋ ماقساتىندا زاڭنامالاردى جۇيەلەپ، وزگەرتۋ ۇستىندە. بۇل حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ دا ءبىر تالابى.

            جىل باسىندا قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتتارى سايلاۋ جانە ساياسي پارتيالار تۋرالى زاڭدارعا، ونىڭ ىشىندە ايەلدەر مەن جاستار، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار، سونداي-اق سايلاۋالدى پارتيالىق تىزىمدەردەگى 30 پايىزدىق كۆوتاعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى قابىلداعان بولاتىن. «پرەزيدەنتتىڭ مۇگەدەكتەرگە كۆوتا ءبولۋ تۋرالى تاپسىرماسىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا ۇكىمەت ايەلدەرگە، جاستارعا جانە مۇگەدەكتەرگە ارنالعان 30 پايىزدىق كۆوتادان باسقا، ولاردى ەسەپكە الۋ قاجەتتىلىگىن بەلگىلەيتىن نورمالاردى كوزدەيتىن زاڭ جوبالارىن ازىرلەدى. ماجىلىستە دەپۋتاتتىق مانداتتاردى ءبولۋ كەزىندە ەسەپكە الۋ كەرەك»، - دەپ ءتۇسىندىردى ادىلەت ۆيتسە-ءمينيسترى المات ماداليەۆ.

زاڭ جوباسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار تۇلعالاردىڭ ايەلدەرمەن جانە جاستارمەن تەڭ نەگىزدە بيلىكتىڭ وكىلدى تارماعىنا قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق ولاردىڭ پىكىرىن ەسكەرە وتىرىپ، ولاردى بەلسەندى جۇمىسقا، قوعام ومىرىنە تارتۋ بولىپ تابىلادى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» زاڭعا ءماجىلىس دەپۋتاتتىعىنا كانديدات رەتىندە تىركەلگەن كەزدە پارتيادان كانديدات مۇگەدەكتىگى تۋرالى كۋالىكتى مىندەتتى تۇردە ۇسىنۋى تۋرالى وزگەرىس ەنگىزىلگەن ەدى. بۇل تالاپتار مەن وزگەرىستەر اسپاننان الىنعان جوق، الەم ەلدەرىندە بار تۇسىنىك، كەڭىنەن قولدانىلاتىن تاجىريبە دەسەك تە بولادى. مىسالى يزرايل بيلىگىندە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ سانى وتە كوپ. باتىس ەۋروپا مەن اقش، كانادا جانە اۋستراليادا دا جەتەرلىك.

ەرەكشە كۇتىمدى قاجەت ەتەتىن، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا قامقورلىق كورسەتۋ بويىنشا ەۋروپا ەلدەرى الدا كەلەدى. قازاقستان بۇل ەلدەردەن تاجىريبە جيناپ، ۇيرەنۋدە. بۇگىنگى كۇنى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار ەۋروپانىڭ كينوتەاترلارىنا، كافەلەرى مەن مەيرامحانالارىنا ەركىن بارا الادى، ويتكەنى بۇل ورىندار ارنايى پاندۋستارمەن، اۆتوماتتى ەسىكتەرمەن، ليفتتەرمەن جانە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامداردىڭ قولايسىزدىقتى سەزىنبەۋىنە كومەكتەسەتىن باسقا دا پايدالى تەحنيكالىق شەشىمدەرمەن جابدىقتالعان. بۇل زاڭ دەڭگەيىندەگى بيزنەسكە قويىلاتىن تالاپ. قازاقستان دا بۇل تالاپتاردى ەنگىزىپ جاتىر. ەڭ الدىمەن پاندۋستار مەن جول وتكەلدەرىن سول تالاپتارعا ساي ەتۋ شارالارى ىسكە اسۋدا. ول بويىنشا كەڭەس بەرىپ، ەۋروپالىق قاۋىمداستىق وكىلدەرى دە ەلگە كەلىپ، تەكسەرىس جۇرگىزىپ تۇرادى. ارينە، ولقىلىقتار دا جوق ەمەس، الايدى جوندەۋ ىسكە اسۋدا. مىسالى پاندۋستار تالاپقا ساي بولماي جاتاتىن جايتتار بار. ونى قالىپقا كەلتىرۋ ءار ازاماتتىڭ بورىشى. پاندۋس ورناتىلعان مەكەمە باسشىسىنا ەسكەرتۋ جاساۋ نەمەسە ارنايى قۇزىرلى ورگاندارعا حابارلاما جىبەرۋگە بولادى. پاندۋس تالاپقا ساي جوندەلەدى. ءدال سول سياقتى قوعام مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا ارنالعان بەلگى تۇرعان جەرگە ءوز كولىگىن قويمايتىن مادەنيەتكە دە ۇيرەنۋ ۇستىندە. بۇل دا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا كورسەتىلەتىن ءبىر قامقورلىق دەسەك تە بولادى.

2001 جىلى ەۋروپالىقتار اراسىندا «مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار بولعان كەزدە ادامدار نە سەزىنەدى» دەگەن تاقىرىپتا جۇرگىزىلگەن سوتسيولوگيالىق ساۋالنامالار ادامداردىڭ 20%-عا جۋىعى ءوزىن جايسىز سەزىنەتىنىن كورسەتكەن بولاتىن. دەگەنمەن، قالعان رەسپوندەنتتەر مۇنى پروبلەما رەتىندە قاراستىرمايتىنىن ايتقان. سوڭعى زەرتتەۋلەر بۇل كورسەتكىشتىڭ بىرتە-بىرتە ازايىپ بارا جاتقانىن كورسەتتى جانە 2020 جىلعى زەرتتەۋلەردە بۇل كورسەتكىش بار بولعانى 7 پايىزدى كورسەتكەن. بۇل قوعامدا جۇرگىزىلگەن تۇسىندىرمە جۇمىستارىنا جانە مەملەكەتتىڭ قابىلداعان زاڭدارى مەن باعدارلامالارىنا تىكەلەي بايلانىستى. قازاقستان بۇل تاقىرىپتا اۋقىمدى زەرتتەۋلەردى ءالى جۇرگىزە قويمادى، الايدا بۇل كۇن تارتىبىندە بار ماسەلە. زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىنە ساي ارەكەت ەتۋ دە ءوزىنىڭ جەمىسىن بەرەرى انىق.

مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا قامقورلىق كورسەتۋمەن قاتار، ءبىلىم بەرۋ، ماماندىق يەسى اتانۋعا جاعداي جاساۋ ماڭىزدى. قازاقستان بۇل تۇرعىدان ۇلكەن تاجىريبەگە يە ەمەس. سوندىقتان گەرمانيانىڭ تاجىريبەسىنە جۇگىنە الادى. گەرمانيا ۇكىمەتى ەرەكشە قورعاۋدى قاجەت ەتەتىن جانداردى الەۋمەتتىك-ەڭبەكتىك وڭالتۋمەن وتە ءتيىمدى اينالىسادى. گەرمانيا زەينەتاقى تولەۋگە قاراعاندا مامانداندىرىلعان وقىتۋ مەن جۇمىسقا ورنالاستىرۋ الدەقايدا ءتيىمدى دەپ سانايدى. ءار مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاننىڭ جاعدايى وعان ەڭ قولايلى ماماندىقتى انىقتاۋ ءۇشىن جەكە قارالادى. ودان كەيىن كاسىبي بەيىمدەلۋ، وقىتۋ، قاجەت بولعان جاعدايدا بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ىسكە اسادى. جۇمىس بەرۋشىلەر مۇنداي قىزمەتكەرلەردى جۇمىسقا الۋعا مۇددەلى، ويتكەنى ولار مەملەكەتتەن سۋبسيديا الادى. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى وقىتۋعا ارنالعان باعدارلامالار ەكى ايدان ەكى جىلعا دەيىن سوزىلادى جانە تاڭدالعان ماماندىققا ساي ىسكە اسادى. بۇل ماقساتتا گەرمانيادا ارنايى 40-تان استام ماماندىق ءتۇرى بەلگىلەنىپ الىنعان. مىنە بۇل قازاقستان يگەرۋى ءتيىس، ءبىلۋى قاجەت تاجىريبەنىڭ ءبىرى.

ەلىمىز ەرەكشە كۇتىمدى قاجەت ەتەتىن جانداردىڭ جاعدايىن جاساۋعا بارىن سالىپ كەلەدى. اتقارىلاتىن، ىسكە اسۋعا ءتيىس جۇمىس ءالى دە كوپ. جاڭا زاڭدار مەن تۇزەتۋلەر مىندەتتى تۇردە ولقىلىقتاردى ەسكەرە وتىرىپ، ولاردى جويۋعا باعىتتالۋى قاجەت. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى قوعامنىڭ تەڭ جانە اجىراماس بولىگى رەتىندە قارايتىن قوعام قۇرا ءبىلۋ باستى مىندەت. ەرەكشە كۇتىمدى قاجەت ەتەتىن جاندار قابىلدانعان شارالار مەن اتقارىلاتىن ارەكەتتەرگە بايلانىستى وزدەرىن قوعامنىڭ سەنىمدى بولىگى رەتىندە سەزىنىپ، فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق كەدەرگىلەردى سەزىنبەۋى قاجەت. بۇل جاڭا قازاقستاننىڭ دا باستى مىندەتىنىڭ ءبىرى.

 

«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى

پىكىرلەر