Múmkindigi shekteýli jandardy jan jaqty qoldaý demokratııalyq qoǵamnyń barlyǵyna tán qubylys. Adam quqyǵynyń ishine kiretin bul máseleni sheshý, retteý álemniń kóptegen elderinde iske asýda. Onyń ishinde Qazaqstan da bar ekeni aıtpasa da túsinikti. Qazaqstan múmkindigi shekteýli jandardy qoldaýdy arttyrý maqsatynda zańnamalardy júıelep, ózgertý ústinde. Bul halyqaralyq qaýymdastyqtyń da bir talaby.
Jyl basynda QR Parlamenti Senatynyń depýtattary saılaý jáne saıası partııalar týraly zańdarǵa, onyń ishinde áıelder men jastar, múmkindigi shekteýli jandar, sondaı-aq saılaýaldy partııalyq tizimderdegi 30 paıyzdyq kvotaǵa engizilgen ózgeristerdi qabyldaǵan bolatyn. «Prezıdenttiń múgedekterge kvota bólý týraly tapsyrmasyn iske asyrý maqsatynda úkimet áıelderge, jastarǵa jáne múgedekterge arnalǵan 30 paıyzdyq kvotadan basqa, olardy esepke alý qajettiligin belgileıtin normalardy kózdeıtin zań jobalaryn ázirledi. Májiliste depýtattyq mandattardy bólý kezinde esepke alý kerek», - dep túsindirdi Ádilet vıe-mınıstri Almat Madalıev.
Zań jobasynyń negizgi maqsaty – erekshe qajettilikteri bar tulǵalardyń áıeldermen jáne jastarmen teń negizde bıliktiń ókildi tarmaǵyna qatysýyn qamtamasyz etý, sondaı-aq olardyń pikirin eskere otyryp, olardy belsendi jumysqa, qoǵam ómirine tartý bolyp tabylady. «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» zańǵa Májilis depýtattyǵyna kandıdat retinde tirkelgen kezde partııadan kandıdat múgedektigi týraly kýálikti mindetti túrde usynýy týraly ózgeris engizilgen edi. Bul talaptar men ózgerister aspannan alynǵan joq, álem elderinde bar túsinik, keńinen qoldanylatyn tájirıbe desek te bolady. Mysaly Izraıl bıliginde múmkindigi shekteýli jandardyń sany óte kóp. Batys Eýropa men AQSh, Kanada jáne Aýstralııada da jeterlik.
Erekshe kútimdi qajet etetin, múmkindigi shekteýli jandarǵa qamqorlyq kórsetý boıynsha Eýropa elderi alda keledi. Qazaqstan bul elderden tájirıbe jınap, úırenýde. Búgingi kúni múmkindigi shekteýli jandar Eýropanyń kınoteatrlaryna, kafeleri men meıramhanalaryna erkin bara alady, óıtkeni bul oryndar arnaıy pandýstarmen, avtomatty esiktermen, lıfttermen jáne múmkindigi shekteýli adamdardyń qolaısyzdyqty sezinbeýine kómektesetin basqa da paıdaly tehnıkalyq sheshimdermen jabdyqtalǵan. Bul zań deńgeıindegi bızneske qoıylatyn talap. Qazaqstan da bul talaptardy engizip jatyr. Eń aldymen pandýstar men jol ótkelderin sol talaptarǵa saı etý sharalary iske asýda. Ol boıynsha keńes berip, Eýropalyq qaýymdastyq ókilderi de elge kelip, tekseris júrgizip turady. Árıne, olqylyqtar da joq emes, alaıdy jóndeý iske asýda. Mysaly pandýstar talapqa saı bolmaı jatatyn jaıttar bar. Ony qalypqa keltirý ár azamattyń boryshy. Pandýs ornatylǵan mekeme basshysyna eskertý jasaý nemese arnaıy quzyrly organdarǵa habarlama jiberýge bolady. Pandýs talapqa saı jóndeledi. Dál sol sııaqty qoǵam múmkindigi shekteýli jandarǵa arnalǵan belgi turǵan jerge óz kóligin qoımaıtyn mádenıetke de úırený ústinde. Bul da múmkindigi shekteýli jandarǵa kórsetiletin bir qamqorlyq desek te bolady.
2001 jyly eýropalyqtar arasynda «múmkindigi shekteýli jandar bolǵan kezde adamdar ne sezinedi» degen taqyrypta júrgizilgen soıologııalyq saýalnamalar adamdardyń 20%-ǵa jýyǵy ózin jaısyz sezinetinin kórsetken bolatyn. Degenmen, qalǵan respondentter muny problema retinde qarastyrmaıtynyn aıtqan. Sońǵy zertteýler bul kórsetkishtiń birte-birte azaıyp bara jatqanyn kórsetti jáne 2020 jylǵy zertteýlerde bul kórsetkish bar bolǵany 7 paıyzdy kórsetken. Bul qoǵamda júrgizilgen túsindirme jumystaryna jáne memlekettiń qabyldaǵan zańdary men baǵdarlamalaryna tikeleı baılanysty. Qazaqstan bul taqyrypta aýqymdy zertteýlerdi áli júrgize qoımady, alaıda bul kún tártibinde bar másele. Zertteýlerdiń nátıjesine saı áreket etý de óziniń jemisin bereri anyq.
Múmkindigi shekteýli jandarǵa qamqorlyq kórsetýmen qatar, bilim berý, mamandyq ıesi atanýǵa jaǵdaı jasaý mańyzdy. Qazaqstan bul turǵydan úlken tájirıbege ıe emes. Sondyqtan Germanııanyń tájirıbesine júgine alady. Germanııa úkimeti erekshe qorǵaýdy qajet etetin jandardy áleýmettik-eńbektik ońaltýmen óte tıimdi aınalysady. Germanııa zeınetaqy tóleýge qaraǵanda mamandandyrylǵan oqytý men jumysqa ornalastyrý áldeqaıda tıimdi dep sanaıdy. Ár múmkindigi shekteýli jannyń jaǵdaıy oǵan eń qolaıly mamandyqty anyqtaý úshin jeke qaralady. Odan keıin kásibı beıimdelý, oqytý, qajet bolǵan jaǵdaıda biliktiligin arttyrý iske asady. Jumys berýshiler mundaı qyzmetkerlerdi jumysqa alýǵa múddeli, óıtkeni olar memleketten sýbsıdııa alady. Múmkindigi shekteýli jandardy oqytýǵa arnalǵan baǵdarlamalar eki aıdan eki jylǵa deıin sozylady jáne tańdalǵan mamandyqqa saı iske asady. Bul maqsatta Germanııada arnaıy 40-tan astam mamandyq túri belgilenip alynǵan. Mine bul Qazaqstan ıgerýi tıis, bilýi qajet tájirıbeniń biri.
Elimiz erekshe kútimdi qajet etetin jandardyń jaǵdaıyn jasaýǵa baryn salyp keledi. Atqarylatyn, iske asýǵa tıis jumys áli de kóp. Jańa zańdar men túzetýler mindetti túrde olqylyqtardy eskere otyryp, olardy joıýǵa baǵyttalýy qajet. Múmkindigi shekteýli jandardy qoǵamnyń teń jáne ajyramas bóligi retinde qaraıtyn qoǵam qura bilý basty mindet. Erekshe kútimdi qajet etetin jandar qabyldanǵan sharalar men atqarylatyn áreketterge baılanysty ózderin qoǵamnyń senimdi bóligi retinde sezinip, fızıkalyq jáne psıhologııalyq kedergilerdi sezinbeýi qajet. Bul Jańa Qazaqstannyń da basty mindetiniń biri.
«Adyrna» ulttyq portaly
