بىزدە ءبىر وڭباعان تۇسىنىك قالىپتاسقان.
- ەگەر ورىس ءتىلىن بىلمەسەڭ، جاقسى جۇمىسقا تۇرا المايسىڭ!
- ورىس ءتىلىنسىز بيزنەس جاساي المايسىڭ!
- ورىس ءتىلىن بىلمەسەڭ، قالادا ءومىر سۇرە المايسىڭ!
ياعني “ورىس ءتىلىنسىز نان جوق” دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. سونىڭ كەسىرىنەن ورىس ءتىلىن بىلمەگەن ادام ءبىلىمسىز دەگەن تۇسىنىك ساناعا ءسىڭىپ كەتكەن.
ورىس تىلىندە سويلەۋدى مارتەبە، ورىس تىلىندە جازۋدى بىلىمدىلىكتىڭ كورىنىسى سەكىلدى كورەتىن قاۋىم كوپ.
ءتىپتى ءوزىمنىڭ جەرلەستەرىم، شەتتەن كەلگەن قانداستارىم قازاقستانعا كەلگەندە ءبىرىنشى قازاق ءتىلىن ەمەس، ورىس ءتىلىن ۇيرەنەدى. وقۋعا تۇسكەن ءىنى-قارىنداستارىم الەۋمەتتىك جەلىدە پوستتارىن ورىس تىلىندە جازادى. (شىنداپ كەلگەندە، ول ءتىلدى بىلمەيدى دە).
بىراق جۇرتقا ءجۇنىن جىلتىراتۋ پسيحولوگياسى.
باياعىدا ەۇۋ-عا ءبىرىنشى كۋرسقا وقۋعا تۇسكەندە توبىمىزدا قازاقى وڭىرلەردەن كەلگەن قىزدار كوپ بولدى. سونىڭ كوبىنىڭ ورىسشاسى وتە ناشار ەدى. بىراق 4-كۋرستا سولاردىڭ كوبى قازاقشادان گورى ورىسشا كوپ سويلەيتىن بولىپ كەتتى. سول باياعى قازاقشا سويلەۋدى نامىس، ورىسشا سويلەۋدى ماقتان كورەتىن پسيحولوگيا.
ءتىپتى ءبىر قىزىق ايتايىن، ءبىرىنشى كۋرستا توبىمىزدا سونداي ءبىر توميريس (اتى وزگەرتىلدى) دەگەن قىز بولدى. وقۋعا تۇسە سالعان ءبىرىنشى سەمەستردە ورىس تىلىنەن مەن دە، ول قىز دا ءۇش الدىق. شاكىرتاقىدان ەكەۋىمىز دە ايىرىلدىق. ونىڭ ورىسشاسى دا مەنىكىنىڭ اينالاسى ەدى. كەيىن وقۋدى ءبىتىرىپ كەتىپ، ەكى جىلدان سوڭ ماگيستراتۋراعا ءتۇستىم. انا قىز ماگيستراتۋرانىڭ ەكىنشى كۋرسىندا وقيدى ەكەن. سودان اڭگىمەلەسىپ وتىرعانبىز، ءبىر ۋاقىتتا اڭگىمەدەن اڭگىمە شىعىپ، ديسسەرتاتسياعا اۋىسقاندا الگى ءتوميريسىم:
- مەن ديسسەرتاتسيانى ورىسشا قورعايىن دەپ ەدىم، قازاق توبىنا ورىسشا قورعاۋعا رۇقسات بەرمەي قويدى، - دەيدى.
- نەگە ورىسشا؟ قازاقشا قورعاي بەرمەيسىڭ بە، - دەسەم،
- قازاقشا ماعان قيىن، ورىسشا ءتۇسىنۋ جەڭىل، - دەپ قاراپ تۇر. كۇلەرىمدى نە اشۋلانارىمدى بىلمەدىم.
- توميريس، اينالايىن، ءبىرىنشى كۋرسقا كەلگەندە سەن دە، مەن دە ورىسشا ءبىر اۋىز بىلمەيتىن ەدىك، ەكەۋىمىز دە جالىنىپ ءجۇرىپ ءۇش الىپ ەدىك، وزىڭشە بولماشى، - دەدىم. شىنىندا، قازاقشا تۇسىنبەيتىندەي ۇمىتىپ قالعان جوق، جاي سول ارسىز ماقتان.
ومىردەگى مىسال عوي، بىراق قوعامنان بۇنداي وقيعانى ءجيى كورەمىن. قينالىپ ورىسشا سويلەپ، قينالىپ ورىسشا جازىپ جۇرەدى. ءتىپتى ورىسشا بىلمەيدى، بىراق جۇمىس ىزدەۋ ءۇشىن تۇيىندەمەسىن ورىسشا جازىپ الادى. نەگە؟ تاعى سول جوعارىداعى تۇسىنىك.
ەندى القيسسا اڭگىمەمە قايتا ورالايىن. ورىس ءتىلىنسىز ءومىر سۇرۋگە، جاقسى جۇمىس ىستەۋگە، بيزنەس جاساۋعا بولا ما؟
- بولادى !!!
سونى دالەلدەگىم كەلدى. وتانىما ورالعالى 16 جىل، جۇمىس ىستەگەلى 12 جىل. ورىس ءتىلىنسىز ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىن. ورىس تىلىندە قۇجات تولتىرمايمىن. ورىس تىلىندەگى قۇجاتقا قول قويمايمىن. ۇستانىمىم سول، قانداي جاعداي بولسا دا، بۇزبايمىن.
باستاپقى كەزدە مۇعالىم بولدىم، اسا قاجەتتىلىك تۋمادى. رەسپۋبليكالىق "QAZBILIM" ورتالىعىن قۇرعالى بەرى ورىسشا توپ اشايىق، جارنامانى ورىسشا جاسايىق، - دەگەن ۇسىنىس وتە كوپ بولدى. ۇلتشىلدىق - بيزنەستىڭ جاۋى، ونداي قىرىستىق دامىتپايدى، - دەگەن اقىلشىلار كوپ بولدى.
- جوق، ورىس ءتىلىنسىز دامىماي قالسام، دامىماي-اق قالدىم. ورىس تىلىندە ەش نارسە بولمايدى دەپ قاتاڭ ۇستانىمدا كەلەمىن. 7 جىلعا جۋىق، ءتىپتى سوڭعى ەكى جىلدا پەتروپاۆل قالاسىندا QAZBILIM وسى ۇستانىمدا جۇمىس ىستەپ تۇر. بيىل قوستانايدان QAZBILIM ليتسەيىن اشتىق. وندا دا وسى ۇستانىم. قانشا جەردەن سولتۇستىك ءوڭىر بولسا دا، ورىس ءتىلىنسىز جۇمىس جاساۋ - باستى ۇستانىم.
12 وبلىستا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قىزمەت ەتىپ كەلەمىز، 300-گە جۋىق ادام جۇمىس ىستەيدى. 120-دان استام وقۋ ادىستەمەلىك قۇرال شىعاردىق. جىلىندا 3000-4000 وقۋشى بىتىرەدى. بىراق قينالىپ جاتقان ءبىز جوق. ەسەسىنە تالاي مەكەمە بىزبەن كەلىسىمشارت جاساۋ ءۇشىن قازاق تىلىندەگى كەلىسىمشارت ۇلگىسى جوق قينالدى، ورىسشا جاساۋدى ءوتىندى، سوڭىندا اۋدارماشى جالداپ قازاقشا كەلىسىمشارت الىپ كەلدى.
قازىر ءوزىم مەملەكەتتىك مەكتەپتە باسشىلىقتا بولعاسىن ورىسشا قۇجات كوپ كەلەدى. حات جىبەرەمىن نەمەسە تەلەفون سوعىپ قازاقشاسىن جىبەرۋدى سۇرايمىن، ورىسشاسىن تولتىرمايمىن، مادەنيەتتى تۇردە “مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقاسىن جىبەرىڭىزشى دەيمىن” دەپ وتىرامىن. ەشكىمنىڭ جوق دەۋگە قاقىسى جوق، دايىنداپ جىبەرەدى.
بىرەۋلەر وڭباعان دەيتىن شىعار، بىرەۋلەر ۇلتشىل دەيتىن شىعار، دەي بەرسىن. باستىسى - قازاق ءتىلىنىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋگە، كوپ مەكەمەلەر قازاق ءتىلىن بىلمەسە بولمايتىن جاعدايعا كەتىپ بارا جاتقانىن تۇسىندىرۋگە ءسال دە بولسا اسەر ەتە السام بولعانى. مەيلى سىرتىمنان سىباپ بوقتاي بەرسىن.
بىردە مەكتەپكە ءبىر كومپانيا قىزمەتكەرى كەلدى، كابينەتىمە كىرىپ، ءبىر زاتتارىن ۇسىنىپ ورىسشا بۇرقىراتتى. سوسىن،
- قازاقشا سويلەيسىز بە، - دەپ ەدىم.
- جوق، مەن قازاقشا بىلمەيمىن، - دەدى.
- كەشىرىڭىز، - مەن ورىسشا بىلمەيمىن. يا نە پونيمايۋ پو-رۋسسكي، - دەدىم. كوزى باقىرايىپ كەتتى.
- كاك، ۆى - ديرەكتور؟ - دەيدى.
- ءيا، ديرەكتورمىن، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەمىن، كورشىنىڭ ءتىلىن ءبىلۋ تالابى بىزدە جوق، - دەدىم. تاڭعالعان پىشىندە شىعىپ، حاتشىمنان شىن با دەپ سۇراپتى.
ياعني، ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن ادام باسشى بولمايدى دەگەن سانا ءسىڭىپ كەتكەن. تۇسىنە الماي تاڭعالىپ تۇر.
مەن ىشىمنەن قۋاندىم. دۇرىس بولدى، قازاق ءتىلىن ءبىلۋى كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندى دەپ ويلادىم.
بىلمەيمىن، ورىس ءتىلىنسىز جاقسى ءومىر سۇرۋگە بولاتىن، جەتىستىككە جەتۋگە بولاتىنىن دالەلدەگىم كەلەدى. دالەلدەپ ءجۇرمىن، جالعاستى دالەلدەي بەرەمىن دەپ سەنەمىن.
P.S. قازاقستاندا قازاق ءتىلىن بىلمەي مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەي المايتىن، قازاق ءتىلىنسىز بيزنەس جاساي المايتىن كۇنگە جەتۋ كەرەك. سوندا عانا قازاق ءتىلى داميدى.
كەلىسەسىزدەر مە؟
اياتجان احمەتجانۇلى،
قوعام بەلسەندىسى
