ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك – بۇل تەك شەكارانى كۇزەتۋ نەمەسە قورعانىس جۇيەسىن نىعايتۋ ەمەس. بۇل ۇعىم ەلدىڭ ىشكى تۇراقتىلىعى، رۋحاني تۇتاستىعى، ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتى مەن سانا دەڭگەيىمەن تىكەلەي بايلانىستى كەشەندى جۇيە. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋدىڭ باستى شارتتارىنىڭ ءبىرى – ەل ازاماتتارىنىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن سانالى ۇستانىمى. ويتكەنى ەرتەڭگى قوعامنىڭ بەينەسى – بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ كوزقاراسىنا، ويلاۋ قابىلەتىنە جانە ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا تاۋەلدى.
ازاماتتىق بەلسەندىلىك – قاۋىپسىزدىكتىڭ تىرەگى
سوڭعى جىلدارى قازاقستاندىق جاستاردىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتى مەن ازاماتتىق بەلسەندىلىگى ايتارلىقتاي ارتتى. ماسەلەن، ەلىمىزدە 755 ۆولونتەرلىك ۇيىم جانە 2 مىڭنان استام باستاماشىل توپ جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ قاتارىندا 275 مىڭنان استام بەلسەندى جاس بار. بۇل – جاستاردىڭ ءوز ەركىمەن قوعام ومىرىنە ارالاسىپ، مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك، مادەني جانە قوعامدىق تۇراقتىلىعىنا ۇلەس قوسىپ وتىرعانىنىڭ دالەلى.
جاستاردىڭ ۆولونتەرلىك قىزمەتكە بەلسەندى ارالاسۋى – تەك قايىرىمدىلىق نەمەسە ۋاقىت وتكىزۋ ەمەس، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ماڭىزدى تەتىگى. سەبەبى مۇنداي باستامالار قوعامداعى سەنىمدى كۇشەيتەدى، بىرلىكتى ارتتىرادى جانە الەۋمەتتىك شيەلەنىستەردىڭ الدىن الۋعا ىقپال ەتەدى. ماسەلەن، 2024 جىلى جاستارعا ارنالعان 5 600-دەن استام ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلىپ، قۇقىقتىق مادەنيەت پەن الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتى نىعايتۋعا باعىتتالدى. بۇل قادام قۇقىق بۇزۋشىلىقتى ازايتىپ قانا قويماي، جاستاردىڭ زاڭعا قۇرمەتپەن قاراۋىن قالىپتاستىرادى.
اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك جانە تسيفرلىق ساۋاتتىلىق
بۇگىنگى جاستاردىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى – زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەركىن مەڭگەرۋى. اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان ولاردىڭ تسيفرلىق ساۋاتتىلىقتى يگەرۋى ەرەكشە ماڭىزدى. رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس، قازاقستاندىقتاردىڭ تسيفرلىق ساۋاتتىلىعى 90%-دان استى، بىراق حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي تولىق اقپاراتتىق داعدىلارعا يە جاستاردىڭ ۇلەسى نەبارى 16% شاماسىندا (UNESCO دەرەكتەرى).
بۇل كورسەتكىش جاستاردىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىن كورسەتەدى. مەملەكەت «تسيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا IT-ءبىلىمدى جەتىلدىرۋدى، كيبەرقاۋىپسىزدىككە ارنالعان كۋرستاردى، مەدياساۋاتتىلىق ترەنينگتەرىن ۇيىمداستىرۋدى قولعا الىپ وتىر. ۋنيۆەرسيتەتتەردە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماماندىقتارى اشىلىپ، مەكتەپتەردە «ينتەرنەتتەگى قاۋىپسىزدىك» تاقىرىبىندا ساباقتار جۇرگىزىلۋدە. مۇنداي شارالار جاستاردى جالعان اقپاراتتان قورعاپ قانا قويماي، ۇلتتىق مۇددەنى تسيفرلىق كەڭىستىكتە قورعاۋعا ۇيرەتەدى.
قۇقىقتىق مادەنيەت جانە مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارمەن بايلانىس
ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جاستارمەن تىعىز جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. جوو مەن مەكتەپتەردە وتكىزىلەتىن كەزدەسۋلەردە زاڭعا قايشى ارەكەتتەردىڭ سالدارى ءتۇسىندىرىلىپ، قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىككە باۋلۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. مۇنداي شارالاردىڭ ناتيجەسىندە جاستار اراسىندا زاڭسىز ارەكەتتەرگە بارۋ دەڭگەيى ازايىپ، قوعامدا قۇقىقتىق مادەنيەت نىعايادى.
ماسەلەن، ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، سوڭعى جىلدارى جاستاردىڭ قىلمىسقا تارتىلۋ دەڭگەيى ءبىرشاما تومەندەگەن. بۇل – قۇقىقتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسى عانا ەمەس، جاستاردىڭ ءوز بولاشاعىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ ارتقانىن دا كورسەتەدى.
جاستاردىڭ عىلىم مەن مادەنيەتتەگى جەتىستىكتەرى
جاستاردىڭ بىلىمگە ۇمتىلىسى مەن شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگى دە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ قۇرامداس بولىگى. سوڭعى ءۇش جىلدا قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر حالىقارالىق وليمپيادالار مەن عىلىمي جوبالاردان 200-دەن استام جۇلدە يەلەندى. اسىرەسە ماتەماتيكا، فيزيكا، روبوتوتەحنيكا جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيا سالاسىنداعى جەتىستىكتەر ەلدىڭ يننوۆاتسيالىق دامۋىنا جول اشىپ وتىر.
سونداي-اق سپورت پەن ونەر سالاسىندا دا قازاقستاندىق جاستاردىڭ جەتىستىگى مول. وليمپيادالىق ويىنداردا، الەمدىك جارىستاردا ەل نامىسىن قورعاپ جۇرگەن جاس سپورتشىلار ۇلتتىق رۋحتى كوتەرىپ، قازاقستاندى حالىقارالىق ارەنادا تانىتىپ ءجۇر. بۇل دا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ مادەني جانە رۋحاني تۇعىرىن نىعايتاتىن ماڭىزدى فاكتور.
قاۋىپتەر مەن سىن-قاتەرلەر
دەگەنمەن، جاستار ورتاسىندا كەزدەسەتىن بەلگىلى ءبىر قاۋىپتەر دە جوق ەمەس. الەۋمەتتىك جەلىدەگى جالعان اقپاراتقا سەنۋ، ۆيرتۋالدى اگرەسسيا، ۋاقىتتى ءتيىمسىز پايدالانۋ سياقتى ماسەلەلەر قوعامدا الەۋمەتتىك تۇراقسىزدىقتىڭ ۇشقىنىن تۋدىرۋى مۇمكىن. ساراپشىلار مۇنداي فاكتورلار ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە تىكەلەي اسەر ەتپەسە دە، ەلدىڭ رۋحاني جانە مادەني تۇتاستىعىنا زيان كەلتىرەتىنىن ايتادى.
سوندىقتان بۇل ماسەلەلەرگە تەك مەملەكەت ەمەس، قوعام دا نازار اۋدارۋى ءتيىس. جاس بۋىندى دۇرىس باعىتقا باعىتتاۋ – ۇستازداردىڭ، اتا-انالاردىڭ جانە ازاماتتىق قوعامنىڭ ورتاق مىندەتى.
قورىتىندى
ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك – تەك ارنايى قۇرىلىمداردىڭ عانا جۇمىسى ەمەس. بۇل – ءاربىر ازاماتتىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ ەل الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى. جاستاردىڭ بەلسەندىلىگى مەن بىلىمگە ۇمتىلىسى – قوعام تۇراقتىلىعىنىڭ باستى كەپىلى.
قورىتىندىلاي كەلە، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پەن جاستاردىڭ بولاشاعى – ءبىر-بىرىنەن اجىراعىسىز ەكى ۇعىم. قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنە جاستاردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگى، تسيفرلىق ساۋاتتىلىعى، عىلىم مەن مادەنيەتتەگى جەتىستىكتەرى زور ۇلەس قوسۋدا. سانالى ۇرپاقتىڭ رۋحاني قۋاتى مەن الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى – ەلدىڭ بولاشاق قاۋىپسىزدىگىنىڭ ەڭ سەنىمدى كەپىلى بولماق.
