جاسى ۇلعايعان سايىن ارتىق سالماق جيناپ، ءتۇرلى اۋرۋدى جاماپ، احۋالىن قيىنداتىپ الاتىن ادامدار از ەمەس. ال سەمىزدىككە ەرتە جاستان ۇشىراۋ بۇل دەرتپەن بىرگە دەندەيتىن اۋرۋلاردى اسقىندىرىپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعىنا زور زيان كەلتىرەدى. سوندىقتان بالالاردىڭ تال بويىنا اۋەلدەن باسا ءمان بەرىپ، دۇرىس تاماقتانۋىن، فيزيكالىق قوزعالىسىن ءجىتى قادالاعان ءجون، دەپ جازادى «ەگەمەن قازاقستان».
قازاقستاندا بالالاردىڭ سەمىزدىگىنە مونيتورينگ ءجۇرگىزۋدىڭ ۇلتتىق جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى. بالالاردىڭ ارتىق جانە جەتكىلىكسىز دەنە سالماعىنىڭ تارالۋىن قاداعالاۋ حالىقارالىق باقىلاۋ ستاندارتتارىنا سايكەس كەلەتىن ولشەمدەر مەن ساۋالدامالار جۇرگىزۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل زەرتتەۋدى ددۇ-نىڭ بالالار سەمىزدىگىن ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ جونىندەگى باستاماسى (COSI) شەڭبەرىندە ءبىزدىڭ ەلدە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇلتتىق ورتالىعى جۇرگىزەدى. 4-5 جىلدا ءبىر ءجۇرگىزىلەتىن بۇل زەرتتەۋ سوڭعى رەت 2020 جىلى جاسالعان. بۇل رەتتە اتالعان ورتالىقتىڭ باسقارما توراعاسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى جانار قالماقوۆامەن سويلەسىپ، ءبىراز مالىمەتكە قانىقتىق.
– كەيىنگى زەرتتەۋ قورىتىندىسى بويىنشا 6-9 جاستاعى بالالاردىڭ ىشىندە ارتىق سالماعى بار بالالاردىڭ ۇلەسى 20,6%-دى قۇرادى. ال 6,6% بالا سەمىزدىككە شالدىققان، ونىڭ ىشىندە شامادان تىس سەمىزدىككە شالدىققان بالالاردىڭ ۇلەسى – 1,6%. زەرتتەۋ بارىسىندا وڭىرلەردەگى احۋالدى باعامداعاندا سولتۇستىك ءوڭىرلەردەگى بالالاردا سەمىزدىك كوپتەپ كەزدەسەتىنى بايقالعان. بۇعان اسەر ەتكەن ءبىر فاكتور رەتىندە وسى ءوڭىرلەردەگى بالالاردىڭ كوكونىستەر مەن جەمىس-جيدەكتى از تۇتىناتىنىن ايتۋعا بولادى. سونداي-اق جالپى بالالار اراسىندا تاڭعى اس ءىشۋ ەداۋىر جوعارىلاعان جانە فيزيكالىق بەلسەندىلىك از. مىسالى، سپورت جانە بي سەكتسيالارىنا قاتىساتىن بالالاردىڭ ۇلەسى – 30,1% عانا، ياعني قالعانىنىڭ بارىندە بەلسەندى قوزعالىس از. ددۇ-نىڭ ۇسىنىمى بويىنشا بالا كۇنىنە 1 ساعاتتان ارتىق بەلسەندى قوزعالۋ كەرەك. ال ءبىزدىڭ ەلدە ءدال وسىنشا ۋاقىت كۇندەلىكتى دەنە بەلسەندىلىگىمەن اينالىساتىن بالالاردىڭ ۇلەسى 86,8%-دى قۇراپ وتىر. بۇعان قوسا بالالاردىڭ 33,9%-ى كۇنىنە ەكى ساعات نەمەسە ودان دا كوپ ۋاقىتتى تەلەديدار مەن باسقا دا ەلەكتروندى قۇرىلعىلار ەكرانىنىڭ الدىندا وتكىزەدى، – دەدى ج.قالماقوۆا.
قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇلتتىق ورتالىعى وكىلىنىڭ كەلتىرگەن دەرەگى بويىنشا، بالالاردىڭ سەمىزدىگىنە ىقپال ەتەتىن فاكتورلار قاتارىندا ءتاتتى سۋسىنداردى شامادان تىس تۇتىنۋ اتالادى. اتاپ ايتقاندا، بالالاردىڭ 16,7%-ى كۇن سايىن ءتاتتى سۋسىنداردى ىشەدى، ال 30,8%-ى اپتاسىنا 4-7 كۇن ىشەدى ەكەن. سونداي-اق از قوزعالاتىن، ەكرانعا تەلمىرگەن بالالاردىڭ ۇيقىسى دا جەتكىلىكسىز ەكەن. مىسالى، 35,7% بالا تاۋلىگىنە 9 ساعاتتان از ۇيىقتايدى.
سونىمەن قاتار سەمىزدىككە قىزدارعا قاراعاندا ۇلدار كوبىرەك شالدىعادى ەكەن: ارتىق سالماعى بار قىزداردىڭ ۇلەسى – 17,6%، ۇلداردىڭ ۇلەسى – 23,6%. بۇعان قوسا اۋىلدىق جەرلەرگە قاراعاندا كوبىنە قالادا تۇراتىن بالالار تولىپ كەتەدى: ارتىق سالماقتاعى اۋىل بالالارى – 17,5%، قالا بالالارى – 23,1%.
جاقىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ سانيتاريالىق-ەپيدەميالىق باقىلاۋ كوميتەتى بالالار اراسىنداعى سەمىزدىكتىڭ الدىن الۋ بويىنشا جاڭا ماعلۇماتپەن ءبولىستى. سول اقپاراتقا سۇيەنسەك، اقتوبە وبلىسىندا وتكەن جىلى 14 جاسقا دەيىنگى بالالاردا 75 سەمىزدىك اۋرۋى تىركەلىپتى. بۇرناعى جىلى بۇل دەرتكە 89 بالا شالدىققان.
«بۇل توپتاعى بالالاردىڭ سەمىزدىكتىڭ تارالۋ دەڭگەيى 100 مىڭ تۇرعىنعا شاققاندا 28,7 كورسەتكىشتى قۇرايدى (2020 جىلى – 34,1). 0-14 جاس ارالىعىنداعى بالالارداعى سەمىزدىكتىڭ تارالۋ دەڭگەيىنىڭ كورسەتكىشى ايتارلىقتاي تومەندەۋىنە قاراماستان، مۇعالجار (42,4) جانە تەمىر اۋداندارىندا (41,0) سەمىزدىكتىڭ تارالۋ دەڭگەيىنىڭ وسكەندىگى بايقالادى. سونىمەن قاتار بالالاردىڭ سەمىزدىك بويىنشا اۋرۋشاڭدىق دەڭگەيى 100 مىڭ تۇرعىنعا شاققاندا وبلىستىق كورسەتكىشتەن (28,7) اقتوبە قالاسىندا (41,3), مۇعالجار اۋدانىندا (42,4) جانە تەمىر اۋدانىندا (41) اسىپ ءتۇستى»،– دەلىنگەن اتالعان اقپاراتتا.
ستاتيستيكا بويىنشا، تولىق بالالاردىڭ 30-80%-ى وسە كەلە تولىق ەرەسەكتەرگە اينالادى. سەمىزدىكتىڭ قاۋىپتىلىگى – ونىڭ كوپتەگەن سوزىلمالى جۇقپالى ەمەس اۋرۋلاردىڭ پايدا بولۋ قاۋپىن ەداۋىر ارتتىرۋىندا. مىسالى: سوزىلمالى جۇقپالى ەمەس اۋرۋلاردىڭ ىشىندە ديابەتتىڭ 44%-ى، جۇرەكتىڭ يشەميالىق اۋرۋىنىڭ 23%-ى، ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ 7-41%-ى سەمىزدىكتەن تۋىندايدى. ونىڭ ۇستىنە بالالىق شاقتا بولعان سەمىزدىك ەرەسەك جاستاعى جۇرەك-قانتامىر اۋرۋلارىنىڭ، ورتوپەديالىق ماسەلەلەردىڭ، پسيحيكالىق بۇزىلىستار مەن دەنساۋلىقتىڭ باسقا بۇزىلىستاردىڭ دامۋ قاۋپىن ارتتىرادى. ارتىق سالماعى بار بالالار مەن ءجاسوسپىرىمدەردىڭ 80%-عا جۋىعىندا ارتەريالدىق قىسىم بار، 25%-ى ديابەت الدى، 35%-ى باۋىردىڭ مايلىق اۋرۋىنا شالدىققان.
«اۋرۋ – استان» دەگەندەي، سان الۋان اۋرۋدىڭ سەبەبى سەمىزدىككە سوقتىراتىن ەڭ الدىمەن بۇل – دۇرىس تاماقتانباۋ. سوندىقتان اتا-انالار بالالارىنىڭ دەنى ساۋ، بولاشاعى جارقىن بولىپ ءوسۋى ءۇشىن وسى ماسەلەگە باسا ءمان بەرۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، كالورياسى جوعارى جانە قۇندىلىعى تومەن ءونىمدەردى تۇتىنۋدى رەتتەۋدى قولعا الۋ ماڭىزدى.
بۇعان قوسا اتا-انالار كىشكەنتايلارىنىڭ دەنە بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدى قاپەردە ۇستاعان دۇرىس. بۇل رەتتە ماماندار تەلەديدار كورۋ، گادجەتپەن ويناۋ، ينتەرنەت قاراۋ شەگىن كۇنىنە 2 ساعاتتان اسىرماعان ءجون ەكەنىن ايتادى. سونداي-اق بالالاردىڭ اۋلا ويىندارىن، فۋتبول، باسكەتبول سياقتى ويىنداردى ۇدايى ويناۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.ارينە، اتا-انا بالاعا سوزىمەن ەمەس، ىسىمەن ۇلگى بولعانى ابزال. بۇل رەتتە اتالعان داعدىلارعا ۇلكەندەر تاراپى دا بەيىم بولىپ، ەرىك-جىگەرىن كورسەتۋى ماڭىزدى. باستىسى، بالالاردىڭ بولاشاعى ءوز قولىمىزدا ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون.
