Jasy ulǵaıǵan saıyn artyq salmaq jınap, túrli aýrýdy jamap, ahýalyn qıyndatyp alatyn adamdar az emes. Al semizdikke erte jastan ushyraý bul dertpen birge dendeıtin aýrýlardy asqyndyryp, óskeleń urpaqtyń densaýlyǵyna zor zııan keltiredi. Sondyqtan balalardyń tal boıyna áýelden basa mán berip, durys tamaqtanýyn, fızıkalyq qozǵalysyn jiti qadalaǵan jón, dep jazady «Egemen Qazaqstan».
Qazaqstanda balalardyń semizdigine monıtorıng júrgizýdiń ulttyq júıesi jumys isteıdi. Balalardyń artyq jáne jetkiliksiz dene salmaǵynyń taralýyn qadaǵalaý halyqaralyq baqylaý standarttaryna sáıkes keletin ólshemder men saýaldamalar júrgizý arqyly júzege asyrylady. Bul zertteýdi DDU-nyń Balalar semizdigin epıdemıologııalyq qadaǵalaý jónindegi bastamasy (COSI) sheńberinde bizdiń elde Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ulttyq ortalyǵy júrgizedi. 4-5 jylda bir júrgiziletin bul zertteý sońǵy ret 2020 jyly jasalǵan. Bul rette atalǵan ortalyqtyń basqarma tóraǵasynyń mindetin atqarýshy Janar Qalmaqovamen sóılesip, biraz málimetke qanyqtyq.
– Keıingi zertteý qorytyndysy boıynsha 6-9 jastaǵy balalardyń ishinde artyq salmaǵy bar balalardyń úlesi 20,6%-dy qurady. Al 6,6% bala semizdikke shaldyqqan, onyń ishinde shamadan tys semizdikke shaldyqqan balalardyń úlesi – 1,6%. Zertteý barysynda óńirlerdegi ahýaldy baǵamdaǵanda soltústik óńirlerdegi balalarda semizdik kóptep kezdesetini baıqalǵan. Buǵan áser etken bir faktor retinde osy óńirlerdegi balalardyń kókónister men jemis-jıdekti az tutynatynyn aıtýǵa bolady. Sondaı-aq jalpy balalar arasynda tańǵy as ishý edáýir joǵarylaǵan jáne fızıkalyq belsendilik az. Mysaly, sport jáne bı sekııalaryna qatysatyn balalardyń úlesi – 30,1% ǵana, ıaǵnı qalǵanynyń bárinde belsendi qozǵalys az. DDU-nyń usynymy boıynsha bala kúnine 1 saǵattan artyq belsendi qozǵalý kerek. Al bizdiń elde dál osynsha ýaqyt kúndelikti dene belsendiligimen aınalysatyn balalardyń úlesi 86,8%-dy qurap otyr. Buǵan qosa balalardyń 33,9%-y kúnine eki saǵat nemese odan da kóp ýaqytty teledıdar men basqa da elektrondy qurylǵylar ekranynyń aldynda ótkizedi, – dedi J.Qalmaqova.
Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ulttyq ortalyǵy ókiliniń keltirgen deregi boıynsha, balalardyń semizdigine yqpal etetin faktorlar qatarynda tátti sýsyndardy shamadan tys tutyný atalady. Atap aıtqanda, balalardyń 16,7%-y kún saıyn tátti sýsyndardy ishedi, al 30,8%-y aptasyna 4-7 kún ishedi eken. Sondaı-aq az qozǵalatyn, ekranǵa telmirgen balalardyń uıqysy da jetkiliksiz eken. Mysaly, 35,7% bala táýligine 9 saǵattan az uıyqtaıdy.
Sonymen qatar semizdikke qyzdarǵa qaraǵanda uldar kóbirek shaldyǵady eken: artyq salmaǵy bar qyzdardyń úlesi – 17,6%, uldardyń úlesi – 23,6%. Buǵan qosa aýyldyq jerlerge qaraǵanda kóbine qalada turatyn balalar tolyp ketedi: artyq salmaqtaǵy aýyl balalary – 17,5%, qala balalary – 23,1%.
Jaqynda Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Sanıtarııalyq-epıdemııalyq baqylaý komıteti balalar arasyndaǵy semizdiktiń aldyn alý boıynsha jańa maǵlumatpen bólisti. Sol aqparatqa súıensek, Aqtóbe oblysynda ótken jyly 14 jasqa deıingi balalarda 75 semizdik aýrýy tirkelipti. Burnaǵy jyly bul dertke 89 bala shaldyqqan.
«Bul toptaǵy balalardyń semizdiktiń taralý deńgeıi 100 myń turǵynǵa shaqqanda 28,7 kórsetkishti quraıdy (2020 jyly – 34,1). 0-14 jas aralyǵyndaǵy balalardaǵy semizdiktiń taralý deńgeıiniń kórsetkishi aıtarlyqtaı tómendeýine qaramastan, Muǵaljar (42,4) jáne Temir aýdandarynda (41,0) semizdiktiń taralý deńgeıiniń óskendigi baıqalady. Sonymen qatar balalardyń semizdik boıynsha aýrýshańdyq deńgeıi 100 myń turǵynǵa shaqqanda oblystyq kórsetkishten (28,7) Aqtóbe qalasynda (41,3), Muǵaljar aýdanynda (42,4) jáne Temir aýdanynda (41) asyp tústi»,– delingen atalǵan aqparatta.
Statıstıka boıynsha, tolyq balalardyń 30-80%-y óse kele tolyq eresekterge aınalady. Semizdiktiń qaýiptiligi – onyń kóptegen sozylmaly juqpaly emes aýrýlardyń paıda bolý qaýpin edáýir arttyrýynda. Mysaly: sozylmaly juqpaly emes aýrýlardyń ishinde dıabettiń 44%-y, júrektiń ıshemııalyq aýrýynyń 23%-y, onkologııalyq aýrýlardyń 7-41%-y semizdikten týyndaıdy. Onyń ústine balalyq shaqta bolǵan semizdik eresek jastaǵy júrek-qantamyr aýrýlarynyń, ortopedııalyq máselelerdiń, psıhıkalyq buzylystar men densaýlyqtyń basqa buzylystardyń damý qaýpin arttyrady. Artyq salmaǵy bar balalar men jasóspirimderdiń 80%-ǵa jýyǵynda arterıaldyq qysym bar, 25%-y dıabet aldy, 35%-y baýyrdyń maılyq aýrýyna shaldyqqan.
«Aýrý – astan» degendeı, san alýan aýrýdyń sebebi semizdikke soqtyratyn eń aldymen bul – durys tamaqtanbaý. Sondyqtan ata-analar balalarynyń deni saý, bolashaǵy jarqyn bolyp ósýi úshin osy máselege basa mán berý kerek. Bul úshin, mamandardyń aıtýynsha, kalorııasy joǵary jáne qundylyǵy tómen ónimderdi tutynýdy retteýdi qolǵa alý mańyzdy.
Buǵan qosa ata-analar kishkentaılarynyń dene belsendiligin arttyrýdy qaperde ustaǵan durys. Bul rette mamandar teledıdar kórý, gadjetpen oınaý, ınternet qaraý shegin kúnine 2 saǵattan asyrmaǵan jón ekenin aıtady. Sondaı-aq balalardyń aýla oıyndaryn, fýtbol, basketbol sııaqty oıyndardy udaıy oınaýyna múmkindik jasaý kerek.Árıne, ata-ana balaǵa sózimen emes, isimen úlgi bolǵany abzal. Bul rette atalǵan daǵdylarǵa úlkender tarapy da beıim bolyp, erik-jigerin kórsetýi mańyzdy. Bastysy, balalardyń bolashaǵy óz qolymyzda ekenin umytpaǵan jón.
