ءالجيردى فرانتسۋزدار 150 جىلداي بيلەپ-توستەگەن ۋاقىتتا جەرگىلىكتى ارابتار اراسىندا 3 تاپ پايدا بولدى.
1) تولىق فرانتسۋزدانعان ارابتار. بۇلار فرانتسۋزشا سويلەپ، حريستياندىقتى ۇستاندى. مەتروپوليا بۇلاردى (چەرنونوگيە) قارا سيراقتار،-دەستى. نەمەسە ەۆاليۋە (ەۆوليۋتسيالانعان) دەگەن. ەليتا وسىلار بولدى. بۇلاردىڭ سانى تىم-تىم از بولدى.
2) مۇسىلمان ءدىنىن ساقتاعان، بىراق ءفرانتسۋزتىلدى ارابتار. بۇلاردى حاركا دەپ اتادى. كىشكەنتاي كاسىپكەرلەردەن، ازداپ كاپيتالى بار ادامداردان تۇردى. قالاعا كوشىپ كەلگەن ارابتىڭ كوبىسى اقىرىنداپ حاركاعا اينالۋشى ەدى. (حاركا — ارابتىڭ حاراكا ياعني ارەكەت ەتۋشى، پىسىق،-دەگەن سوزىنەن شىققان.)
3) اسسيملياتسياعا ۇشىراماعان، ءدىنى-ءتىلىن ساقتاعان ارابتار. حالىقتىڭ 90%. ەڭ تومەنگى كەدەي-كەپشىك تاپ. ەشقانداي بيلىگى جوق.
1954-62 جىلدارى ۇلتشىل ارابتار ءالجيردىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن سوعىس باستايدى عوي. وسى ازاتتىق ايقاسىندا ءفرانتسۋزتىلدى حاركا-لار وتارشى ارمياعا جاقتاسىپ كەتەدى. جاقتاسىپ قانا قويماي، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن ارابتىڭ ۇلتشىل جاساقتارىن اياۋسىز تالقانداۋمەن اينالىسقان دا، نەگىزىنەن وسى ءفرانتسۋزتىلدى ارابتار ەدى.
كەيىن الەۋمەتتانۋشى عالىمدار، وسى فەنومەندى زەرتتەيدى عوي. مۇسىلمان بولا تۇرا، اراب بولا تۇرا حاركالار قالايشا ءوز باۋىرلارىمەن، ءوز حالقىمەن سوعىستى،-دەپ. سويتسە، ءتىلى فرانتسۋز ارابتار بوگدە ۇلتقا اينالىپ ۇلگەرگەن ەكەن. مەنتاليتەت تۇرعىسىنان دا، باسقا تۇرعىدان دا وزدەرىن جەرگىلىكتى ارابتاردان جوعارى سانايتىن، “امالسىز ارابتار” ەدى، بۇلار.
الجير تاۋەلسىزدىك العاندا، حاركا-لار فرانتسيا بيلىگىنە وزدەرىن الىپ كەتۋدى سۇراپ، جالىنۋمەن بولادى. نە بولدى دەيسىز؟ الجيردەگى 2 ميلليون ءفرانتسۋزتىلدى اراب — پاريج ءۇشىن كادىمگى ارابتان ايىرماسى جوق ەدى. تەك 10 مىڭىن عانا كوشىرىپ الادى. ولارعا ازاماتتىق بەرمەي، لاگەرلەردە بوسقىن سياقتى ۇستايدى. گەتولاردا، كەدەي رايونداردا تۇرىپ كەلدى. تەك بيىل عانا الگى حاركالارعا ارداگەر مارتەبەسىن بەرىپ، كومپەنساتسيا تولەي باستاپتى.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
