"مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ، ءوسىپ كەلە جاتقان جاستاردىڭ ورازا ۇستاپ، ونى ءبىر دارەجە كورۋى زاماناۋي ومىرگە قايشى". بۇل پىكىردى بەلگىلى قوعام قايراتكەرى جانۇزاق اكىم Adyrna.kz ۇلتتىق پورتالىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.
قوعام قايراتكەرىنىڭ ايتۋىنشا، رامازان ايىندا "جاپپاي اۋىز بەكىتۋ" ورتا عاسىرلارداعى پايعامبارلار ءداۋىرىن، ياعني دىندەردىڭ ەندى-ەندى پايدا بولعان ۇڭگىرلىك كەزەڭىن ەسكە تۇسىرەدى. وسىنىڭ سالدارىنان ءدال قازىرگى ءبىزدىڭ قوعام سوڭعى 15-20 جىلدا كەرى كەتتى.
"جاس بالالار قازىر دىننەن نە تۇسىنەدى? ولار ەشنارسە تۇسىنبەيدى، ولارعا ورازا ۇستاۋ ءبىر دارەجە سياقتى بولىپ كورىنەدى. ال شىندىعىنا كەلسەك، مىنا سوڭعى جارتى عاسىردان استام ۋاقىتتا باتىس ەلدەرى، ياعني دامىعان ەلدەر قوعام العا دامۋى ءۇشىن ء"دىن مەن ادەبيەتتىڭ" تۇككە قاجەتى جوق ەكەنىن ءتۇسىندى. قوعامدى دامىتاتىن عىلىم، ءبىلىم، يننوۆاتسيا. وسى ءۇش نارسە. دامىعان ەلدەر مەن دامۋشى ەلدەردىڭ ايىرماشىلىعى تەك وسىعان بايلانىستى. يسلام ەلدەرىندە 57 ەل بار. وندا 2,5 ملرد-قا جاقىن حالىق تۇرادى. بىراق، اتاقتى فيلوسوف حۋاننىڭ ايتۋىنشا «وسى يسلام ەلدەرىنىڭ ەشقايسىسى دەموگرافيالىق ەلدەردىڭ قاتارىنا كىرمەگەن جانە ەشقايسىسى الدىنعى دامىعان 20 مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا كىرمەيدى", - دەيدى جانۇزاق اكىم.
ونىڭ ساراپتاۋىنشا، يسلام ەلدەرىندە ءبىلىم مەن عىلىمعا مەملەكەتتەن بولىنەتىن قارجى باتىس ەلدەرگە قاراعاندا 20 ەسەگە از.
"سونىڭ سالدارىنان يسلام ەلدەرى ءبىلىم، عىلىم، تەحنولوگياعا قول جەتكىزە الماي وتىر. مىسالى، ەڭ دامىعان وسى ەلدەردىڭ ىشىندە مۇناي ساتىپ كۇن كورىپ وتىرعان ساۋد ارابياسى، دۋباي بولسا، سولارداعى حالىقتىڭ، ياعني جەرگىلىكتى ارابتاردىڭ جارتىسىنان استامى ساۋاتسىز، ءالى كۇنگە دەيىن ءارىپ تانىمايدى. ءدىننىڭ نە ىستەيتىنىن كوردىڭىز بە؟ يسلام ەلدەرى تۇركيادان باسقاسىنىڭ بارلىعى III عاسىر بويى وتار ەل بولدى. ولار نەگە قۇل بولدى؟ سەبەبى، ولاردا وتارلاۋشىلارمەن كۇرەسەتىن ءبىلىمى دە، عىلىمى دا بولعان جوق. سول عىلىم ارقىلى شىعارعان قارۋى دا جوق ەل حالقىن دا قورعاي المايدى، مەملەكەتتىك جۇيەلەر دە يسلام ەلدەرىندە قالىپتاسپايدى", - دەيدى قوعام قايراتكەرى.
جانۇزاق اكىمنىڭ ايتۋىنشا، بۇل جەردە باستى ماسەلە - دىنگە قارسى قويۋدا ەمەس. بۇل ۇلكەن ستاتيستيكا. 2,5 ملرد حالىقتىڭ، 57 ەلدىڭ ستاتيستيكاسى...
"ستاتيستيكانى الداي المايسىڭ. سوڭعى مىڭ جىلدا يسلام حاليفاتىنان كەيىنگى كەزەڭدە يسلام ەلدەرى بارىنە قۇل بولىپ، ارتتا قالىپ قويدى. ال ءبىزدىڭ قوعام ءجايلاپ-ءجايلاپ "تاليبانداردىڭ قوعامىنا" قاراي كەتىپ بارا جاتىر. مىناۋ سالافيزم، ۆاححابيزم دەگەن ت.ب. كوپتەگەن ەكسترەميستىك ءدىني اعىمداردى قابىلداعان جاستارعا ءبىلىمنىڭ تۇككە دە كەرەگى جوق، عىلىم كەرەگى جوق. سول بەس ۋاكىت نامازىن وقىپ، ورازاسىن ۇستاسا، سوعان ءماز بولىپ جۇرەدى. ونداي بالالاردان نە شىعادى؟ مەكتەپ بىتىرگەسىن، ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەسىن اناۋ بازارداعى اربا سۇيرەۋشىلەر عانا شىعادى. ولار كەرىسىنشە جاس كەزىندە دۇنيە ءجۇزىن ارالاپ، عىلىم، ءبىلىم، وقۋ ىزدەيتىن كەزدە بىرەۋدىڭ جانازاسىن شىعارۋ، تاعى بىردەنە سياقتى ەشقانداي ماقسات-مۇراتسىز جۇرگەن جاستارعا اينالادى", - دەپ كۇيىندى جانۇزاق اكىم.
ەلدىڭ جاستارى سونداي مەملەكەتتە بولاشاق جوق...
"كەرىسىنشە، ءبىزدىڭ مەكتەپ، ۋنيۆەرسيتەتتەر اناۋ بيلل گەيتس، ستيۆ دجوبس سياقتى مىقتى راتسيوناليزاتور، عالىم، ينجەنەر، مەنەدجەرلەردى دايىنداۋى كەرەك! تەك سوندا عانا ەلدىڭ بولاشاعى بولادى، ونى بارلىق دۇنيەجۇزى ءتۇسىنىپ بولدى. ال ءبىز ءالى تۇسىنگىمىز كەلمەيدى. ودان كەيىنگى نازار اۋدارار ءبىر نارسە، مىنا دەنساۋلىققا قاتىستى ءارتۇرلى ۇگىتتەر ءجۇرىپ جاتىر عوي. "ورازا كەرەمەت، دەنساۋلىققا پايداسى جاقسى" دەيدى. ەندى سالماعى ارتىق ادامدار ت.ب. قانت ديابەتى دەگەن سياقتى اشىعۋ ارقىلى سالماعىن ءتۇسىرىپ جەڭىلدەپ، جۇرەك اۋرۋلارىنىڭ ازايتۋعا اسەر ەتۋى مۇمكىن. بىراق، يسلام ەلدەرىندەگى مۇسىلمانداردىڭ ورتاشا جاسى سول 60 جاستىڭ اينالاسىندا. ال 120 ملن-نان استام حالقى بار جاپونيادا ورتاشا جاس – 86-87 جاس. باتىس ەلدەرىنىڭ ورتاشا جاسى – 84-86 جاس. بىزدەن شامامەن 25 جىلعا ارتىق ءومىر سۇرەدى. مۇسىلماندار زەينەتكەرلىككە جەتپەي و دۇنيەگە كەتىپ جاتىر. نەگە؟ سەبەبى، كوبى كەدەي، قايىرشى. كەيبىرەۋلەرىنىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگى وتە تومەن. ادام كاپيتالى جوقتىڭ قاسى. مەديتسينانىڭ دەڭگەيى دە، ءبىلىم دەڭگەيى دە وتە تومەن. بۇل ۇلكەن جاھاندىق ستاتيستيكا", - دەيدى جانۇزاق اكىم.
سونىمەن قاتار يسلام ەلدەرىنىڭ جەر استى بايلىعى الەمدەگى ەلدەردىڭ جەر استى بايلىعىنىڭ 70 پايىزىن قۇرايدى. بىراق بىلىمگە، تەحنولوگياعا، عىلىمعا قول جەتپەگەننەن كەيىن ولاردىڭ جالپى ىشكى ءونىمى اناۋ دۇنيەجۇزىندەگى ەلدەرمەن سالىستىرساق، يسلام ەلدەرى افريكا، وڭتۇستىك امەريكا سياقتى كەدەي، قايىرشى ەلدەردەن 10 ەسە كەدەي.
"ياعني يسلام ەلدەرىنىڭ جالپى ىشكى ءونىمى الەمدىك ەكونوميكانىڭ 7 پايىزىن عانا قۇرايدى. ال جەر استى بايلىعى 70 پايىزدى قۇرايدى. اناۋ كوندوليزا رايس دەگەن اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى اراب مەملەكەتتەرى ليگاسىندا سويلەگەن سوزىندە: «وسى اراب مەملەكەتتەرى ليگاسى ەلدەرىنىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ بارلىعىن جيناعاننىڭ وزىندە، ەۋرووداقتاعى 5 ورىن الاتىن اگرارلىق يسپانيامەن عانا تەڭ" دەيدى. بۇل دەگەنىمىز، ءدىننىڭ الىپ كەلگەن جەمىسى. ال ءبىزدىڭ قازاق وسىلاي ءدىننىڭ ارتىنان كەتەتىن بولساق، وندا سول تاليباندار سياقتى سونىڭ اينالاسىندا جۇرمەكپىز. يران بولسىن، يراك بولسىن، سيريا بولسىن قاي-قايسى دا ونىپ تۇرعانى شامالى. سول يراكتا مىسالى، سادام حۋسەيننىڭ كەزىندە ملن-نان استام اسكەر بولدى. 50 ملن-داي حالقى بولدى. اقش-تىڭ اسكەرلەرى سولاردى 21 كۇن ىشىندە تاس-تالقانىن شىعارىپ، جاۋلاپ الدى. ول نە دەگەن ءسوز؟ ول ميلليوندىق ارميا تۇكتە ىستەي المايدى. سەبەبى، ولاردىڭ قارۋى جوق، تەحنولوگياسى جوق. ءبىز دە قازىر تاپ سونداي جاعدايدامىز...", - دەيدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇنىڭ بارلىعى دىنگە قارسى ايتىلىپ جاتقان ۋاعىز ەمەس. بۇل ستاتيستيكا. ءبىزدىڭ ەلدە شىنىمەن حالىقتى قورعايتىن ارميا جوق. جاستاردىڭ تىرلىگى بولسا مىناۋ...
"بىرىنشىدەن، مىناۋ اسىرە دىنشىلدىك ناداندىققا الىپ بارادى. نادان ادام قايىرشى بولادى، كەدەي بولادى. نادان حالىق دامىمايدى، تويشىل بولادى، كەزبە بولادى. ەڭبەك ەتە المايدى. ءبىز قازىر وسىنداي مورالدىق نورما دايىندادىق، تاربيەلەدىك. ءبىلىم مينيسترىنەن باستاپ ءبىلىم باسقارمالارى بارلىعى ەشقانداي جۇمىس ىستەپ جاتقان جوق. نەگە؟ مىسالى، ءبىلىم دەڭگەيىنەن قازاقستان حالىقارالىق رەيتينگتەردە 102 ەلدىڭ ىشىندە 98 ورىن الادى ەكەن. مىناۋ گوندۋراس، كامەرۋن سياقتى ەڭ ارتتا قالعان ەلدەردىڭ قاتارىندا. ەكىنشى رەيتينگتە دە سول 73 ەلدىڭ ىشىندە 69 ورىندى الادى. نەگە وسىنداي جاعدايعا جەتتىك؟ سەبەبى، ءبىلىمدى دارىپتەمەيمىز. ءبىلىمنىڭ قوعامعا پايداسىن ايتا المايمىز. مىنا ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسى ەڭ الدىمەن - ءبىلىم ماسەلەسى، تاربيە ماسەلەسى قازاقتا ۇمىتىلعان... ءبىزدىڭ قازاق حالقى تاربيە دەگەندى جۇيەلى تۇردە تۇسىنبەيدى. مىسالى، بالاعا مال سياقتى قارايدى. ول تىنىش وتىرسا، اۋزىنا بىردەنە سالىپ بەرسەم، سونى تاربيە دەپ ويلايدى. جوق ول تاربيە ەمەس. ول مىلقاۋ بولىپ وسەدى. بىزدەگى جاستاردىڭ كوبى وسىنداي", - دەيدى قوعام قايراتكەرى.
مىسالى، جاپوندار بىلاي تاربيەلەيدى: "ەگەر اتا-انا ءومىر بويى بالالارىنا ەڭبەك ەتەتىن بولسا، وندا ونىڭ نەمەرەلەرى قايىرشى بولىپ كەتەدى" دەيدى.
ء"بىزدىڭ قازاقتا ءبارى كەرىسىنشە. بىزدەگى اتا-انالار بار تاپقان-تايانعان تابىستارىن وزدەرىنە جۇمساۋدىڭ ورنىنا سول بالاسىنا بەرۋگە تىرىسادى، وقىتادى. مىنە، وسى تاۋەلسىزدىك كەزىندە 16 مىڭ جاستار "بولاشاق" باعدارلاماسىمەن شەتەلدە وقىدى. بىراق وسىلاردىڭ ىشىندە حالىقارالىق دەڭگەيدە شىققان ءبىر مىقتى عالىم، ءبىر مىقتى مەنەدجەر نەمەسە ءبىر ينجەنەر جوق. نەگە؟ سەبەبى، ءبىز شەتەلگە قانشا قىرۋار اقشا شىعارىپ، بالالارىمىزدى وقىتساق تا، ولاردى ء"بىلىم الىپ كەل" دەپ جىبەرگەن جوقپىز. "عىلىم ۇيرەن" دەپ وقىتقان جوقپىز. بارىپ ديپلوم نە بولماسا سەرتيفيكات الىپ كەل دەدىك. ءتىل وقىعان، كۋرستاردان وتكەن تۇككە تۇرعىسىز قاعازداردى الىپ كەلدىك. سوعان 30 جىل بويى مالدانىپ جۇردىك، ءالى دە سولاي كەتىپ بارا جاتىرمىز. ماسەلەنىڭ كۇردەلىلىگى وسىدا... ءبىلىم مينيسترلىگى بار، ونىڭ جانىندا اكادەميالار بار، ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. بۇلاردىڭ قازىر اناۋ مەشىت نەمەسە ماۆزولەيدەن ەش ايىرماشىلىعى جوق. سەبەبى، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وزىندە بىزدە ءبىلىم دەڭگەيى وتكەن عاسىردىڭ II جارتىسىندا قالىپ قويعان", - دەيدى ول.
جانۇزاق اكىمنىڭ پايىمداۋىنشا، ۋنيۆەرسيتەتتە قازىرگى زاماناۋي پاندەر وقىتىلمايدى.
"مىسالى، ادام كاپيتالىن دامىتۋ، يننوۆاتسيا سالالارى، كۆانتتىق فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، قوعامدىق سانا، پسيحولوگيا دەگەن پاندەر وسىنداي وسىنداي پاندەردىڭ ەشقايسىسى ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە وتپەيدى. وسىدان كەلەدى دە، مىنا قوعام ءبىزدىڭ ءداستۇردى وزدەرىنە ىڭعايلاندىرىپ الادى. سەبەبى، ولار تاربيە، بىلىمگە ۇمتىلمايدى. كەشەگى كوروناۆيرۋستىڭ كەزىندە قاشىقتىقتان وقىتۋ سالدارىنان ءبىلىم دەڭگەيى قازاق مەكتەپتەرىندە ءتۇسىپ كەتتى. ال ورىس، ارالاس مەكتەپتەردە ءبىلىم دەڭگەيى تۇسكەن جوق. نەگە؟ سەبەبى، ءبىز كوڭىل بولمەيمىز. ءبىلىم كەرەك ەكەن، عىلىم كەرەك ەكەن دەپ ەرتەڭگى كۇندى ويلامايمىز. سول بالالاردىڭ نامازىن تىنىش وقىپ، ورازاسىن ۇستاپ جۇرگەنىنە ءماز بولامىز. مولدالار ادامداردى قورقىتۋ ءۇشىن ءوز ۋاعىزدارىندا كوبىنە و دۇنيە تۋرالى ايتادى. "سەن ەگەر دۇرىس ءومىر سۇرمەسەڭ، و دۇنيەگە بارعاندا توزاققا تۇسەسىڭ" دەيدى. ءبىزدىڭ مولدالاردىڭ وقىپ جۇرگەن ۋاعىزدارىنان باسقا ەشنارسە الا المايسىڭ. ول ەشنارسە بەرمەيدى، بار ماقساتتارى ادامدى قورقىتىپ قۇل قىلدىرۋ عانا. ادام وسىدان كەيىن "مەن تەك قۇدايدىڭ قۇلىمىن" دەپ ءماز بولىپ، سونى دارەجە كورەدى...",- دەيدى جانۇزاق اكىم.
ول كىمنىڭ قۇلى بولسا دا، قۇلدىڭ اتى قۇل. جاستار قۇل ەمەس تۇلعا بولىپ ءوسۋى كەرەك. ءبىلىمدى تۇلعا بولىپ ءوسۋى كەرەك. سوندا عانا ەلدىڭ بولاشاعى بولادى.
"ەندى بۇل ماسەلەنى ءار قازاقتىڭ وتباسىندا قاراۋىمىز كەرەك. بىزدەر "اناۋ پايعامبار اناداي بولعان، مىنا پايعامبار مىناداي بولعان" دەپ ءدىندى ءبىر ءومىردىڭ ءبىر كرەدوسىنا اينالدىرىپ، سونىمەن ءجۇرمىز. ول ناعىز ءومىر ەمەس! ناعىز ءومىر مىنە، قانشا جىل ءومىر سۇرەسىڭ؟ 70 جىل ما، 80 جىل ما؟ وسى ومىرىندە ادام رەتىندە نە ىستەيسىڭ؟ وزىڭنەن كەيىنگى ۇرپاقتارىنا قانداي ءتالىم-تاربيە بەرەسىڭ؟ قازاقتىڭ وتباسىندا قازاق ءتىلىن نەگە ۇيرەتە الماي وتىرمىز؟ ناداندىقتان، پسيحولوگياداعى قۇلدىقتان... ءوز انا تىلىندە سويلەۋگە جاراماي وتىرعان ادام ول مال، ول ادام ەمەس. ول ماڭگۇرت. مىنە قازىرگى ۋكرايناداعى سوعىستا وتارلاۋشىلار سونداي ماڭگۇرت، ساتقىن قۇلداردى ءوز ماقساتتارى ءۇشىن پايدالانادى. ولاردا وتان بولمايدى، ولاردا تۋعان جەر دەگەن بولمايدى. ءبىز قازىر وسىندايلاردى ءوسىرىپ جاتىرمىز. سوندىقتان حالىق بولىپ، ەل بولىپ ويلانۋ كەرەك. ويلانۋ ەمەس ىسكە كىرىسۋ كەرەك. بالا قاي تىلدە سويلەپ وسەدى، سول ۇلتقا قىزمەت ەتەدى. قانداي ماقساتپەن وسسە، ەلىنە ءدال سولاي قىزمەت ەتەدى", - دەيدى ول.
ءدىن حالىقتىڭ ميىن ۋلايتىن مىقتى يدەولوگيالىق قۇرال ەكەنىن ءار وتباسى ءتۇسىنۋى كەرەك.
"21 عاسىردا ءدىندى دارىپتەۋدەن الدىنعى قاتارعا شىققان ەل جوق. ماسەلە كەرىسىنشە. سوندىقتان قازىرگى مىنا الەمدەگى شىعاتىن كىتاپتاردىڭ 98 پايىزى ءبىلىم، عىلىم، تەحنولوگيا، تەحنيكاعا ارنالعان. تەك 2 پايىزى عانا گۋمانيتارلىق سالاعا باعىتتالعان. نەگە؟ سەبەبى، قاجەتتىلىك سونداي. ءبىلىم، عىلىم، تەحنيكا، تەحنولوگيا - قوعامدى دامىتاتىن سالالار، سوندىقتان وعان قاجەتتىلىك گۋمانيتارلىق سالاعا قاراعاندا 50 ەسە كوپ. وسى جاعىن ويلاپ، قورىتىندى جاساۋىمىز كەرەك. 90 جىلدارى بالاباقشالاردىڭ بارلىعى جابىلدى. باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ كوبىن جاپتىق. نەگە؟ سەبەبى، بىزگە ءبىلىم كەرەك جوق. قازىرگى قازاقستانداعى مەكتەپتەردىڭ دەڭگەيىن سالىستىرمالى تۇردە قاراساق، نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى بار، قازاق-تۇرىك ليتسەيى بار، ورىس، ارالاس، قازاق مەكتەپتەرى. جالپى 5 ءتۇرى بار دەيىك. وسىنىڭ ىشىندە قازاق مەكتەپتەرى ەڭ سوڭعى ورىندا. نەگە؟ سەبەبى، ءبىز 30 جىلدا قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن بىردە-ءبىر دۇرىس ادىستەمە جاساي المادىق. ءبىزدىڭ ءبىلىم، عىلىم، انا تىلگە قاتىستى جەتكەن جەتىستىگىمىز وسى. ال دىنگە كەلگەندە العا جان سالمايمىز", - دەيدى جانۇزاق اكىم.
سيرياعا سوعىسۋعا 400-دەن استام ادام وتباسىلارىمەن كەتتى. ءدىن جاستاردىڭ بۇكىل دەنەسىنە، ميىنا ءسىڭىپ بولعان. وسىلايشا قوعام ناداندانا بەرەدى...
"وسىدان قۇتىلۋ ءۇشىن الدىمەن ۇكىمەت جۇمىس ىستەۋ كەرەك، بەلگىلى ءبىر ساياسات بولۋى ءتيىس. سوڭعى 3 جىلدا ءبىلىم جاعدايى وسىلاي بولسا، جالپى قوعامنىڭ كەدەيلەنۋى 30 پايىزعا استى. نەگە؟ جۇمىس جوق. جاڭا كاسىپورىندار اشىلمايدى، ت.ب. ءبىز مىنا تۇرىمىزبەن مەملەكەت قۇرا المايمىز. مىنە، 30 جىلدا قازاقستان مەملەكەت قۇرا المايتىنىن كورسەتتى. انە ءبىر وتباسى ءبارىن ۇرلايدى، سونىڭ اينالاسىنداعىلاردان باستاپ بارلىعىمىز سوعان قاراپ وتىرامىز. مۇنداي قايىرشى نادان حالىق ءوز ەلىنە يە بولا المايدى، ەكونوميكاسىن باسقارا المايدى. اناۋ قاڭعىرىپ كەلگەن ماشكەۆيچ سياقتى تاعى باسقا الاياقتار بۇل ەلدى قاي ۋاقىتتا دا بيلەيدى. سەبەبى ءبىزدىڭ قوعام نادان عوي، دىننەن باسقا وعان ەشنارسە كەرەك جوق. سوندىقتان بۇنى دەرەۋ دوعارۋ كەرەك. كوزى اشىق ادامداردىڭ ءبارى تۇسىنەدى، ال ءوز ەلىنە، وزىنە، وتباسىنا، حالقىنا قاستاندىق جاسامايمىن دەسەڭ، مۇنى توقتاتىپ، ءبىلىم، عىلىم، يننوۆاتسيا، ادام كاپيتالىن دامىتۋ سياقتى ادامعا كەرەك دۇنيەلەرمەن اينالىسۋ كەرەك", - دەيدى ول.
باقىت دەگەن نە؟ بارلىق ادامدار باقىتتى بولعىسى كەلەدى. باقىت دەگەن شاما-شارقىن كەلگەنشە اۋقاتتى تۇرۋ. ول ءۇشىن ەڭبەك ونىمدىلىگى جاقسى بولۋى كەرەك. باقىت - وتباسىنىڭ تىنىشتىعى، وتباسىنىڭ باقىتى، ءومىر ۇزاقتىعى دەگەن سياقتى كريتەريلەردەن قۇرالادى.
"ادام بۇل ومىرگە كەلگەندە باقىتتى بولعىسى كەلەدى. ءبىر عانا ماقسات بار. دۇمشە مولدا نەمەسە باسقا بىردەنە بولام دەپ كەلمەيدى عوي. سول ءۇشىن وقيدى، سول ءۇشىن ەڭبەكتەنەدى، مايمىلدان ايىرماشىلىعى ادامنىڭ ءتىلى جانە ەڭبەگى. وسىمەن اينالىسۋ كەرەك. ال ورازا ۇستاپ، ءدىننىڭ ارتىنان كەتكەندەر وندايمەن اينالىسپايدى. تاپ وسىنداي اقپاراتتىڭ زامانىندا، بەيبىت كەزدە وقۋعا، بىلىمگە، عىلىمعا مۇمكىندىك اشىلعاندا ءبىز جاستاردى قايىرشى قىلدىرىپ ءوسىرىپ جاتقانىمىز قىلمىستان دا جامان، مەملەكەتتىك ساتقىندىقتان دا جامان. وسىنى ءتۇسىنۋ كەرەك! اناۋ اتاقتى تونىكوك پەن كۇلتەگىننىڭ كەزىندە، 8 عاسىردا ولارعا ءدىندارلار كەلىپ، بىلاي ايتاتىن كورىنەدى: «مىنا ءدىندى تۇرىك قاعاناتىنا قابىلداڭدارشى». سول كەزدە سۇراق قويىپتى: «تۇركىلەرگە مىنا ءدىن نە بەرەدى» دەپ. سوسىن تۇسىندىرەدى عوي: «اناۋ مىناۋ و دۇنيە دەپ». سوسىن اسكەر باسشىسى تۇرىپ شىعىپ ۇران تاستاعان ەكەن، ءسويتىپ بارلىق سارباز ءاپ-ساتتە ءبىر قاتارعا تۇرىپ: «مىنە، رۋح دەگەن مىناۋ. سەنىڭ ءدىنىڭ تاپ وسىنداي رۋح بەرە ما" دەيدى؟ انالار "جوق، وندايدى بەرە المايمىز" دەيدى. شىنىنا كەلگەندە، سول يسلامدى تۇركىلەر ساقتاپ قالدى. سۇلتان بەيبارىستار. ءبارى كوشپەندى. يسلام ءوز-ءوزىن قورعاي العان جوق، سەبەبى ءدىن رۋح بەرمەيدى", - دەيدى جانۇزاق اكىم.
مەملەكەتتى باسقارۋدى، اسكەردىڭ مىقتى بولۋىن، زامانعا ساي ءبىلىمنىڭ مىقتى بولۋىن ت.ب. ماسەلەنى ءدىن شەشە المايدى.
"حريستياندار امەريكانىڭ ەكى قۇرلىعىن وتارلاعان كەزدە افريكادان قارا ءناسىلدى ادامداردى تاسىدى، ولاردىڭ كوبىسى سۋعا كەتتى، 49 ملن-نان استامىن قىردى. امەريكانىڭ ۇندىستەرىن قىرىپ سالدى. سول كەزدە حريستياندار ويلانىپتى:«ءاي ءبىزدىڭ قۇداي قايدا؟ نەگە توقتاتپايدى مىنانى، بىزگە ايتاتىن بىرەۋ بار ما؟" دەپ... سوندا گوللانديانىڭ ءبىر شىركەۋى عانا «وسى قاندى سوعىس دۇرىس ەمەس» دەپ بۇكىل دۇنيە جۇزىنە ايتىپتى. قالعانىنىڭ ءبارى قولداعان. ياعني سول كەزدە حريستياندار تۇسىنگەن ەكەن. قۇداي ەگەر بولسا، ءبىزدى توقتاتار ەدى، ياعني ول جوق. شىركەۋ دەگەن شيرما، مەشىت تە تاپ سولاي. وتكەن عاسىردىڭ 20-30 جىلدارى قازاقتىڭ 40-50 پايىزدان استامى اشتان قىرىلىپ قالدى. نەگە؟ ول ناداندىقتان، ءبىلىمنىڭ جوقتىعىنان. مالدارىن تارتىپ الدى دا، حالىق اشتان قىرىلدى. بارلىعى ول كەزدە "قۇداي قايدا؟ نەگە قورعامايدى" دەپ سۇراق قويدى. الدىمىزدان وسىنداي سىندار شىعاتىن بولسا، ءبىز ويلاندىق پا؟ قۇر ساندىراقتىڭ كەرەگى جوق. "اناۋ قۇداي بار، مىناۋ جوق. انا پايعامبار مىنانداي، مىناۋ تاڭىرشىلدىك، مىناۋ پالەڭ" دەپ. اركىمنىڭ جۇرەگىندە يمانى بولادى، ءمورالى بولادى. ومىرلىك ۇستانىمدارى بولادى", - دەيدى ول.
قوعام قايراتكەرىنىڭ ايتۋىنشا، قۇداي دەگەن اركىمنىڭ جۇرەگىندە...
"ال اركىم دىنگە بەرىلىپ كەتكەن قوعامدارعا سول اۋعانستان كەرەمەت مىسال عوي. انە جارتى جىلعا جەتپەي، نە تەلەارنا جوق، نە ينتەرنەت جوق، ايەلدەر قوعامدىق جۇۇمىسقا شەكتەلدى، پاراندجالارىن كيەدى، ورتا عاسىرعا ءتۇستى دە كەتتى 2-3 اي ىشىندە. ءبىتتى نادان قوعام سولاي بولادى. سوندىقتان دىننەن ساق بولۋ كەرەك. ءبىز زايىرلى مەملەكەتپىز بە؟ سول زاڭدى ساقتاۋ كەرەك. قازىر مەكتەپ، ۋنيۆەرسيتەت مەشىتتىڭ ءبىر تۇرىنە اينالىپ كەتتى. ول ەكەۋى مۇلدە ەكى بولەك نارسە. قاپتاعان مۇعالىمدەر نە ىستەپ ءجۇر؟ تۇك ىستەپ جۇرگەن جوق. ءوز قىزمەتتەرىن ىستەپ جۇرگەن جوق. ءبىلىم بەرىپ جاتقان جوق، تاربيە بەرىپ جاتقان جوق. اتا-انالارى دا سول. بۇل قازاقستاننىڭ بىزگە كورسەتىپ جاتقان ناداندىعى... ءبىزدىڭ قازاق قوعامىنىڭ العا ەمەس ارتقا جىلجۋعا دايىن تۇرعانى... بۇل ۇلكەن تراگەديا.", - دەپ اياقتادى ءسوزىن جانۇزاق اكىم.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
