رەسەي-ۋكراينا اراسىنداعى قاندى سوعىس ءالى جالعاسۋدا. سانكتسيالار سالىنىپ، سالدارى ءتيىپ جاتىر. وسى تۇرعىدا قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى قاي باعىتقا قاراي وربۋدە نەمەسە قۇلدىراۋدا؟ بۇل تۋرالى “ادىرنا” ءتىلشىسى ەكونوميست باۋىرجان ىسقاقوۆپەن سۇحبات جۇرگىزدى.
-سوعىس ءالى جالعاسىپ جاتىر. تەڭگەنى قۇلاتىپ، دوللاردى بڭر شارىقتاتىپ الدىق. تاعى دا قكيتالانۋى مۇمكىن بە؟
-ءبىزدىڭ ەكونوميكانىڭ كورسەتكىشىنىڭ ءبىرى تەڭگەنىڭ دوللارعا قاتىستى باعامى. ناۋرىزدىڭ اياعىندا دوللار ءتىپتى 520-عا دەيىن كوتەرىلدى.
پاندەميادان كەيىنگى ەكونوميكامىزدىڭ تىعىرىقتان شىعۋ جولىنداعى كەدەرگىلەرگە قايتا ۇشىرادىق.
الايدا پاندەميا كەزى ءدال مىنانداي قيىندىق تۋدىرماپ ەدى. باتىس مەملەكەتتەرىنىڭ رەسەيگە سالعان قاتاڭ سانكتسيالارىنىڭ اسەرىنەن ءبىزدىڭ ۆاليۋتا ەڭ قاتتى سوققىنى كوردى.
ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق ساياسات مىناداي سىرتتان كەلەتىن قيىندىقتارعا بىلايشا ايتقاندا، دايىن بولمادى. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ قۇنى تومەندەدى.
ەندى ونى قايتادان قالپىنا كەلتىرۋ شارالارى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. بۇل تەك قانا ەكونوميكاداعى ءوسىمنىڭ اسەرى دەپ ايتا المايمىن. ناۋرىز ايىنىڭ وزىندە ءبىز 980 ميلليون دوللارعا ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنتسيا جاسادىق.
قىسقا قايىرعاندا، ءبىز 1 ملرد دوللاردى تەڭگەنى قالپىنا كەلتىرۋگە جۇمسادىق.
ءبىز بۇل دۇنيەنى ۇردىسكە اينالدىرىپ جىبەرمەۋىمىز قاجەت. ياعني، ۇلتتىق قوردى ۆاليۋتامىزدى ءوز باعامىندا ۇستاپ تۇرۋى ءۇشىن قولدانا بەرمەۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق قورداعى 60 ملرد دوللار ءارى كەتسە تەك 5-اق جىلعا جەتەدى.
-رەسەيگە سالىنعان سانكتسيا سالدارى بىزگە اسەر ەتۋ ىقتيمالدىعى بار ما؟
-سانكتسيا اسەرى مىندەتتى تۇردە بولادى. باسقا ەلدەرگە قاراعاندا قازاقستاننىڭ رەسەيمەن ساۋدا بايلانىسى قاتتىراق.
رەسەيگە قازاقستاندىق نارىقتىڭ يمپورتتىق تاۋەلدىلىگى 40 %-عا تەڭ.
سانكتسيالار رەسەيدەگى ءبىز تاۋار الماسىپ وتىرعان كاسىپورىن، كومپانيالارىنا زيانىن تيگىزىپ جاتىر.
ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىق مەملەكەتتەرىنىڭ ىشىندە ينفلياتسيا كورسەتكىشى ەڭ جوعارى – بىزدە.
قازاقستاندا 10% بولسا، قىرعىزستاندا 6%. ايىرماشىلىق سەزىلەدى. وسى وداق بارىسىندادا ءبىزدىڭ پوزيتسيامىز وزىمىزگە ءتيىمسىز.
رەسەي مەملەكەتتىك بانكروتقا ۇشىرايدى دەگەن اقپارات ايتىلىپ جاتىر. بۇل رەسەي سانكتسيا قارسى وزدەرى دە ءبىر شەشىمدەر شىعارىپ قارسىلىق تانىتۋدى بىلدىرەدى.
ياعني، مۇناي الاتىن بولساڭىزدار، دوللارمەن ەمەس، رۋبلمەن ساتىپ الاسىز دەگەندەي قىڭىرلىق.
بىراق، رەسەيدىڭ باتىس مەملەكەتتەرىندە سىرتقى قارىزدارى بار. ول اقشا كەزىندە دوللارمەن الىنعاندىقتان، قازىر قيىندىق تۋدىرىپ جاتىر. رەسەي سىرتقى قارىزىن جاپقىسى كەلسە دە، تەحنيكالىق جاعىنان مۇمكىن ەمەس.
-ەكونوميكامىز رەسەيمەن تىكەلەي بايلانىستى. قازىر قانداي جاعدايدا تۇرمىز؟ تىعىرىققا تىرەلىپ جاتىرمىز با الدە داعدارىستان شىعىپ جاتىرمىز با؟
-ەكونوميكادا ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىندا داعدارىس ورىن الاتىن بولسا، ءۇشىنشى مەملەكەتكە كوپ مۇمكىندىك تۋادى. ءبىز وسى جەردە وزىمىزگە تيەسىلى مۇمكىندىكتەرىمىزدى پايداعا اسىرۋىمىز كەرەك.
رەسەيدىڭ ءىرى كاسىپورىندارى وسى ۋاقىتقا دەيىن باتىس مەملەكەتتەرىمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەپ كەلدى.
قازىر سانكتسيا سالعاندىقتان، باسقا كورشى مەملەكەتتەر ارقىلى ءوز جۇمىستارىن قايتا جانداندىرۋى ىقتيمال.
قازاقستاندى تاڭداۋى دا ابدەن مۇمكىن. وسى رەتتە ءبىز ءوزىمىزدى ۇسىنا ءبىلۋىمىز قاجەت.
ءبىر كەزدەرى تاۋار نارىققا تىكەلەي باتىس ارقىلى شىعاتىن بولسا، قازىر قازاقستان ارقىلى شىعۋى مۇمكىن.
ەكىنشى قاراستىراتىن ماسەلە، رەسەيگە يمپورتتىق تاۋەلدىلىگىمىزدەن ارىلۋىمىز قاجەت.
قىتاي، تۇركيا مەملەكەتتەرىمەن ساۋدا كوزىن نىعايتۋ كەرەك. رەسەيمەن بىرجاقتى كەلىسىمشارتتار الداعى ۋاقىتتا قارجىلاي قيىندىق تۋدىرۋى مۇمكىن.
-سونداي-اق، سانكتسيا تەڭگەگە قالاي اسەر ەتەدى؟
-سانكتسيا تەڭگەگە ءبىز يمپورتقا تاۋەلدى بولعاندىقتان كەرى اسەرىن تيگىزەدى. كورشى مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسى ناشارلايتىن بولسا، كەلەتىن تاۋارلار دا ءوز ساپاسىن، سانىن، دەڭگەيىن جوعالتادى.
-دوللار قايتا تومەندەپ جاتىر. الايدا، الدىڭعى كوتەرىلگەنىندە بارشا جۇرت اقشاسىن دوللارعا اينالدىرعان ەدى. ولارعا قانداي كەڭەس ايتاسىز؟ اقشانى دوللارمەن ساقتاعان دۇرىس پا؟
-دوللار قايتا تومەندەپ جاتىر. ۇلتتىق بانك توراعاسى ايتپاقشى، اقشانى ءۇش ۆاليۋتادا ساقتاعان دۇرىس.
تەڭگەلەي 30%، دوللارلاي 30%، ەۋرومەن 30% .
سول كەزدە ءبىز بەلگىلى ءبىر تاۋەكەلدەردەن ارىلۋ جولدارىن شەشكەندەي بولامىز.
-سۇحباتتاسقانىڭىزعا راقمەت!
ءىنجۋ ومىرزاق،
”ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
