رەسەي ۋكراينا جەرىن باسىپ العاننان كەيىنگى بىتىمگە باعىتتالعان ارەكەت قانشالىقتى جەمىستى بولادى؟ ارا جىگى اجىراعان تاراپتاردىڭ ەندىگى قادامى قانداي؟ قازاقستانعا، ايماق ەلدەرىنە اسەرى قانداي؟ ۋكراينا سوعىسى جايلى سۇراقتارعا ساراپشى جاۋاپ بەرەدى.
رەسەي اسكەرىنىڭ ۋكراينا جەرىنە باسىپ كىرگەنىنە 3 جىل تولدى. وسى 3 جىلدا ۋكراينا اسكەرى مەن حالقى باسقىنشىلارعا قارسى كۇش بىرىكتىرىپ، الەمنىڭ ەكىنشى اسكەرى سانالاتىن رەسەيگە تەگەۋرىندى قارسىلىق كورسەتتى. كرەملدىڭ «ۋكراينا جەرىن 3 كۇندە الامىز» دەگەن پروپاگانداسى جەلگە ۇشتى. وسىدان تۋىنداعان سۇراقتارعا ساياساتتانۋشى نۇربولات نىشانباي جاۋاپ بەردى.
– بۇل سوعىستاعى ەڭ باستى نازار اۋداراتىن تۇس دەپ نەنى ايتاسىز؟
– سوعىستىڭ العاشقى ەكى ايىنا ەرەكشە نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. سەبەبى 2022 جىلدىڭ اقپان مەن ءساۋىر ارالىعىندا رەسەي تاراپى تولىقتاي شابۋىلعا شىققان بولاتىن. سول كەزدە يە بولعان 19,6 ۋكريانانىڭ جەرى سول كۇيىندە قالدى. ياعني، 2022 جىلدىڭ ساۋىرىنەن كەيىن، تەرريتوريالىق اۋقىمدى ايماققا ىقپال ەتە المادى. قازىر رەسەيدىڭ باقىلاۋىندا 6 ملنعا جۋىق حالىق تۇراتىن ۋكراينانىڭ 20 پايىزدىق تەرريتورياسى بار.
ودان كەيىنگى كەزەڭدەردىڭ ءبارى بىرقالىپتى ەكى تاراپتىڭ بىردەي جاساعان شابۋىل - قورعانىسىمەن جالعاسىپ تۇر. سوعىس سوزىلعان سايىن ەكى تاراپتىڭ ماقساتى ايقىن بولماي بارادى. ماسەلەن، رەسەي قازىر سوعىستى باستاعانداعى ءاۋ باستاعى ماقساتىن ۇمىتىپ قالدى دەسە دە بولادى. اۋەلدە رەسەي ۋكراينانىڭ ناتو اسكەري وداعىنا كىرمەۋىن تالاپ ەتىپ جانە ورىس ءتىلدى ازاماتتاردى قولداۋ سەكىلدى ۇراندارمەن ۋكراينا جەرىنە كىرسە، قازىرگى تاڭدا ولاردىڭ ماقساتتارى وزگەرىپ جاتىر. ءتىپتى ەڭ ءبىرىنشى ايلاردا ۋكراينا جەرىنە شابۋىلدى سوعىس دەپ اتاماي، ارنايى اسكەري وپپەراتسيا دەپ اتاعان بولاتىن. 2023 جىلدان باستاپ قانا سوعىس دەگەن ەتاپقا ءوتتى.
كەيىن بايدەن اكىمشىلىگى اشىقتان-اشىق ۋكراينانى قولداۋعا كوشىپ، ۋكراينا اسكەرى كۋرسك وبلىسىنا شابۋىل جاساپ جانە سولتۇستىك كورەيانىڭ 11 مىڭ اسكەرى كىرگەن كەزدە رەسەي ءۇشىن سوعىس كەزەڭىنە ءوتتى دەسەك بولادى.
بۇل سوعىستىڭ قورىتىندى كەزەڭى تۋرالى ايتۋعا ءالى ەرتە. دەسەك تە امەريكادا جاڭا پرەزيدەنتتىڭ بيلىككە كەلۋى بۇل سوعىستىڭ تاعدىرىنا دا اسەر ەتىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي ءبىر تاراپپەن قارۋمەن سوعىسىپ جاتسا، ەكىنشى تاراپپەن اقپاراتتىق مايداندا سوعىسىپ جاتىر. جالپى وسى 3 جىلدىق سوعىس ەشكىم بولجاپ بىلمەگەن كەزەڭ-كەزەڭمەن دامىپ كەلە جاتىر. بىراق قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ انىق كورىپ وتىرعانىمىز، امەريكا تاراپى ۋكراينادا پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. ماسەلە پرەزيدەنت سايلاۋىندا ەمەس، ترامپ اكىمشىلىگى ءۇشىن ەڭ باستى ماسەلە زەلەنسكيدەن قۇتىلۋ بولىپ وتىر. مەنىڭ ويىمشا، بۇل – رەسەيدىڭ ەۋروپاداعى ىقپالىن ارتىرۋ ءۇشىن بولىپ جاتقان مۇددەلەر قاقتىعىسى.
– ۋكراينا جەرىندە ءوتىپ جاتقان سوعىس قازاق ەلىنە نەنى ءتۇسىندىردى نەمەسە ءتۇسىندىرۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– رەسەي مەن ۋكراينا سوعىسى قازاق ەلىنە عانا ەمەس، ايماقتاعى پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ بارىنە ساباق بولعانداي. مەنىڭ ويىمشا، بۇل وقيعادان ءار مەملەكەت وزىنە ءتيىمدى ساباق الىپ، باسقالاردىڭ قاتەلىگىن قايتالاماۋ كەرەك. مەن وسى رەتتە بالتىق ەلدەرىنىڭ ساياساتىنا ەرەكشە نازار اۋدارعىم كەلەدى. قازاقستان بالتىق ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىن ەسكەرۋى كەرەك. اتالعان مەملەكەتتەر رەسەي گازىنان باس تارتىپ وتىر. ولار وزدەرىنىڭ بايلانىسىن رەسەيمەن شورت كەستى دەسەك تە بولادى.
ال قازاقستان الىپ دەرجاۆالارعا يەك ارتپايتىنىن جانە ولارعا سەنىمنىڭ نەگىزسىز ەكەنىن سەزىنگەندەي بولدى. مەنىڭ ويىمشا، قازاقستان 1990 جىلداردان بەرى جالعاستىرىپ كەلە جاتقان كوپۆەكتورلى بالانسقا نەگىزدەلگەن ساياساتىن جالعاستىرا بەرەدى. سەبەبى وسى سوعىس كوپۆەكتورلى ساياساتتىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى. ەكىنشىدەن، الىپ دەڭگەيدەگى دەرجاۆالارعا ەمەس، ورتا دەڭگەيلى مەملەكەتتەرمەن بايلانىستى ارتتىرۋدى ءتۇسىندىردى. قالاي بولعاندا دا ورتا دەرجاۆالى ەلدەر، ياعني مۇناي ەكسپورتتايتىن جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدان ورتا ىقپالعا يە ەلدەردىڭ قانداي دا ءبىر قاقتىعىستا بەيتاراپ قالۋعا مۇمكىندىگى جەتەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قازاقستان ءۇشىن وڭىردەگى دەرجاۆالارمەن جۇمىس جاساۋدا بۇل سوعىس ساباق بولىپ جاتىر.
– قازىرگى تاڭدا سوعىستى اياقتاۋ كەلىسسوزى تۋرالى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ جاتىر. رەسەي مەن ۋكريانانىڭ سوعىسى قالاي اياقتالۋى مۇمكىن؟
– قازىرگى تاڭدا كەلىسسوزدەر تۋرالى ناقتى ءبىر نارسە ايتۋ قيىن. سەبەبى بولجامداردىڭ ءوزى ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى بولىپ جاتىر. بىراق مىنا ءبىر دۇنيە ايقىن بولىپ كەلە جاتىر. امەريكا مەن ەۋروپانىڭ ۋكراينا بويىنشا ۇستانىمى ەكىگە ءبولىندى. بۇل – اقيقات. سەبەبى ميۋنحەن قاۋىپسىزدىك كونفەرەنتسياسىندا اقش-تىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى ۆەنستىڭ ەۋروپا ەلدەرىنە قاراتا ايتقان سىندارى سوڭعى 50 جىلداعى ترانساتلانتيكالىق بايلانىستىڭ اراسىنا سىزات ءتۇسىردى.
مەنىڭ ويىمشا، ۋكراينا ءوزىنىڭ الداعى ۋاقىتتاعى باعىت-باعدارىن انىقتادى. الداعى ۋاقىتتا ول ەۋروپا ەلدەرى سەكىلدى دامىعان مەملەكەتكە اينالعىسى كەلەدى. ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، فرانتسيا سەكىلدى مەملەكەتتەرمەن بايلانىسىن ودان ارى قاراي ارتتىرا بەرەتىن بولادى. ال ەۋروپادا امەريكانىڭ ىقپالى تومەندەيدى.
بۇل سوعىستا وراسان زور شىعىن شىعارعان رەسەي سيمۆوليكالىق تۇرعىدان جەڭىسپەن شىققىسى كەلەدى. مەنىڭ ويىمشا، ەكى تاراپقا دا ءتيىمدى ستسەناري بار. ۋكرايناعا ەۋروپا تاراپىنان قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگىن بەرە وتىرىپ، تەرريتوريالىق ءبولىنىستى قازىرگى ايماق دەڭگەيىندە شەشۋ بولىپ وتىر. سونىمەن قاتار كيەۆتى ناتو-عا قوسىلمايتىنداي ەتىپ قۇجاتقا قول قويدىرۋ جاعى قاراستىرىلادى. سەبەبى ناتو-عا مۇشە مەملەكەتتەر اراسىندا داعدارىس بار. امەريكا مەن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ىشىندە جاڭا مۇشەلەرگە دەگەن ورتاق تۇسىنىك بولماي تۇر. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا ناتو-عا جاڭا مۇشە قابىلدانادى دەگەنگە سەنۋ قيىن.
– زەلەنسكي «قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگىن بەرسە، پرەزيدەنتتىك قىزمەتىمەن كەتەمىن» دەپ جاتىر. قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى دەگەندى ناقتى ءتۇسىندىرىپ بەرىڭىزشى. ونىڭ ىشىنە نە كىرەدى؟
– ءيا، راسىندا ۆلاديمير زەلەنسكي قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگىن كوپ تالاپ ەتىپ جاتىر. بىراق بۇل قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى دەگەنىمىز – بۋداپەشت كەلىسىمىندەگى قۇجات پا نەمەسە جاڭادان اسكەري بازا قۇرۋ جۇيەسى مە؟ مەنىڭ ويىمشا، قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى جونىندە تاراپتاردىڭ كوزقاراسى ءارتۇرلى سەكىلدى.
نەگىزى قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى دەگەنىمىز – وڭتۇستىك كورەيا مەن سولتۇستىك كورەيا اراسىنداعى اسكەريلەنگەن قاۋىپسىزدىك ايماعىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ارەكەتتەر. بۇل دەگەنىمىز – رەسەي مەن ۋكراينانىڭ شەكاراسىنا ەۋروپانىڭ اسكەرى كەلىپ، بىتىمگەرشىلىك ميسسيا اتقارۋى مۇمكىن. ياعني، زەلەنسكي بۇۇ اسكەرىمەن ءبىرتۇتاس ايماق قالىپتاستىرۋدى قالاپ وتىر. سەبەبى 2014 جىلى باستالعان سوعىس 10 جىلدان استام ۋاقىت بويى سوزىلىپ كەلە جاتىر. الداعى ۋاقىتتا قاندايدا ءبىر قاقتىعىس قايتالانباۋ ءۇشىن بۇل ماسەلەنىڭ ماڭىزى زور.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا اسكەري قاۋىپسىزدىك دەگەنىمىز – بەيتاراپ ايماق قالىپتاستىرۋ بولىپ وتىر. شەكارا ايماعىنا گەرمانيا، فرانتسيا، ۇلىبريتانيا، تۇركيا جانە بۇۇ اسكەرى بارىپ ورنالاسۋى مۇمكىن. وسى اسكەر ۋكراينا جەرىندەگى تىنىشتىقتى قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.
