مەن داريعا نازارباەۆامەن كيكىلجىڭنەن زارداپ شەكتىم – ريك تەلەراديوكومپانياسىنىڭ بۇرىنعى قوجايىنى

4406
Adyrna.kz Telegram
فوتو: kaztag.kz
فوتو: kaztag.kz

«ريك» تەلەراديوكومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى سەرىك مەدەتبەكوۆ 1999 جىلى قازاقستاننان كەتۋگە ءماجبۇر بولعان. 2005 جىلدىڭ مامىر ايىندا الماتى قالاسىنىڭ مەدەۋ اۋداندىق سوتىنا ول ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ رەيدەرلىك جولمەن كاسىبىن باسىپ الدى دەپ شاعىم ءتۇسىردى. الايدا ول كەزدە ءىس تۋرالى مالىمەت جاريالانباعان. بۇل تۋرالى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى “orda.kz” سايتىنا سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.

قازتاگ رەداكتسياسى كاسىپكەردىڭ كۋالىگىمەن ءبولىستى.

«90-جىلداردىڭ باسىندا مەن الماتىدا ريك تەلەراديوكومپانياسىن قۇرىپ، بەلسەندى جۇمىس جاسادىم. ريك تەلەراديوكومپانياسى اياسىنداعى ەڭ تانىمال جوبالاردىڭ ءبىرى – 1998-1999 جىلدارى ەڭ تانىمال راديوستانتسيالار تىزىمىندە جەتەكشى ورىن العان «رەسەي راديوسى» جوباسى. قازىرگى ۋاقىتتا «ورىس راديوسى» جوباسى ۇلتتىق راديوجەلى بولىپ كەتتى. ول كەزدە مەن ساياساتقا ارالاسپادىم، بىراق تاۋەلسىزدىك ساقتاۋعا تىرىستىم جانە نازارباەۆتار اۋلەتىنەن شىققان مەدياماگناتتار – داريعا نۇرسۇلتانقىزى جانە راحات اليەۆپەن (نازارباەۆانىڭ بۇرىنعى كۇيەۋى، 2015 جىلى اۆستريا تۇرمەسىندە قايتىس بولدى) ايقىن باسەكەلەستىك تانىتتى. ول وسى ءۇشىن جاپا شەكتى» دەلىنگەن مەدەتبەكوۆ مالىمدەمەسىندە.

سەرىك مەدەتبەكوۆ 1999 جىلدىڭ جازىندا «قۋاتتى وتباسىمەن جانجالداسىپ قالعانىن» ناقتىلادى.

«مەنىڭ ومىرىمە ناعىز قاۋىپ ءتوندى. 1999 جىلدىڭ تامىزىندا مەن قازاقستاننان كاناداعا قاشىپ، ساياسي باسپانا سۇراۋعا ءماجبۇر بولدىم. 1999 جىلدان بەرى مەن كانادانىڭ مونرەال قالاسىندا تۇرامىن. 1999 جىلى مامىردا مەن لوندوندا ا.م. قاجىگەلدينمەن (اكەجان، قازاقستاننىڭ ەكس-پرەمەرى) كەزدەستىم. وقيعالار 1999 جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ سوڭىنان، مەن لوندوننان كەلگەننەن كەيىن دامي باستادى. بۇل كەزدە كتك («كوممەرتسيالىق تەلەارنا» اق، رەسپۋبليكاداعى بەلگىلى تەلەكومپانيالاردىڭ ءبىرى) باسشىلىعى اۋىسا باستادى، ال شىن مانىندە ارنانى ي.پ. ەگارمين باسقاردى، ول نازارباەۆا مەن اليەۆتىڭ قارجىسى مەن كومپانيالارىن باسقاراتىن ادام»، - دەدى كاسىپكەر سوتتا.

مەدەتبەكوۆ بۇل كەزدە «كاراۆان» تولىقتاي نازارباەۆانىڭ مەنشىگىندە بولعانىن اتاپ ءوتتى.

«لوندونداعى قاجىگەلدينمەن كەزدەسۋىمىزدەن كەيىن ۆاديم بورەيكو (ول كەزدە ءالى دە قىجك-ءنىڭ جەتەكشى وفيتسەرى) بايانداما جاسادى. ول تۋرالى نازارباەۆاعا دەرەۋ حابارلاندى. نازارباەۆامەن العاشقى كەزدەسۋگە كەلگەنىمىزدەن كەيىن ۆلاديمير رەريحتىڭ (ول كەزدە ول باس رەداكتور – نازارباەۆانىڭ «حابار» اگەنتتىگىنىڭ ورىنباسارى بولاتىن) ءىستى بايانداۋىنشا مەن قاجىگەلديننىڭ جاقىن ادامدارىنىڭ بىرىنە اينالدىم. ونىڭ ۇستىنە، كەيىن «قازاقگەيت» بولىپ اتالىپ كەتكەن ءىس بويىنشا جوعارى دەڭگەيدەگى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ العاشقى دەرەكتەرىن ءبىلىپ، ونى جاسىرۋعا تىرىسپادىق. ەگارمين يگور پەتروۆيچكە بۇل ايىپ ۇنادى، ويتكەنى ول مەنىڭ جۋرناليستەرىم بەرگەن جاڭالىقتارعا ۇنەمى رەسەي راديوسىندا تسەنزۋرانى ەنگىزۋگە تىرىستى. ونىڭ تۇسىندىرۋىنشە، بۇل نازارباەۆانىڭ ءوتىنىشى بويىنشا جاسالعان. ال مەن وعان ەشقاشان رۇقسات ەتپەگەندىكتەن، ول نازارباەۆا مەن اليەۆكە مەنىڭ ىشكى جاۋ ەكەنىمدى ايتا بەردى. ولار ەڭ تاۋەلسىز جۋرناليستەر مەن ديدجەيلەردى جۇمىستان شىعارۋدى تالاپ ەتىپ، ماعان بىرنەشە رەت قىسىم كورسەتۋگە تىرىستى. سونداي-اق، نازارباەۆانىڭ نەگىزگى تالاپتارىنىڭ ءبىرى Deutsche Welle جانە BBC تاۋەلسىز باعدارلامالارىنىڭ قايتا ترانسلياتسياسىن قىسقارتۋ نە تولىعىمەن جابۋ بولدى»،  دەپ قوستى مەديا مەنەدجەر.

ايتۋىنشا، ەگارمين نازارباەۆا مەن اليەۆتىڭ قارجىسى مەن كومپانيالارىن باسقارعان ادام.

«ونى نازارباەۆاعا سەنىمدى جانە جاۋاپتى ادام رەتىندە جەكە تانىستىردى. ول رەسەي ازاماتى ەدى، ماسكەۋدە جابىلماعان قارجىلىق «قارىزدارى» كوپ بولدى جانە ءبىر كەزدەرى قارىزعا نە قىلمىسقا بايلانىستى ول جاقتان قاشىپ كەتتى. ناقتىسىن بىلمەيمىن. ول ۇزاق ۋاقىت بويى راحاتتىڭ قانت ورتالىعىنىڭ (اليەۆ قۇرعان جانە باقىلايتىن كومپانيا) باس ديرەكتورى بولعان. سونىمەن قاتار بەيرەسمي تۇردە نۇربانكتى باسقارعان، ونىڭ كەڭسەسى نۇربانكتىڭ ەكىنشى قاباتىندا بولعان. ونىڭ ۆيزاسىنسىز نازارباەۆا مەن اليەۆكە تيەسىلى كومپانيالاردىڭ بارلىعىندا بىردە-ءبىر تولەم جاسالماعان. بيگەلدين عابدۋلينمەن (بۇرىنعى «ءححى عاسىر» وپپوزيتسيالىق گازەتىنىڭ رەداكتورى) ارانداتۋشىلىقتى ۇيىمداستىرىپ، اقىرى ونى ەلدەن قاشۋعا ءماجبۇر ەتكەن دە سول. ەگارمين قازىر وتباسىمەن ۆەنادا، اۆستريادا تۇرادى» دەلىنگەن حابارلامادا.

كاسىپكەردىڭ ايتۋىنشا، ول 1998 جىلى نازارباەۆا مەن اليەۆكە تيەسىلى «ەۆروپا پليۋس قازاقستان» راديوكومپانياسىنىڭ جارنامالىق اگەنتتىگىمەن كەلىسىمگە وتىرۋعا ءماجبۇر بولىپ، ونىڭ راديوستانتسيالارىن «جابامىز» دەپ قورقىتقان.

«وسى ءماجبۇرلى كەلىسىمگە سايكەس، ريك تەلەراديوكومپانياسىنداعى بارلىق جارناما ءۇشىن تولەم رەسمي تۇردە «ەۆروپا پليۋس» ەسەپ ايىرىسۋ شوتى ارقىلى، ال ءىس جۇزىندە «حابار» تەلەراديوكومپانياسى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلدى. كەيىن بىلگەنىمىزدەي، «ەۆروپا پليۋس» جارناما اگەنتتىگى ارقىلى ايىنا 50 000 دوللارعا دەيىن اقشا ءوتىپ، ونى ەشقايدا جازباي، پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ناۋقانىنا (1998-1999 ج) جۇمسالادى دەگەن سىلتاۋمەن بىزگە اۋدارماعان. داريعا نازارباەۆا مەنىڭ ن.ءا.نازارباەۆتىڭ سايلاۋالدى ناۋقانىن زاڭسىز قارجىلاندىرۋ مۇلدەم زاڭسىز جانە بولاشاقتا پرەزيدەنتتىڭ زاڭدىلىعىنا كۇمان تۋدىرۋى مۇمكىن دەگەن ەسكەرتۋىمە جاۋاپ بەرمەدى. دەگەنمەن، مەن وسى ماسەلەگە قاتىستى كەيبىر قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەلەرىن ساقتاپ قويدىم. ماعان قاجىگەلدينمەن قىزمەتتەس بولدى دەپ ايىپ تاعىلعان سوڭ، 1999 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنان باستاپ ءبىزدىڭ كەڭسەدەگى تەلەفونداردىڭ بارلىعى تىڭدالدى. بۇل تۋرالى بىزگە تەكسەرۋ ءۇشىن جالداعان ماماندار حابارلادى»،-  دەدى مەدەتبەكوۆ سوتتا.

سونىمەن بىرگە، ونىڭ ايتۋىنشا، ريك راديوستانتسياسىنداعى جارناما ءۇشىن ءتيىستى اقشانى اۋدارۋ توقتاتىلدى.

«ەگارميننىڭ ادامدارىنان قاۋىپ توندىرەتىن قوڭىراۋلار باستالدى. ەگارميننىڭ ءوزى مەنىمەن بىرنەشە رەت كەزدەسىپ، اقىرى ماعان ۋلتيماتۋم قويدى. ول راديوستانتسيانى مەنىڭ قولىمنان الىپ جاتقانىن، ەگەر مەن ءوز ەركىممەن ىستەردى جاڭا ديرەكتورعا بەرمەسەم، ۇستىمنەن قىلمىستىق ءىس قوزعايتىندارىن ايتتى. ال بۇلتارتپاۋ شاراسى رەتىندە ولار سوتقا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايرىلادى. سىبايلاس جەمقورلىق پەن قازاقستان سوتتارىنىڭ بىرجاقتىلىعىنىڭ دەڭگەيىن بىلە وتىرىپ، نازارباەۆانىڭ حالقىنا قاۋىپ ءتوندىرۋدىڭ قيىن ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندىم. ماعان 1999 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ بارلىق قىزمەتكەرلەردى (جۋرناليستەر مەن ديدجەيلەردى) جۇمىستان شىعارۋدى سۇرادى. ۋاقىت ۇتىپ، قۇرىلتايشىلاردى اۋىستىرىپ، قۇجاتتاردى قايتا راسىمدەۋگە كەلىسەمىن دەپ كەيىپ تانىتتىم. ماعان يگىلمانوۆ ي. ا. جاڭا ديرەكتور رەتىندە تانىستىردى»، - دەپ تولىقتىردى مەديا-مەنەدجەر.

وسىدان كەيىن ونىڭ ايتۋىنشا، كەڭسەسىندە «جۇرگىزۋشىسى مەن پۋلەمەتشىسى بار كولىكتەر كەزەكشىلىككە شىعا باستاعان، ءۇي ماڭىندا دا سولاي بولعان».

«مەن ءوز ادامدارىم ارقىلى يگىلمانوۆتىڭ «ريك» جارناما اگەنتتىگىنىڭ بۋحگالتەرلىك قۇجاتتارىنىڭ جالعان كوشىرمەلەرىن بەرگەنىن ءبىلدىم. ولار ماعان قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، جاسىرىن تۇردە رەسەي راديوسىن رەسپۋبليكا الاڭى، 13-كە (نازارباەۆاعا تيەسىلى حابار، نتك، حيت FM, Europe Plus تەلەراديوكومپانيالارى ورنالاسقان جەر) كوشىرۋ ءۇشىن ستۋديا دايىنداي باستادى. وسى كەزدە ىعىلمانوۆ ارتپس-كە ءوز ادامدارىمەن بىرنەشە رەت كەلىپ، جالعان سەنىمحات پەن جولدامامەن مەنىڭ قۇرال-جابدىقتارىمدى الىپ كەتپەك بولدى. تەك ارتپس باس ەكونوميستىنىڭ قىراعىلىعىنىڭ ارقاسىندا ول مۇنى ىستەي المادى. وسى ۋاقىت بويى ماعان قورقىتقان قوڭىراۋلار جالعاستى»،- دەدى كاسىپكەر.

ول وسى وقيعالارعا دەيىن ىعىلمانوۆتىڭ 1997-1999 جىلدار ارالىعىندا جارناما اگەنتتىگىنىڭ ديرەكتورى بولىپ جۇمىس ىستەگەنىن جانە بارلىق قۇجاتتارعا قول جەتكىزۋگە، باسىپ شىعارۋعا جانە قول قويۋعا قۇقىعى بار ەكەنىن ءتۇسىندىردى.

«الايدا بەلگىلى بولعانداي، ول سالىق تولەمەي مەنىڭ كومپانيام ارقىلى اقشانى قولما-قول اقشاعا اينالدىرىپ، كاسسادان 2,5 مىڭ اقش دوللارىن جىمقىرعان. سونىمەن قاتار ول ابايسىزدا كىسى ولتىرگەنى ءۇشىن كىنالى ەكەنى بەلگىلى بولدى. ونى جاسىرماق بولعان. ءبىز ۇرلىق ءىسىن سوتقا بەرمەيمىز دەپ شەشتىك، بىراق مەن ونى جالعان قۇجات جاساعانى ءۇشىن قۋىپ جىبەردىم. مەن يگىلمانوۆتى قۋىپ جىبەرگەن سوڭ، ەگارمين ونى بىردەن جۇمىسقا الدى دا، ول ەسەت قوسۋباەۆپەن ارت ورتالىعىندا جۇمىس ىستەي باستادى. تامىز ايىندا پرەسس-كونفەرەنتسيادان كەيىن ولاردىڭ مەنى پاتەردە تۇتقىنداماقشى بولاتىنىن ءبىلدىم، سوندىقتان ءبىز شۇعىل تۇردە تۋىستارىمىزعا كوشىپ، تۇندە زاتتاردى، بەس چەموداندى الىپ، قالعاندارىن قالدىردىق. 1999 جىلى 5 تامىزدا قازاقستانعا تىعىلا الماعان سوڭ، شەتەلگە ۇشىپ كەتتىك. ءبىزدىڭ ادامدار ءبىزدى شەكارادان وتكىزىپ جىبەردى، ايتپەسە ءبىز ودان وتپەيتىن ەدىك. بۇل كەزەڭدەگى قۇجاتتاردىڭ كوپشىلىگىن نازارباەۆانىڭ ادامدارى ادەيى جويعانىنا نە قۇرتىپ جاتقانىنا سەنىمدىمىن. بىراق شىندىق قازاقستاندىقتارعا ەرتە مە، كەش پە بەلگىلى بولادى دەپ ويلايمىن»،-دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن مەدەتبەكوۆ.

ەسكە سالساق، 24 ناۋرىزدا قازاقستاندا ەكونوميكانى مونوپولياسىزداندىرۋ جونىندەگى كوميسسيا جۇمىسىن باستادى. ونىڭ مىندەتتەرىنىڭ قاتارىندا نەگىزسىز جەكەشەلەندىرىلگەن وبەكتىلەردى، سونىڭ ىشىندە ءىرى مەديا رەسۋرستاردى مەملەكەت مەنشىگىنە بەرۋ بار.

ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى

پىكىرلەر