Talaı janǵa qaıyrymdylyq jasap júrgen shymkenttik meenat Qaırat Moldaseıitov bızneste belgili bir stereotıpterdi ustanbasań, bul salada turaqtap qalýyń qıyn degen pikirde. Eńbek jolyn vagonda júk tasýdan bastaǵan kásipker birqatar jýrnalısterge ne sebepten ókpeli? Bilim salasyndaǵy ay shyndyq shymbaıyna batqan ol bul týraly oıyn óńirdegi NUR.KZ tilshisimen bólisti.
- El aýzynda júrgen kásipker Qaırat Moldaseıitov bızneske qalaı jáne kimderdiń yqpalymen keldi?
- Bıznesti bastamas buryn aldymen qara jumyspen aınalystym. Ózim stýdentpin. Demalys kúnderi vagonnan júk túsiretinbiz. I kýrs oqyp júrgen kezimde Almatyǵa kelgen "Shymkent syrasyn" talaı túsirgenmin. Keıin qurylyspen aınalysa bastadym, odan soń saýda-sattyqty úırendim.
5 kýrs bitirip jatqanda talaı saýdamen aınalysyp, tájirıbe jınadym. Men 1991 jyly bitirdim ǵoı oqýdy. Táýelsizdik alǵan shaǵymyz, óz arbamyzdy ózimiz súıreýimiz kerek. Soǵan beıimdelip shyqtyq negizi.
Meniń áke-sheshem kezinde prıvatızaııamen zaýyt alǵan joq, elden kýpondar satyp alǵan joqpyz. Almatyda biraz jyldar saýdamen aınalysyp, keıin Aqtóbede nesıe alyp, sol jaqta segiz jyldaı jumys jasadym. Shymkentke kelgenime on bes jyl boldy.
- Eń alǵashqy tabysyńyz qansha boldy?
- Joǵaryda aıtyp ótkenimdeı, alǵashqy nápaqamdy júk tasyp júrip taptym. Ol kezde qolyma 15-20 som alatynmyn.
- Shymkenttiń klımaty maǵan unaıdy, halqy da tyǵyz ornalasqan, jumys qoly da kóp. Bilikti azamattar da jeterlik. Bızneske qolaıly. Ózim ǵana emes, talaı azamattardy shaqyrǵanmyn, olar da osynda bıznesterin dóńgeletip otyr. Ózimmen jerles (avtor: Jambyl oblysynyń týmasy) biraz jigitterdi alyp kelgenmin. Alǵashynda olar "nege Jambyl nemese Almatyda bastamadyq?" dep renjigeni bar. Keıin kózderi jetti ǵoı. Bir sózben aıtqanda Shymkent halqy - óte eńbekqor.
- Spırttik ishimdik bıznesimen de aınalysqanyńyzdy bilemiz. Áli de jalǵastyryp kelesiz be?
- Bıznestiń ol túrimen Aqtóbede júrgenimde aınalystym. 2001 jyly ol jaqtan kettim, qazir oǵan qatysym joq.
- «Otaý stroı» desek, el birden kóz aldyna sizdi elestetedi. Odan bólek qandaı bıznesińiz bar?
- Úı salýdan bólek, profıl shaǵaramyz. Ózge de qurylys materıaldaryn shyǵarýmen aınalysamyz. Sonymen qatar alma ósirýdi de qolǵa aldyq. «Túlkibas almalary» degen - bizdiń ónimder. Aldaǵy ýaqytta alma ósirý aýmaǵyn úlkeıtýdi kózdep otyrmyz.
- «Eki kemeniń basyn ustaǵan, sýǵa ketedi» degen bar. Qoryqpaısyz ba?
- Bızneste eki-úsh kemeniń basyn ustap júrgen durys. Sebebi bir jaǵynan jolyń bolmasa, ekinshisine ketip qalasyń. Daǵdarys zamanynda bul dáleldengen nárse. Qurylyspen aınalysyp júrgender qandaı bop qaldy? Bıdaı seýip júrgenderdiń jaǵdaıy qalaı boldy? Qurylys salasy munaıdyń baǵasyna, basqa da jaıttarǵa baılanysty. Al aýyl sharýashylyǵynyń oǵan qatysy joq. Iá, aýyl sharýashylyǵynda paıda qurylystaǵydaı kóp bolmaǵanymen, qaýip az.
- Tabysty ári turaqty bıznesmen bolýdyń basty qupııasy nede?
- Joǵaryda aıtyp ótkenimdeı, jan-jaqtylyq. Bıznesmen bolý úshin qurylysshy nemese baǵban bolý shart emes. Ol jerde óz mamandary, ıaǵnı, agronom, qurylysshy bolady. Bastysy, sony uıymdastyra bilý kerek.
- «Kásipker ári OQO máslıhatynyń depýtaty Qaırat Moldaseıitov qabyldaýyna kómek surap kelgen kez-kelgen jannyń betin qaıtarmaı, qoldaý kórsetip, jomarttyq tanytanyn jan» degendi jıi estımiz. Bul qanshalyqty ras?
- Tolyqtaı ras desem, ótirik aıtqanym bolar. Men negizinde qol-aıaǵy bútin, deni saý adamǵa kómektesýden qashamyn. Árıne, aldyńa kómek surap kelgen soń tipten betin qaıtaryp jiberýge de bolmaıdy.
«Aqyl-esiń durys, deniń saý. Endeshe, óz taǵdyryń - óz qolyńda» dep arasynda aqylymdy aıtyp jiberemin.
Al múmkindigi shekteýli jandar bolsa, qoldan kelgenshe kómektesip turamyn. Búginde DP jáne Daýn dertine shaldyqqan balalarǵa arnalǵan ortalyq salyp jatyrmyn. Buǵan deıin SPIDke shaldyqqan balalarǵa arnalǵan ortalyqty salyp bergenim bar.
Ony salýdyń tarıhy bylaı boldy. Ol kezde memlekettik qyzmette edim. Maǵan SPIDke shaldyqqan balalardyń ata-analary bunyń bári sol kezdegi bıliktiń kesirinen boldy dep shaǵymdanyp kelip jatty. Ózim bıliktiń ókili bolǵan soń qatty yńǵaısyz boldy, shyny kerek.
Jasyratyny joq, ol kezde kóbiniń otbasy shaıqaldy ǵoı. Keıbiriniń ákeleri ishimdikke salyndy, endi biriniń analary tastap ketip qalǵan. Sol kezde eshbir kinásiz balalarǵa kómegim bolsyn degen oımen ortalyq salyp beremin dep ýáde etkenmin. Keıin memlekettik qyzmetten ketken soń ýádem oryndaldy. Týǵan jerim Jambylǵa da qolymnan kelgenshe áleýmettik nysandar salyp berip jatyrmyn.
- Memqyzmet demekshi, kıeli Túrkistandaǵy ákimdik qyzmetten klımaty jaqpaǵan soń ketipti degen áńgime tarady. Rasymen solaı ma? Álde ózge de sebepter boldy ma?
- Túrkistannyń klımaty jaqpaǵany ras. Taýda ósken adammyn ǵoı. Onyń ústine otbasyma qıyn boldy. Únemi baryp-kelip jumys istedim. Keıin sol kezdegi oblys basshysy Asqar Myrzahmetov Shymkentke ákim etip taǵaıyndady.
Ózderińiz bilesizder, Shymkent - úlken qala. Problema óte kóp. Oblys basshysynyń kóńilinen keıde shyǵasyń, keıde shyqpaısyń degendeı.
Bir jyldan astam Shymkentti basqardym. Jalpy aıtqanda men tórt jyl úkimettiń jumysynda isteppin. Ońaı bolǵan joq, árıne. Óıtkeni oǵan deıin memlekettik qyzmette istep kórmep edim.
Degenmen de bárimiz elge qyzmet etý úshin júrmiz ǵoı. Memqyzmet te unady, biraq aýyr boldy. Sodan demalaıyn dedim. Onyń ústine ákim bop júre berseń, otbasyńdy, bala-shaǵańdy kim asyraıdy? Saǵan qarap otyrǵan týǵan-týysyń taǵy bar.
- Shymkentti basqarǵan sátińizde eń baı ákim degen atqa ıe bolyp edińiz...
- Men ákim bolmaı turyp qaltaly azamat bolǵanmyn ǵoı. Biraq jýrnalıster basqasha buryp, bir jyldyń ishinde osynsha aqsha taýypty dep jazyp jibergen. Perzıdent Ákimshiligine deıin bári meniń qaltaly bolýym jıyrma jyldan beri bıznespen aınalysqanymnyń arqasy ekenin biledi. Olar túsinip tur, biraq qara halyq durys túsinbeıdi.
Shyny kerek, ol kezde eshkimmen sottasyp júrgim kelgen joq. Árıne, jýrnalısterdiń barlyǵyn jamandamaımyn, degenmen birazy sondaı sátterdi izdep júredi. Iá, jaman nárseni el tez oqıdy, ony túsinemin. Biraq, ol durys emes.
- Sózińizden baıqaǵanym, jýrnalıster qaýymyna ókpeńiz bar sekildi...
- Másele ókpede emes qoı. Jazǵan soń jaqsyny da, jamandy da jazý kerek. Shyndap kelgende jýrnalısterdiń meniń tabysymdy jarııa etýge quqyqtary da bolmady. Men ony «Nur Otan» partııasyna ótkizdim, BAQ-qa degen joqpyn. Erteń meniń úıimdi bireý tonap ketip jatsa, kim jaýap beredi sonda?
- Al memlekettik qyzmetke qaıta oralý oıyńyzda bar ma?
- Ony ázirge bilmeımin, ishki dúnıem kerek dep jatsa, oılanyp kórermin. Dál qazir qatty talpynysym joq.
- Kúlli eldi dúrliktirgen Saryaǵashtaǵy 7 jasar bala oqıǵasyna qatysty ne aıtasyz?
- Qazir ınternet jaqsy jumys istep jatqan zaman. Ondaı jaǵdaılar óte kóp bolyp jatqan shyǵar, ol jaǵyn bilmeımin. Osyndaıdyń arqasynda ózderine ımıdj jasaıtyndar da bar. Saryaǵashtaǵy jaǵdaıda, árıne, bıliktiń de kemshiligi bar.
Biraq keıin surap bildim, shaǵymdy polıııa qaramaǵan soń jábirlenýshi tarap aýyl, aýdan ákiminiń qabyldaýyna jazylýy kerek edi. Jazylmapty.
Naqty aıta almaımyn, bir bilerim, jesir áıel men jetim balany basynǵandar ońbaıdy.
- Bálkim bul qoǵamdyq rezonans týdyrmaǵanda is jabýly qalar ma edi? Qalaı oılaısyz?
- Eger aýdan, oblys basshylyǵy estise, bul istiń jabýly kúıinde qalmasy anyq. Bılik basynda otyrǵan joqpyz, qandaı jaǵdaı ekenin de bilmeımiz. Ókinishke oraı, rezonans oryn alyp qoıdy. Men bul jaǵdaıǵa birinshi kezekte synyp jetekshisi men mektep dırektory kináli dep oılaımyn. Muǵalim balamen sóılespeı me?
Eger shynymen sondaı jaǵdaı bolsa, balanyń júris-turysynan bilinedi ǵoı. Synyp jetekshisi balanyń basynan sıpap surasa, bala ǵoı, aıtady. Sosyn mektep dırektoryna aparyp, shaǵym túsirip, ózderi-aq sheshý kerek edi.
Negizi muǵalimderdiń bilim sapasyn aıtsaq, renjıdi.
- Iá, bilim salasyndaǵy bylyqtardy estip júrmiz. Onyń aldyn alý ne úshin ne isteý qajet dep oılaısyz?
- Bizdegi joǵary oqý oryndary qandaı deńgeıde bilim beretinin bilesiz ǵoı. Árıne, barlyǵy emes, bar ondaılar. Óz basymnan ótken jaǵdaı: qarjy salasy boıynsha oqý bitirgen adam «meni jumysqa al» dep maǵan keldi. Ózi qosyp-alý kestesin bilmeıdi. Men ony qalaı alamyn jumysqa?
Jasyratyny joq, toıhanalarda daıashy bolyp júrip dıplom alatyndar bar. Muǵalim deńgeıi túsip ketken, burynǵydaı emes. Ustazdarǵa syı-qurmet te joq.
Onyń aldyn alý úshin muǵalimderdiń abyroıyn, jalaqysyn kóterý qajet. Mine, sol kezde bul mamandyqqa degen qyzyǵýshylyq paıda bolady.
- Kópbalaly ákesiz. Perzentterińizdiń qaı sala mamany bolǵanyn qalaısyz?
- Úıdegilerdiń eshbiri ázirge memlekettik qyzmetke qyzyqpaıdy. Aldymen óz jaǵdaılaryn durystap alýlary qajet. Men olarǵa osy bastan belgili bir mamandyqty alyp shyǵasyńdar dep aıtyp otyramyn. Úlkenim joǵary oqý ornyn bıyl bitiredi, ekinshim kolledjde bilim alyp jatyr. Ekeýi de Londonda oqıdy. Odan keıingileri mektepte. Kenjem eki jasta.
- Sońǵy suraq: toqal týraly kózqarasyńyz qandaı?
- Toqal alý árkimniń ózine, jaǵdaıyna baılanysty. Áıelimen aqyldassyn. Men kimniń qaı jetiskeninen alyp jatqanyn bilmeımin ǵoı. Bireýler týa almaıdy, endi biri týdyra almaıdy. Qazir erkektiń erkekpen, qyz balasynyń qyzben shańyraq kóterip jatqanyn da estip júrmiz. Eshkimge kiná arta almaımyn. Árkimniń óz tańdaýy.
______________________________________________________________________________________________________________
nur.kz
