ەل پرەزيدەنتى سوڭعى جاعدايعا بايلانىستى تاعى ءبىر تاپسىرما بەردى – سولتۇستىك قازاقستان وبلىس ورتالىعىنداعى تۇرعىنداردىڭ ۇيلەرىنە بەرىلەتىن جىلۋدى قالپىنا كەلتىرۋ. بۇل قايعىلى جاعداي ناتيجەسىندە كوكەيدە جاڭا ساۋالداردىڭ پايدا بولعانى انىق. بيلىك ستراتەگيالىق نىسانداردى وليگارحتاردىڭ قولىنا قالاي بەردى؟ مودەرنيزاتسيانىڭ نەگىزگى شىعىندارىن نەلىكتەن كاسىپكەرلەر ەمەس، مەملەكەتتىك بيۋدجەت وتەيدى؟ بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن Ulysmedia.kz ءتىلشىسى جاعدايعا تولىقتاي تالداۋ جۇرگىزدى، — دەپ حابارلايدى "ادىرنا" سايتى.
پەتروپاۆل قالاسىندا جەو-2-ءنىڭ ءۇش مۇرجاسىنىڭ ءبىرى وپىرىلىپ ءتۇستى. «سەۆكازەنەرگو» اق ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، ماحينا سەكۋندىنا 10 مەترگە دەيىن سوققان جەلگە توتەپ بەرە الماعان. جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىنداعى 12 قازاندىقتىڭ بەسەۋى وسى قۇبىرمەن تىعىز بايلانىستى بولعان، ازىرگە ولاردى ىسكە قوسۋ مۇمكىن ەمەس. وقيعا ورنىنا دارىگەرلەر، توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى مەن اكىمدىك قىزمەتكەرلەر كەلدى. ال سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ باسشىسى قۇمار اقساقالوۆتىڭ ءوزى قالاداعى جىلۋ جاقىن ارادا قالپىنا كەلتىرىلەتىنىنە ۋادە بەردى.
جەو-2 يەسى الەكساندر كلەبانوۆ تا دەرەۋ وقيعا ورنىنا جەتتى. قۇبىردىڭ قۇلاۋ سەبەبى انىقتالاتىنىن جانە ونىڭ قالپىنا كەلتىرىلەتىنىنە سەندىردى.
الەۋمەتتىك جەلىلەردە جىلۋ ەلەكتر ستانسالارى سياقتى ماڭىزدى ستراتەگيالىق نىسانداردى جەكەنىڭ قولىنا بەرمەۋ كەرەك دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلىپ جاتىر. ونىڭ باستى سەبەبى – جىلۋدى، ەلەكتر ەنەرگياسىن نەمەسە سۋدى ساتۋدان تۇسكەن پايدا بايلاردىڭ قالتاسىنا تۇسەدى. الايدا ولار بۇل قارجىنى قۇبىرلاردى، سىمداردى جانە باسقا دا تەحنيكانى جاڭارتۋ مەن جوندەۋگە كەتەتىن شىعىندارعا جۇمسامايدى، تيىسىنشە مۇنى مەملەكەتكە قالدىرادى.
2016 جىلى وپىرىلىپ تۇسكەن قۇبىردىڭ وزىنە بيۋدجەتتەن 112 ميلليون تەڭگە بولىنگەن. كەلەسى جىلى تاعى ءبىر جوندەۋ — مۇرجانى جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جوسپارلانعان.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى قۇمار اقساقالوۆ ەكى جىل بۇرىن حالىقپەن كەزدەسۋىندە ءمالىم ەتكەندەي، 2017-2020 جىلدار ارالىعىندا جىلۋ ورتالىعىن جاڭعىرتۋ مەن جوندەۋگە 16 ميلليارد تەڭگەدەن استام ينۆەستيتسيا تارتىلسا، الداعى ۋاقىتتا تاعى 7 ميلليارد تەڭگە ءبولۋ جوسپارلانعان.
ال 2021 جىلى كۇتپەگەن جەردەن 2-جەو قۇرال-جابدىقتارىنىڭ توزىعى جەتىپ، جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلسە دە، اپاتتى جاعداي ورىن العان. بۇل تۋرالى كوكتەمدە «سەۆكازەنەرگو» اق باس ديرەكتورى يگور تاتاروۆ ءمالىم ەتتى.
كۇز مەزگىلىندە وبلىس تۇرعىندارى ءبىر قاۋىپتىڭ بولارىن سەزگەن. قاراشا ايىندا جەو-2-دە ءبىرىنشى اپات، ال جەلتوقساندا ەكىنشى اپات ورىن الدى. سول ەكى اپاتتىڭ سالدارىنان 12 قازاندىقتىڭ التاۋى عانا جۇمىس ىستەپ تۇرعان.
وسى وقيعادان كەيىن اكىمدىك پەن ەنەرگەتيكالىق كاسىپورىندار 2022 جىلى جەو-2-ءنى قايتا جاڭعىرتۋعا 9,5 ملرد تەڭگە ءبولۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
قازاقتىڭ بايىرعى جىلۋ ەلەكتر ستانسالارىنىڭ ءبىرى كىمنىڭ ەسەبىنەن قالپىنا كەلتىرىلگەنى – ۇلكەن سۇراق. شىعىنداردىڭ كوپ بولىگىن قالالىق جانە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەر وتەۋى مۇمكىن، ويتكەنى ەنەرگەتيكتەردىڭ وزدەرى اقشا جوق ەكەنىن الدەقاشان ەسكەرتكەن. «سەۆكازەنەرگو» اق سايتىندا جاريالانعان سوڭعى جىلدىق ەسەپ 2020 جىلدان باستالادى. وندا كاسىپورىننىڭ 2019 جىلعى تازا تابىسى 3,7 ملرد تەڭگەنى قۇراپ، كاسىپورىننىڭ جالعىز اكتسيونەرى – «واەك» اق ديۆيدەندتەرىن تولەۋگە شامامەن 1,9 ملرد تەڭگە جىبەرمەك بولعانى ايتىلعان.
سونىمەن بىرگە، ءبىر جىل بۇرىن واەك اكتسيونەرلەرىنىڭ ءبىرى سەرگەي كاننىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، كومپانيا 2008 جىلدان بەرى ديۆيدەند الماعان – بارلىعى وڭىرلەردىڭ ەنەرگەتيكاسىن جوندەۋگە جۇمسالادى.
پەتروپاۆل قالاسىنىڭ 2-جەو-نىڭ يەسى «ورتالىق ازيا ەلەكتر ەنەرگەتيكالىق كورپوراتسياسى» اق بولىپ تابىلادى. ونىڭ رەسمي سايتىندا حابارلانعانداي، «واەك» اق 2009-2019 جج. قورىتىندىلارى بويىنشا گەنەراتسيالايتىن اكتيۆتەرى 64,5%-عا جاڭارتىلعان، بۇل قازاقستانداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى. باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى يگور يلين — توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى باسشىسىنىڭ يۋري ءيليننىڭ ۇلى.
«واەك» اق جالپى ورناتىلعان ەلەكتر قۋاتى 1 218 مۆت قۇرايدى. بۇل كورسەتكىش بويىنشا كورپوراتسيا قازاقستانداعى جەكە ەنەرگيا ءوندىرۋشى كومپانيالار اراسىندا كوشباسشى بولىپ تابىلادى. كورپوراتسيانىڭ جالپى بەلگىلەنگەن جىلۋ قۋاتى 2 981 گكال/ساع. ەلەكتر بەرۋ جەلىلەرىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 49,2 مىڭ كم، جىلۋ جەلىلەرى – 983,9 كم. «واەك» اق وتباسى فاكتورىن ەسەپكە العاندا 2 ميلليوننان استام ادامعا قىزمەت كورسەتەدى، بۇل قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالقىنىڭ 12,5%-ىن قۇرايدى. «واەك» اق تىگىنەن بىرىكتىرىلگەن باسقارۋ قۇرىلىمىنا يە. «واەك» اق-نىڭ قازاقستان ايماقتارىنداعى ەنشىلەس ۇيىمدار قاتارىن «سەۆكازەنەرگو» اق، «پاۆلودارەنەرگو» اق، «استاناەنەرگوسبىت» جشس، «اقمولا تاراتۋ ەلەكتر جەلىلەرى كومپانياسى» اق تولىقتىرادى.
واەك قۇرىلىمىنا كىرەتىن كاسىپورىندار وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى جەكەشەلەندىرۋ اياسىندا كاسىپكەرلەرگە بەرىلگەن. الدىمەن ولار «روسكازەنەرگو» جشس-نا، سودان كەيىن 1998 جىلدان 2007 جىلعا دەيىن «Access Industries» امەريكاندىق ينۆەستيتسيالىق كورپوراتسياسىنا تيەسىلى بولعان ەدى. 2007 جىلى واەك ورتالىق ازيا وتىن-ەنەرگەتيكالىق كومپانياسىنا ساتىلدى. سودان بەرى بيزنەسمەندەر الەكساندر كلەبانوۆ (Forbes 2021 تىزىمىندە 15-ورىن) جانە سەرگەي كان (Forbes تىزىمىندە 24-ورىن) پاريتەتتىك نەگىزدە وسىنداي ۇلكەن ەنەرگەتيكالىق ەكونوميكانى يەلەنىپ كەلەدى.
الماتى مەملەكەتتىك مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى الەكساندر كلەبانوۆتىڭ ەسىمى قازاقستاندىقتارعا بۇرىننان بەلگىلى. ول قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ اكىمشىلىگىنە اۋە كەمەلەرىن جەتكىزىپ، ءوزىنىڭ العاشقى كاپيتالىن جاسادى. سودان كەيىن OrientEagle Airways Ltd وففشورلىق كومپانياسى ارقىلى ءدال سول ۇشاقتاردى جالعا بەرىپ وتىردى. ودان كەيىن CAPEC اكتسيونەرى بولا وتىرىپ، ول 2016 جىلدان 2018 جىلعا دەيىن Sobrio Limited وففشورلىق كومپانياسى ارقىلى «قازاقتەلەكوم» اق-نىڭ 24,5% ۇلەسىن يەلەندى. كەيىن بۇل اكتسيا قايرات ساتىبالدىنىڭ وففشورلىق كومپانياسىنا ساتىلعانعان. سونداي-اق، الەكساندر كلەبانوۆ جۇبايى داريامەن بىرگە بىرقاتار قازاقستاندىق باق-قا يەلىك ەتەدى. وپپوزيتسيالىق باسپاسوزدەگى جاريالانىمدارعا قاراعاندا، كلەبانوۆتار وتباسى داريعا نازارباەۆامەن تىعىز بايلانىستى.
سەرگەي كان كلەبانوۆتىڭ بۇرىننان سەرىكتەسى بولعانىمەن، اسا تانىمال تۇلعالاردىڭ قاتارىنان ەمەس. ولاردىڭ 2018 جىلى بيزنەسمەن ەركىن امىرحانوۆپەن بىرگە يەلىك ەتەتىن ەكسيمبانكتىڭ بانكروتتىعى تۋرالى جانجالعا دا قاتىسى بولعان ەدى. سونداي-اق قوس كاسىپكەر تساتەك-كە يە بولدى. ەكسيمبانكتىڭ بانكروتقا ۇشىراعانى بەلگىلى بولماي تۇرىپ-اق، ەركىن ءامىرحانوۆ ەنەرگەتيكالىق كومپانياداعى ءوز ۇلەسىن وسى ەكى كاسىپكەردىڭ پايداسىنا بەرۋ تۋرالى قۇجاتتارعا قول قويعان. ءوز كەزەگىندە كلەبانوۆ پەن كان وعان ەكسيمبانكتەگى ءوز ۇلەستەرىن بەردى. ناتيجەسىندە بانككە قاتىستى جانجال باستالعاندا كان مەن كلەبانوۆتىڭ ەش قاتىسى بولماعانداي شىعا كەلدى. سونىمەن قاتار، كان الەكساندر كلەبانوۆتىڭ ۇلى ياكوۆپەن تەڭ دارەجەدە Circle Maritime Invest كومپانياسىنا يەلىك ەتەدى، ول ارقىلى Rixos Almaty قوناقۇيىندە دە ۇلەسى بار. ال 2021 جىلعا دەيىن سەرگەي كان واەك باسشىسى بولدى. ەندى ول ەنەرگەتيكا كەشەنىن تىكەلەي باسقارۋدان الشاقتاپ، قازنيپي ەنەرگوپروم ديرەكتورىنىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتىن اتقارادى. ءدال وسى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى قازاقستاننىڭ جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارىن، ونىڭ ىشىندە واەك حولدينگىن جاڭعىرتۋ بويىنشا ءىرى جوبالاردى ازىرلەۋشى بولىپ تابىلادى.
ەندى، كازنيپي ەنەرگوپرومدى ءالى دە كوپ جۇمىس كۇتىپ تۇرعانى انىق، پەتروپاۆل قالاسىنىڭ 2-جەو-داعى بۇرىن كەلىسىلگەن جوندەۋ جۇمىستارىنىڭ قۇنىن ەسەپتەپ قانا قويماي، جاڭاسىن سالۋعا نەمەسە قالپىنا كەلتىرۋ پروتسەسىن قولعا الۋ كەرەك. دەگەنمەن، سەرگەي كان «ءبىلىمدى» ادام رەتىندە عالىمدار مەن ينجەنەرلەرگە دۇرىس كەڭەس بەرە الاتىنى ءسوزسىز.
P.S. پەتروپاۆلداعى توتەنشە جاعدايدىڭ ناقتى سەبەپتەرىن ىزدەپ، ستراتەگيالىق نىسانداعى اپاتقا كىم سەبەپكەر بولعانىن بىلمەك بولعانىمىزدا، تىڭ دەرەكتەر كەلدى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى پروكۋراتۋراسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى جەو-2 ديرەكتورى مەن باس ينجەنەرىنىڭ وبلىس ورتالىعىندا ۇستالىپ، ۋاقىتشا ۇستاۋ يزولياتورىنا قامالعانىن حابارلادى. پروكۋراتۋرا قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 254-بابى – قىزمەتتىك مىندەتتەرىنە دۇرىس اتقارماعانى ءۇشىن قىلمىستىق ءىس قوزعادى. ولار ءۇش جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە بەلگىلى ءبىر لاۋازىمداردى اتقارۋ نەمەسە بەلگىلى ءبىر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان ايىرۋ نەمەسە بەس جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىن شەكتەۋ، ياكي ءدال سول مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۇرىندەگى جازاعا تارتىلادى. قازىر تەرگەۋ بارىسىن وبلىس پروكۋرورى مەن پوليتسيا دەپارتامەنتى باستىعى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر.
(فوتو Ulysmedia.kz سايتىنان الىندى)
