Buǵan deıin oqyrman qaýym "Adyrna" ulttyq portalynda “Han taǵyndaǵy” dinı dúmshelik nemese eskertkishke qaǵbanyń qandaı qatysy bar?" dep atalatyn maqalanyń jaryq kórgenin biledi (http://adyrna.kz/ma-alalar/temir-azy/han-ta-yinda-yi-dini-d-mshelik-nemese-eskertkishke-a-banyi-anday-atyisyi-bar/). Osy maqala negizinde "Adyrna" ulttyq-etnografııalyq birlestigi QR Mádenıet jáne sport mınıstrligine, QR Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrligine jáne Aqmola oblysy ákimdigine resmı hattar da joldaǵan bolatyn.
"Al “Han taǵyna” qyzyl X belisin qoıyp, eshqandaı qısyny bolmasa da qaǵbanyń sýretin qoıyp, kókpen qoldaý √ belgisin ornatýlaryn qalaı túsinemiz? Qazaqtyń eskertkishi kerek emes, odan da Mekkege bar /tabyný/ degen oıdy megzep turǵandaı. Sırııada, Irak, Aýǵanstan tárizdi ýahabızmniń otanyna aınalǵan elderde eń áýeli dál osylaı tarıhı oryndar men jergilikti halyqtyń tól mádenıetin, dástúrin joıý arqyly syrt kúshter dinı ıdeologııalyq jumystar júrgizgeni belgili. «Adyrna» ulttyq-etnografııalyq birlestigi óz jarǵysynda kórsetilgendeı qazaqtyń ulttyq qundylyqtaryn, mádenı-rýhanı qundylyqtaryn nasıhattaý jáne qorǵaý maqsatynda osy hatty jazyp otyr" dep jazylǵan bolatyn resmı hattarda.
Kúni keshe Aqmola oblysy ákiminiń orynbasary A. Mysyrálimovadan jaýap keldi. Onda máseleni zertteý maqsatynda Aqmola oblystyq jáne aýdandyq deńgeıdegi memlekettik qurylymdardyń basshylary men mamandary (Aqmola oblysy mádenıet basqarmasynyń «Tarıhı-mádenı murany qorǵaý jáne paıdalaný ortalyǵy» MKM dırektorynyń m.a. jáne atalmysh mekemeniń ınspektorlary, Býrabaı aýdany, Býrabaı kenti ákiminiń orynbasary, ýche tarıhı-ólketaný mýzeıiniń meńgerýshisi, (Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Is basqarmasynyń «Býrabaı damý» JShS zańgeri), kvazımemsektor ókilderinen qurylǵan jumys toby 2018 jylǵy 2 naýryzda Býrabaı aýdany, Býrabaı kentindegi «Abylaı han alańy» sáýlettik-kórkem keshenine barǵanyn jazady.
Aqmola oblysy ákiminiń orynbasary A. Mysyrálimovadan kelgen resmı jaýap hattyń negizgi mátini tómendegideı bolyp keledi:
Aqparattyq taqtaıshany zertteý barysynda, «Abylaı han alańy» sáýlettik-kórkem kesheniniń qujattamasy men tehnıkalyq qaraý barysynda kelesi jaǵdaı anyqtaldy:
- «Abylaı han alańy» sáýlettik-kórkem keshenin turǵyzý barysynda alǵashqy tujyrymdamaǵa sáıkes, «Han taǵy» tasy atalmysh qala qurylysy eskertkishiniń biryńǵaı qurylymy bolyp sanalmaǵan. Sondyqtan, sizdiń hatyńyzda baıandalǵan aqparattyq taqtaıshany ornatý kezinde avtordyń memlekettik organdarmen kelisýi jobada kórsetilmegen.
- «Abylaı hannyń taǵy» tasy (halyqtyń derektemesi men ańyzyna sáıkes shartty ataýy) kıeli obekt bolyp sanalady.
- Aqparattyq taqtaıshany qaraý barysynda, shyn máninde «Abylaı hannyń taǵy» obektige jaqyn metalmen qorshalǵan úsh tilde jazylǵan taqtaısha («Bul qulshylyq jasaıtyn, tabynatyn, táýip qylatyn jer emes. Bul jer qazaq halqynyń tarıhı mańyzdy orny bolyp sanalyp, osy jerde Abylaı han Reseı, Qytaı jáne basqa da eldiń elshilikterin qabyldaǵan. Bul orynda qazaqtyń hany Abylaı han úsh júzdiń basyn biriktirgen.») sonymen qatar, osy jerde (Mekke qalasyndaǵy musylman tasyna arnalǵan) qaǵbanyń sýreti bar.
- «Abylaı han alańy» sáýlettik-kórkem kesheni men «Han taǵy» kıeli obektiler ornalasqan jer erekshe qorǵalatyn tabıǵı oryn, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdent Ister basqarmasynyń «Býrabaı» MUTP-respýblıkalyq uıymynyń teńgeriminde (balansynda) tur.
- «Býrabaı Damý» JShS zańgeriniń aıtýy boıynsha, aqparattyq taqtaıshadaǵy mátinniń avtory kim ekenin bilmeıdi jáne belgisiz. Óıtkeni, obekt ornalasqan jer, ıaǵnı jer paıdalanýshyǵa berilgenge deıin taqtaısha ornatylǵan.
- Odan basqa, Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtııasynyń 20-babyna sáıkes, sóz ben shyǵarmashylyq erkindigine kepildik beriledi. enzýraǵa tyıym salynady. Qazaqstan Respýblıkasynda azamattarǵa din tańdaýda erkindik berilgen. Sondyqtan, joǵaryda atalǵan aqparattyq taqtaıshany alyp tastaýdy (konstıtýııalyq normany buzbaı, ıslam dinine zańdy túrde qyzmet jasaıtyn dindar adamdar men (ımamdardyń) dinı qyzmetshilerdiń sezimine qysym jasamaı) obektıvti turǵyda jan-jaqty oılastyryp qarastyrǵan jón. «Qazaqstan musylmandarynyń rýhanı basqarmasy» RIDB-niń bekitilgen Jarǵysy men qoldanystaǵy zańnama negizinde, Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵynda ıslamnyń erekshelikterin eskere otyryp, musylmandyq dinı sýnıttik baǵytta (Ábý Hanıfy mazhaby oqýyna sáıkes) durys jáne júıeli túrde dáris berý joly qoıylýda.
- Sondyqtan, birlesken sheshim nátıjesi boıynsha hattama jáne tehnıkalyq qaraý aktisi jasaldy) jáne «Býrabaı Damý» JShS-nyń mamandarymen aqparattyq taqtaısha ýaqytsha alynyp tastaldy jáne «dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Din isteri komıtetine hattama jáne tehnıkalyq qaraý akti joldanady.
- Atalmysh aqparattyq taqtaısha Qazaqstan Respýblıkasynda dástúrli, resmı tanylǵan ıslam baǵytyna, qazaq halqynyń tarıhı-mádenı dástúrine qaıshy kelse ornatylmaıdy, onyń ornyna dinı mazmuny joq kıeli obekti týraly aqparat jazylǵan jańa aqparattyq taqtaısha ornatylady.
Eskertkishke arnaıy barǵan jumys toby ataýly taqtaıshanyń shyn máninde ilinip turǵanyn kózben kórgen. Qazirgi tańda aqparattyq taqtaısha ýaqytsha alynyp tastalǵan eken. Sonymen birge, «dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Din isteri komıtetine hattama jáne tehnıkalyq qaraý akti joldanypty. Din isteri komıtetiniń saraptamasy negizinde aqparattyq taqtaısha mazmuny Qazaqstan Respýblıkasynda dástúrli, resmı tanylǵan ıslam baǵytyna, qazaq halqynyń tarıhı-mádenı dástúrine qaıshy kelse, onda onyń ornyna dinı mazmuny joq kıeli obekti týraly aqparat jazylǵan jańa aqparattyq taqtaısha ornatylmaqshy. "Adyrna" ulttyq-etnografııalyq birlestigi Din isteri komıtetiniń saraptamalyq jumysyn jiti baqylap, onyń nátıjesin kópshilik qaýymǵa jarııalaýǵa ýáde etedi. Qoǵamdyq uıym saraptamalyq jumys nátıjesimen kelispegen jaǵdaıda qaıta shaǵymdanatyn bolady.
Arman ÁÝBÁKIR,
"Adyrna" ulttyq-etnografııalyq birlestigiń dırektory
