«Levi Strauss & Co» korporaııasynyń alǵashqy kirpishin qalaǵan kásipker. Djınsy koroli. Jańa úlgide tigilgen djınsy shalbary oǵan mıllıoner mártebesin syılady. Meenat. Evreı patrıoty. Levı Straýsstyń esimin kıim dızaınerleri áli kúnge deıin ózderine pir tutady.
Ol 1829 jyly 16-aqpanda Bavarııadaǵy evreı otbasynda týdy. Leıb Shtraýss januıadaǵy jeti balanyń eń kenjesi boldy.
Ol zamanda Germanııa 36 shaǵyn knıazdikten quralǵan konglomerat edi. Feodaldyq qaldyqtar jaqsy saqtalǵan Bavarııada antısemıtıstik kóńil-kúı órship turdy. Ár obınadaǵy evreılerdiń naqty sany anyqtalyp, tizimi jasaldy. Evreılerdiń sanynyń kóbeıýi qoǵamdyq tártipke nuqsan keltiredi degen syltaýmen olardyń bir-birine úılenýine, bala týýyna tyıym salynady. Jer óńdeýmen, eginshilikpen, óndirispen aınalysýǵa da ruqsat berilmedi. Olardyń tek usaq-túıek saýdamen shuǵyldanýǵa múmkindigi boldy. Jergilikti knıazderdiń zańdy asyra paıdalanyp, qoqan-loqy kórsetýi Bavarııadan qonys aýdarýshy evreılerdiń qarasynyń kóbeıýine úlken sebep boldy.
Leıbtiń eń úlken eki aǵasy Ionas pen Lıppman Nıý-Iorkke basqalardan buryn kóshedi. Ol jaqqa jetken soń, aǵaıyndy ekeý kıim tigýmen aınalysady. Ionas pen Lıppman Bavarııada qalǵan analary men baýyrlaryna jazǵan hattarynda Amerıkada antısemıtızm joq ekenin alǵa tartyp, olarǵa Nıý-Iorkka kóship kelýge keńes beredi. Ákeleriniń ólgenine eki jyl tolǵannan soń, januıanyń qalǵan músheleri Amerıkaǵa jol tartady. Bul 1847 jyl edi. Bes aıǵa sozylǵan kemedegi jolsapar barlyǵyna aýyr tıdi. Ásirese, Leıbtiń ápkesiniń densaýlyǵy jańa qurlyqqa deıin ázer shydaıdy.
AQSh-qa aıaq basqan evreı otbasy munda da tirshilikterin qumyrsqa tirlikpen jalǵastyra berdi. Árqaısysy basqa kelimsekter sııaqty birinshi kezekte aty-jónderin amerıkalandyrdy. Ionas Djonasqa, Lıppman Lýıske aınaldy. Al Leıb Shtraýsstyń ózi budan bylaı Levı Straýss boldy.
Amerıkadaǵy bıik úılerdi kórip tánti bolǵan Levı ondaǵy turǵyndarǵa kóp zattar kerek ekenin jaqsy túsindi. Qap arqalaǵan jas jigit qala kóshelerin aralap, taraq, túıreýish, ıne, jip, túıme, qaıshy jáne taǵy basqa turmystyq buıymdar satady.
1847 jyly Amerıkanyń batysyndaǵy Kalıfornııa shtatynan altyn ken orny tabylǵanda, eldiń tústigindegi, teristigindegi, shyǵysyndaǵy paıda izdegen adamdar batys tarapqa qaraı aǵylady. Tyń jańalyq Straýsstar áýletin de beıjaı qaldyrmaıdy. Barlyǵy aqyldasa kele Levı Straýssty Kalıfornııanyń tynys-tirshiligin barlaýǵa jiberýge sheshim qabyldaıdy. Jospar boıynsha Levı aǵalarynyń matalary men toqyǵan kıimderin Kalıfornııa shtatyndaǵy San-Franısko qalasyna deıin jetkizip, sol jaqtan taýarlardy satatyn dúken ashýǵa tıis boldy.
San-Franısko porty. 1850 jyl
AQSh-tyń kúnshyǵysyndaǵy Nıý-Iorktan kúnbatysyndaǵy San-Franıskoǵa deıingi jol tym uzaq ári qaýipti bolatyn. Ol úshin Soltústik Amerıka qurlyǵyna tán kógaldy, shalǵyndy aımaqtardy jara kesip, Jartas taýlardan asyp ótý kerek. Eń bastysy úndisterdiń Dakota-sıý dep atalatyn iri taıpalar odaǵynyń kósemderi – áıgili Qonjıǵan Aıý men Qutyrǵan Jylqynyń qolyna túsip qalmaýy tıis. Sol zamanda bul eki kósemge qarasty úndis taıpalary aq násildilermen soǵysyp jatqan. Bulardan basqa qaraaıaqty kroý jáne shaıen atty taıpalar ómir súrdi. Qyrattar men ústirtterdiń arasynda damyl tappaı jortyp júretin olardyń qolyna tússeń sózge kelmesten birden bas terińdi sypyryp alatyn. Aq násildilerdiń óz ishinen shyqqan baskeserler de fermerler men baqtashylardy tonap, Úlken Ańǵardyń ishinde órip júrýshi edi.
Al Levı Straýss tek bas terisin emes, taýarlaryn da San-Franıskoǵa deıin aman-esen jetkizýge tıis bolatyn. Ol qurlyqpen baratyn joldan bas tartyp, teńiz jolyn tańdaıdy. Júk tıelgen kememen Meksıka jaǵalaýyn boılaı, Panama moınaǵyna jetedi. Sol jerden basqa kemege aýysyp, bul joly soltústikti kózdep, Kalıfornııany betke alady. Levı Straýss San-Franıskoǵa 1850 jyly jetedi. Nıý-Iorktan attanarda aǵalary oǵan munda segiz júzdeı ǵana adam meken etetinin aıtqanymen, munda kelgende shyn kórsetkish 34 ese artyq bolyp shyqty. Altyn shyqqan aımaqtaǵy turǵyndar sany 30 myń adamǵa taıapty.
Jańa orynǵa tabany tıip, San-Franıskoǵa ornyqqannan soń, arada kóp ýaqyt ótpeı Levı Straýss ózi ákelgen zattardyń bárin satyp ótkizedi. Tek bir kenep mata ǵana satyp alýshysyn taba almaı-aq qoıady. Kenepti ary tasyp, beri tasyp ótkize almaı, qala shetindegi traktırdiń qojaıynyna saýdalamaq bolyp sonda barady. Áıtkenmen ol da Straýsstyń kenep matasyn jaratpady.
San-Franıskodaǵy altyn izdeýshiler
Kenep matasyn uzaq arqalaǵan Levı endi ony altyn óndirip júrgen qara jumysshylarǵa aparyp jarnamalaıdy. Óıtkeni jumysshylar ózderi qurǵan shatyrlarda meken etetin, Levı Straýss kenep mata solardyń shatyryna jarap qalar dep úmittengen. Biraq mundaǵy altyn óndirýshiler shatyr daıyndaıtyn materıalǵa emes, qara jumysqa tózimdi shalbar qajet ekenin aıtyp aryzdanady. Ken óndirisi aýyr jumys bolǵandyqtan, jumysqa kıgen shalbarlary tez tozyp, tez jyrtylady eken. Olar jas saýdagerge endi kelgeninde kenep matanyń ornyna shalbar alyp kelýge keńes beredi.
Qara jumysshylardyń sózin baıyppen tyńdaǵan Levı Straýss birese altyn óndirýshilerdiń butyndaǵy shalbarlarǵa, birese qolyndaǵy kenep mataǵa kezek-kezek qarap, oılanyp turyp qalady. Ákesi tiginshi, aǵalary tiginshi. Nege ózi tikpeske shalbardy? Onyń ústinen shalbar qolynda ustap turǵan kenep matamen tigilse, ol shalbardyń tozýy da, jyrtylýy da qıyn.
«Levi Strauss & Co» kásipornynyń sheberhanasy
Shalbar surap aryzdanǵan alǵashqy jumysshynyń ólshemin alǵannan keıin, úıine kele sala sol ólshem boıynsha jumysshyǵa shaq etip, kenep matadan eki janynda keń qaltasy bar, tigisi eki qatar shalbar tigedi. Ol shalbaryn beldik arqyly belge baılaıtyn emes, aspa baý arqyly ıyqqa iletin etti. Levı Straýsstyń qolymen tigilgen qońyr shalbardyń alǵashqy danasy tapsyrys berýshige 1 dollar 20 entke satylady. Shalbardyń jańa túrin kórgen basqa jumysshylar Levıge aldyn ala aqshalaryn tólep, kezekke tura bastaıdy. Kenep matadan tigilgen shalbarǵa suraý salǵandardyń sany 500-ge jýyqtaǵanda Straýss bul ispen janyn sala aınalyssa, kóp paıdaǵa keneletinine kózi jetti.
Ol 1853 jyly San-Franıskonyń Sakramento kóshesinen «Levi Strauss & Co» dúkenin ashady. Dúken usaq-túıek turmystyq buıymdar satýmen aınalysqanmen, onyń negizgi ótimdi taýary jumysshylarǵa arnalǵan shalbarlar boldy.
Djınsydyń qaltasyna qaǵylǵan mys shegen. Bul da bir kezderi jańalyq bolǵan
Levı Straýsstyń patenti
«Levi Strauss & Co» kásipornynyń óndiris kóleminiń ulǵaıýyna baılanysty shıkizat jetispeýshiligi týyndaıdy. Straýss jaǵalaýǵa taban tiregen búkil kemelerdegi kenep matalardy túgel satyp alǵanymen, ol da kóp ýaqyt ótpeı taýsyldy. 60-jyldarǵa taman Levı shalbar tigetin materıaldy Franııanyń ońtústigindegi Nıme qalasynan tasymaldanatyn ındıgo tústi (kókshil tústi) jumsaq tózimdi matamen almastyrady. Matanyń rýlonynda «Serge de Nime» dep jazylǵandyqtan, altyn óndirýshiler ol shalbarǵa «denım» dep at qoıady. Burynǵy kenep matadan daıyndalǵan shalbarlardyń túsi qońyr bolatyn. Endi altyn óndirýshiler kók tústi shalbar kıdi. Iyq baýmen birge tigilgendikten, shalbar kompanııa katalogynda «joǵary beldi kombınezon» (waist high overalls) dep tirkeldi.
Levı Straýsstyń shalbary kemshiliksiz bolmady. Quramynda altynnyń túıirshikteri bar kesekter men jynystardy qaltalaryna salyp jınaıtyn bolǵandyqtan, jumysshylardyń shalbarlaryna jabystyrylǵan qaltalardyń tigisteri ajyrap, jyrtylyp qala berdi. Olardyń tigin fabrıkasyna ákelip tastaǵan shalbarlaryna qaıtadan qalta tigip bergenimen, qalta tigisiniń sógilýi tym jıileıdi.
1872 jyly Levı Straýssqa Nevada shtatyndaǵy áriptesi, tiginshi, «Levi Strauss & Co» dúkeniniń turaqty klıenti, Latvııadan aýyp kelgen evreı Djeıkob Devısten usynys hat keledi. Hat patent máselesine qatysty jazylǵan eken. Djeıkob Devıs talaı jyldan beri kenshilerge kıim tigip berýmen shuǵyldanyp júrgendikten, qalta tigisiniń álsiz bolýy oǵan da qıyndyq týǵyzypty. Qaltalarynyń sógilgenin aıtyp, jıi shaǵymdanǵan kenshilerden mezi bolǵan Devıs bir kúni jańasha qadamǵa barady. Úıindegi at ábzelderiniń baýlaryn bir-birlerine bekitip turǵan mys shegenderdi sýyryp alady da, olardy aryzdanyp kelip otyrǵan Aık esimdi vırdjınııalyq shahterdiń shalbarynyń jan qaltasynyń astyńǵy jáne ústińgi shetine qaǵyp tastaıdy. Eki mys shegenmen shalbarǵa bekitilgen qalta ómirsheń bolyp, ol shalbardyń ıesi odan keıin qaıtyp Djeıkob Devıstiń aldyna shaǵym aıtyp kelmepti. Kezdeısoq tapqan jańalyǵyn patenttegisi kelgen tiginshi patent ortalyǵy talap etken 68 dollardy taýyp bere almaı, iri dúken ıesi Levı Straýsstan kómek qolyn sozýyn ótingen eken. Eger 68 dollar taýyp bere alsa, patent ekeýiniń atyna qatar tirkeletinin eskertipti. Levı áriptesiniń usynysyna kelisti.
1873 jyly 20-mamyrda kıimderge metall shegender men metall túımeler qaǵý-qadaý jónindegi 139121 nómirli patent Levı Straýss pen Djeıkob Devıstiń atyna rásimdeledi. Bul kún djınsydyń týǵan kúni retinde tarıhta qaldy. Levı Djeıkob Devısti aǵalarymen qatar kompanııanyń jaýapty qyzmetine taǵaıyndap, ózi kásiporynnyń bas qojaıynyna aınalady.
«Levi Strauss & Co» kompanııasynyń keńsesi jáne onyń qyzmetkerleri
Levı Straýss shalbarlaryn eki túrli matadan tikti. Biri joǵaryda aty atalǵan Franııalyq «denım» matasy bolsa, ekinshisi Italııanyń Genýıa qalasynda toqylatyn mata edi. Kemege júk bolyp tıelgen mata teńderiniń syrtyna «Genoa» degen tańba basylǵandyqtan, ol ataý tildik turǵydan burmalanyp, brıtandyqtar men amerıkandyqtardyń aýzynda «djın» dep atalyp ketedi. «Denım» men «djın» shalbarlary óte uqsas boldy. Aıyrmashylyqtary bireý ǵana: «djın» aq jáne kók tústi jipten toqylsa, al «denım» tek kók jipten toqyldy.
Patent alǵan jyly «Levi Strauss & Co» kásiporny basqa kıim túrlerinen bólek mys shegen qadalǵan 21 myń shalbar satyp ótkizedi. Metall túımeli, qaltasy mys shegendermen bekitilgen, tigisteri eki-úsh qatardan turatyn, janyndaǵy qaltalarynan bólek shalbardyń artyna taǵy bir qalta qosylǵan, ıyq baýmen asylatyn kók jáne kókshil tústi shalbarlar «Leviʹs» («Levıdiki», «Levıdiń shalbary» degen maǵynada) dep atalady. Bul búgingi djınsylardyń alǵashqy úlgisi bolǵanymen, shalbarlarǵa Levı Straýss ólgen soń otyz jyldaı ýaqyt ótkennen keıin ǵana djınsy dep at qoıyldy. Oǵan deıin shalbar ıesiniń atyna menshiktelip joǵarydaǵydaı atpen taralady. Sonymen qatar beldikpen býylatyn djınsy shalbarlar XX ǵasyrdyń 20-jyldarynda ǵana paıda boldy. Oǵan deıingileri kombınezon ispetti edi. Al «Leviʹs» dızaıny búgingi zamandaǵy djınsy túrleriniń ishindegi eń tanymal brendterdiń biri bolyp sanalady.
«Leviʹs» shalbaryn endi tek altyn óndirýshiler emes, baqtashylar, fermerler, shabandozdar kıdi. AQSh-tyń táýelsizdigi úshin bolǵan soǵys «Levi Strauss & Co» kompanııasynyń tynys-tirshiligine esh zııanyn tıgizbedi. Sebebi maıdan urystary Kalıfornııa shtatynan tym jyraq aımaqtarda júrdi.
1886 jyly «Leviʹs»-tiń logotıpi jasalady. Logotıpte eki jylqynyń «Leviʹs» shalbaryn eki jaqtan tartyp, jyrta almaı jatqany beınelenedi. «Leviʹs»-tiń sapasyn nasıhattaıtyn logotıp arnaıy daıyndalǵan teri materıaldarǵa basylyp, shalbardyń artqy jaǵyna japsyryp tigildi. Biz qazirgi kúni kıip júrgen djınsylardyń artqy betiniń belbeý ótetin tusyna japsyrylǵan túrli saýda belgileri tańbalanǵan alaqandaı tórtburysh teriler ómirge osylaı kelgen.
«Leviʹs»-tiń logotıpi
Levı Straýss 1890 jyldan bastap kompanııasyna tıesili taýarlarǵa nómir belgileıdi. Kásiporyn tiziminde 501-inshi turǵan kók tústi, metall shegendi shalbar budan bylaı «Leviʹs 501» dep jazylatyn bolyp sheshim qabyldanady.
Levı Straýss «Levi Strauss & Co» kásipornynan basqa eki saqtandyrý kompanııasynyń, bir elektr kompanııasynyń jáne «Nevada Bank»-tiń qojaıyny, sonymen birge San-Franısko Saýda Palatasynyń quryltaıshysy ári qazynashysy boldy. Jetimder úıine, qarttar úıine, bilim oshaqtaryna qarjylaı qamqorlyq jasady.
L.Straýss saldyrǵan «Imanýel Hramy»
Ol óziniń eń ıgi sharýasyna 1850 jyly kirisken bolatyn. Kalıfornııa shtatyna tabany tıe sala, alǵashqy saýdasynan túsken qarjyǵa San-Franıskonyń ortalyq kósheleriniń biriniń boıynan evreıler zıratyn jáne «Imanýel Hramy» dep atalatyn evreıler qaýymynyń sınagogasyn salýǵa arnaıy jer telimin satyp alady. 1864 jyly bıik qos munaraly, keremet kúmbezi bar sınagoganyń qurylysyn aıaqtap paıdalanýǵa beredi. Sınagoga saraıy 1906 jylǵy aýyr zilzalaǵa deıin ómir súrdi.
Jeke qazynasy 6 mıllıon dollarǵa jetken Levı Straýss 1902 jyly 26-qyrkúıekte óz úıinde baqılyq bolady. Ol qaıtys bolǵannan soń, arada tórt jyl ótkennen keıin, San-Franıskoda iri jer silkinisi bolyp, «Levi Strauss & Co» kompanııasynyń bas keńsesi jermen-jeksen qıraıdy. Zilzalanyń kesirinen órt bolyp, qıraǵan bas keńse úsh kún janǵan. Muraǵattaǵy qujattar túgel órtenip ketkendikten, kompanııanyń tynys-tirshiligi men qojaıyny týraly málimetter tym tapshy.
San-Franısko. 1906 jylǵy zilzaladan keıingi kórinis
Túıin
Tiginshilik – ejelden kele jatqan kásip. Shalbar – ejelden kele jatqan kıim. Biraq shalbardy qos tigispen qatarlap tigetin, qaltasyna mys túıme qaǵatyn tiginshi júz seksen jyldan sál astam ýaqyt buryn ǵana dúnıege kelipti. Onyń shalbaryna aıtylǵan syn da az emes: beldi qysady, buty tar jáne t.b. Degenmen, odan beri djınsy shalbary júzdegen dızaınerlerdiń qolynan ótti. Levı Straýss óz qolymen tikken shalbardy kózimen kórgender joq. 1993 jyly Nevada shtatynyń shabandozdary atpen jortyp júrip, qońyr tústi kóne djınsy taýyp alǵan. Mamandar ony Straýss toqyǵan shalbarǵa balap, kompanııanyń murajaıynda saqtap otyr. Ol shalbardyń stıli búgingi djınsylardyń poshymyna uqsamaıdy. Qalaı desek te, djınsy shalbary qazirgi tańda eń ótimdi taýarlardyń aldyńǵy qatarynda.
Aqan Birlik
“Adyrna” ulttyq portaly
