«Levi Strauss & Co» korporasiiasynyŋ alǧaşqy kırpışın qalaǧan käsıpker. Djinsy korolı. Jaŋa ülgıde tıgılgen djinsy şalbary oǧan millioner märtebesın syilady. Mesenat. Evrei patrioty. Levi Strausstyŋ esımın kiım dizainerlerı älı künge deiın özderıne pır tūtady.
Ol 1829 jyly 16-aqpanda Bavariiadaǧy evrei otbasynda tudy. Leib Ştrauss janūiadaǧy jetı balanyŋ eŋ kenjesı boldy.
Ol zamanda Germaniia 36 şaǧyn kniazdıkten qūralǧan konglomerat edı. Feodaldyq qaldyqtar jaqsy saqtalǧan Bavariiada antisemitistık köŋıl-küi örşıp tūrdy. Är obşinadaǧy evreilerdıŋ naqty sany anyqtalyp, tızımı jasaldy. Evreilerdıŋ sanynyŋ köbeiuı qoǧamdyq tärtıpke nūqsan keltıredı degen syltaumen olardyŋ bır-bırıne üilenuıne, bala tuuyna tyiym salynady. Jer öŋdeumen, egınşılıkpen, öndırıspen ainalysuǧa da rūqsat berılmedı. Olardyŋ tek ūsaq-tüiek saudamen şūǧyldanuǧa mümkındıgı boldy. Jergılıktı kniazderdıŋ zaŋdy asyra paidalanyp, qoqan-loqy körsetuı Bavariiadan qonys audaruşy evreilerdıŋ qarasynyŋ köbeiuıne ülken sebep boldy.
Leibtıŋ eŋ ülken ekı aǧasy Ionas pen Lippman Niu-Iorkke basqalardan būryn köşedı. Ol jaqqa jetken soŋ, aǧaiyndy ekeu kiım tıgumen ainalysady. Ionas pen Lippman Bavariiada qalǧan analary men bauyrlaryna jazǧan hattarynda Amerikada antisemitizm joq ekenın alǧa tartyp, olarǧa Niu-Iorkka köşıp keluge keŋes beredı. Äkelerınıŋ ölgenıne ekı jyl tolǧannan soŋ, janūianyŋ qalǧan müşelerı Amerikaǧa jol tartady. Būl 1847 jyl edı. Bes aiǧa sozylǧan kemedegı jolsapar barlyǧyna auyr tidı. Äsırese, Leibtıŋ äpkesınıŋ densaulyǧy jaŋa qūrlyqqa deiın äzer şydaidy.
AQŞ-qa aiaq basqan evrei otbasy mūnda da tırşılıkterın qūmyrsqa tırlıkpen jalǧastyra berdı. Ärqaisysy basqa kelımsekter siiaqty bırınşı kezekte aty-jönderın amerikalandyrdy. Ionas Djonasqa, Lippman Luiske ainaldy. Al Leib Ştrausstyŋ özı būdan bylai Levi Strauss boldy.
Amerikadaǧy biık üilerdı körıp täntı bolǧan Levi ondaǧy tūrǧyndarǧa köp zattar kerek ekenın jaqsy tüsındı. Qap arqalaǧan jas jıgıt qala köşelerın aralap, taraq, tüireuış, ine, jıp, tüime, qaişy jäne taǧy basqa tūrmystyq būiymdar satady.
1847 jyly Amerikanyŋ batysyndaǧy Kaliforniia ştatynan altyn ken orny tabylǧanda, eldıŋ tüstıgındegı, terıstıgındegı, şyǧysyndaǧy paida ızdegen adamdar batys tarapqa qarai aǧylady. Tyŋ jaŋalyq Strausstar äuletın de beijai qaldyrmaidy. Barlyǧy aqyldasa kele Levi Straussty Kaliforniianyŋ tynys-tırşılıgın barlauǧa jıberuge şeşım qabyldaidy. Jospar boiynşa Levi aǧalarynyŋ matalary men toqyǧan kiımderın Kaliforniia ştatyndaǧy San-Fransisko qalasyna deiın jetkızıp, sol jaqtan tauarlardy satatyn düken aşuǧa tiıs boldy.
San-Fransisko porty. 1850 jyl
AQŞ-tyŋ künşyǧysyndaǧy Niu-Iorktan künbatysyndaǧy San-Fransiskoǧa deiıngı jol tym ūzaq ärı qauıptı bolatyn. Ol üşın Soltüstık Amerika qūrlyǧyna tän kögaldy, şalǧyndy aimaqtardy jara kesıp, Jartas taulardan asyp ötu kerek. Eŋ bastysy ündısterdıŋ Dakota-siu dep atalatyn ırı taipalar odaǧynyŋ kösemderı – äigılı Qonjiǧan Aiu men Qūtyrǧan Jylqynyŋ qolyna tüsıp qalmauy tiıs. Sol zamanda būl ekı kösemge qarasty ündıs taipalary aq näsıldılermen soǧysyp jatqan. Būlardan basqa qaraaiaqty krou jäne şaien atty taipalar ömır sürdı. Qyrattar men üstırtterdıŋ arasynda damyl tappai jortyp jüretın olardyŋ qolyna tüsseŋ sözge kelmesten bırden bas terıŋdı sypyryp alatyn. Aq näsıldılerdıŋ öz ışınen şyqqan baskeserler de fermerler men baqtaşylardy tonap, Ülken Aŋǧardyŋ ışınde örıp jüruşı edı.
Al Levi Strauss tek bas terısın emes, tauarlaryn da San-Fransiskoǧa deiın aman-esen jetkızuge tiıs bolatyn. Ol qūrlyqpen baratyn joldan bas tartyp, teŋız jolyn taŋdaidy. Jük tielgen kememen Meksika jaǧalauyn boilai, Panama moinaǧyna jetedı. Sol jerden basqa kemege auysyp, būl joly soltüstıktı közdep, Kaliforniiany betke alady. Levi Strauss San-Fransiskoǧa 1850 jyly jetedı. Niu-Iorktan attanarda aǧalary oǧan mūnda segız jüzdei ǧana adam meken etetının aitqanymen, mūnda kelgende şyn körsetkış 34 ese artyq bolyp şyqty. Altyn şyqqan aimaqtaǧy tūrǧyndar sany 30 myŋ adamǧa taiapty.
Jaŋa orynǧa tabany tiıp, San-Fransiskoǧa ornyqqannan soŋ, arada köp uaqyt ötpei Levi Strauss özı äkelgen zattardyŋ bärın satyp ötkızedı. Tek bır kenep mata ǧana satyp aluşysyn taba almai-aq qoiady. Keneptı ary tasyp, berı tasyp ötkıze almai, qala şetındegı traktirdıŋ qojaiynyna saudalamaq bolyp sonda barady. Äitkenmen ol da Strausstyŋ kenep matasyn jaratpady.
San-Fransiskodaǧy altyn ızdeuşıler
Kenep matasyn ūzaq arqalaǧan Levi endı ony altyn öndırıp jürgen qara jūmysşylarǧa aparyp jarnamalaidy. Öitkenı jūmysşylar özderı qūrǧan şatyrlarda meken etetın, Levi Strauss kenep mata solardyŋ şatyryna jarap qalar dep ümıttengen. Bıraq mūndaǧy altyn öndıruşıler şatyr daiyndaityn materialǧa emes, qara jūmysqa tözımdı şalbar qajet ekenın aityp aryzdanady. Ken öndırısı auyr jūmys bolǧandyqtan, jūmysqa kigen şalbarlary tez tozyp, tez jyrtylady eken. Olar jas saudagerge endı kelgenınde kenep matanyŋ ornyna şalbar alyp keluge keŋes beredı.
Qara jūmysşylardyŋ sözın baiyppen tyŋdaǧan Levi Strauss bırese altyn öndıruşılerdıŋ būtyndaǧy şalbarlarǧa, bırese qolyndaǧy kenep mataǧa kezek-kezek qarap, oilanyp tūryp qalady. Äkesı tıgınşı, aǧalary tıgınşı. Nege özı tıkpeske şalbardy? Onyŋ üstınen şalbar qolynda ūstap tūrǧan kenep matamen tıgılse, ol şalbardyŋ tozuy da, jyrtyluy da qiyn.
«Levi Strauss & Co» käsıpornynyŋ şeberhanasy
Şalbar sūrap aryzdanǧan alǧaşqy jūmysşynyŋ ölşemın alǧannan keiın, üiıne kele sala sol ölşem boiynşa jūmysşyǧa şaq etıp, kenep matadan ekı janynda keŋ qaltasy bar, tıgısı ekı qatar şalbar tıgedı. Ol şalbaryn beldık arqyly belge bailaityn emes, aspa bau arqyly iyqqa ıletın ettı. Levi Strausstyŋ qolymen tıgılgen qoŋyr şalbardyŋ alǧaşqy danasy tapsyrys beruşıge 1 dollar 20 sentke satylady. Şalbardyŋ jaŋa türın körgen basqa jūmysşylar Levige aldyn ala aqşalaryn tölep, kezekke tūra bastaidy. Kenep matadan tıgılgen şalbarǧa sūrau salǧandardyŋ sany 500-ge juyqtaǧanda Strauss būl ıspen janyn sala ainalyssa, köp paidaǧa keneletınıne közı jettı.
Ol 1853 jyly San-Fransiskonyŋ Sakramento köşesınen «Levi Strauss & Co» dükenın aşady. Düken ūsaq-tüiek tūrmystyq būiymdar satumen ainalysqanmen, onyŋ negızgı ötımdı tauary jūmysşylarǧa arnalǧan şalbarlar boldy.
Djinsydyŋ qaltasyna qaǧylǧan mys şegen. Būl da bır kezderı jaŋalyq bolǧan
Levi Strausstyŋ patentı
«Levi Strauss & Co» käsıpornynyŋ öndırıs kölemınıŋ ūlǧaiuyna bailanysty şikızat jetıspeuşılıgı tuyndaidy. Strauss jaǧalauǧa taban tıregen bükıl kemelerdegı kenep matalardy tügel satyp alǧanymen, ol da köp uaqyt ötpei tausyldy. 60-jyldarǧa taman Levi şalbar tıgetın materialdy Fransiianyŋ oŋtüstıgındegı Nime qalasynan tasymaldanatyn indigo tüstı (kökşıl tüstı) jūmsaq tözımdı matamen almastyrady. Matanyŋ rulonynda «Serge de Nime» dep jazylǧandyqtan, altyn öndıruşıler ol şalbarǧa «denim» dep at qoiady. Būrynǧy kenep matadan daiyndalǧan şalbarlardyŋ tüsı qoŋyr bolatyn. Endı altyn öndıruşıler kök tüstı şalbar kidı. İyq baumen bırge tıgılgendıkten, şalbar kompaniia katalogynda «joǧary beldı kombinezon» (waist high overalls) dep tırkeldı.
Levi Strausstyŋ şalbary kemşılıksız bolmady. Qūramynda altynnyŋ tüiırşıkterı bar kesekter men jynystardy qaltalaryna salyp jinaityn bolǧandyqtan, jūmysşylardyŋ şalbarlaryna jabystyrylǧan qaltalardyŋ tıgısterı ajyrap, jyrtylyp qala berdı. Olardyŋ tıgın fabrikasyna äkelıp tastaǧan şalbarlaryna qaitadan qalta tıgıp bergenımen, qalta tıgısınıŋ sögıluı tym jiıleidı.
1872 jyly Levi Straussqa Nevada ştatyndaǧy ärıptesı, tıgınşı, «Levi Strauss & Co» dükenınıŋ tūraqty klientı, Latviiadan auyp kelgen evrei Djeikob Devisten ūsynys hat keledı. Hat patent mäselesıne qatysty jazylǧan eken. Djeikob Devis talai jyldan berı kenşılerge kiım tıgıp berumen şūǧyldanyp jürgendıkten, qalta tıgısınıŋ älsız boluy oǧan da qiyndyq tuǧyzypty. Qaltalarynyŋ sögılgenın aityp, jiı şaǧymdanǧan kenşılerden mezı bolǧan Devis bır künı jaŋaşa qadamǧa barady. Üiındegı at äbzelderınıŋ baularyn bır-bırlerıne bekıtıp tūrǧan mys şegenderdı suyryp alady da, olardy aryzdanyp kelıp otyrǧan Aik esımdı virdjiniialyq şahterdıŋ şalbarynyŋ jan qaltasynyŋ astyŋǧy jäne üstıŋgı şetıne qaǧyp tastaidy. Ekı mys şegenmen şalbarǧa bekıtılgen qalta ömırşeŋ bolyp, ol şalbardyŋ iesı odan keiın qaityp Djeikob Devistıŋ aldyna şaǧym aityp kelmeptı. Kezdeisoq tapqan jaŋalyǧyn patenttegısı kelgen tıgınşı patent ortalyǧy talap etken 68 dollardy tauyp bere almai, ırı düken iesı Levi Strausstan kömek qolyn sozuyn ötıngen eken. Eger 68 dollar tauyp bere alsa, patent ekeuınıŋ atyna qatar tırkeletının eskertıptı. Levi ärıptesınıŋ ūsynysyna kelıstı.
1873 jyly 20-mamyrda kiımderge metall şegender men metall tüimeler qaǧu-qadau jönındegı 139121 nömırlı patent Levi Strauss pen Djeikob Devistıŋ atyna räsımdeledı. Būl kün djinsydyŋ tuǧan künı retınde tarihta qaldy. Levi Djeikob Devistı aǧalarymen qatar kompaniianyŋ jauapty qyzmetıne taǧaiyndap, özı käsıporynnyŋ bas qojaiynyna ainalady.
«Levi Strauss & Co» kompaniiasynyŋ keŋsesı jäne onyŋ qyzmetkerlerı
Levi Strauss şalbarlaryn ekı türlı matadan tıktı. Bırı joǧaryda aty atalǧan Fransiialyq «denim» matasy bolsa, ekınşısı İtaliianyŋ Genuia qalasynda toqylatyn mata edı. Kemege jük bolyp tielgen mata teŋderınıŋ syrtyna «Genoa» degen taŋba basylǧandyqtan, ol atau tıldık tūrǧydan būrmalanyp, britandyqtar men amerikandyqtardyŋ auzynda «djin» dep atalyp ketedı. «Denim» men «djin» şalbarlary öte ūqsas boldy. Aiyrmaşylyqtary bıreu ǧana: «djin» aq jäne kök tüstı jıpten toqylsa, al «denim» tek kök jıpten toqyldy.
Patent alǧan jyly «Levi Strauss & Co» käsıporny basqa kiım türlerınen bölek mys şegen qadalǧan 21 myŋ şalbar satyp ötkızedı. Metall tüimelı, qaltasy mys şegendermen bekıtılgen, tıgısterı ekı-üş qatardan tūratyn, janyndaǧy qaltalarynan bölek şalbardyŋ artyna taǧy bır qalta qosylǧan, iyq baumen asylatyn kök jäne kökşıl tüstı şalbarlar «Leviʹs» («Levidıkı», «Levidıŋ şalbary» degen maǧynada) dep atalady. Būl bügıngı djinsylardyŋ alǧaşqy ülgısı bolǧanymen, şalbarlarǧa Levi Strauss ölgen soŋ otyz jyldai uaqyt ötkennen keiın ǧana djinsy dep at qoiyldy. Oǧan deiın şalbar iesınıŋ atyna menşıktelıp joǧarydaǧydai atpen taralady. Sonymen qatar beldıkpen buylatyn djinsy şalbarlar XX ǧasyrdyŋ 20-jyldarynda ǧana paida boldy. Oǧan deiıngılerı kombinezon ıspettı edı. Al «Leviʹs» dizainy bügıngı zamandaǧy djinsy türlerınıŋ ışındegı eŋ tanymal brendterdıŋ bırı bolyp sanalady.
«Leviʹs» şalbaryn endı tek altyn öndıruşıler emes, baqtaşylar, fermerler, şabandozdar kidı. AQŞ-tyŋ täuelsızdıgı üşın bolǧan soǧys «Levi Strauss & Co» kompaniiasynyŋ tynys-tırşılıgıne eş ziianyn tigızbedı. Sebebı maidan ūrystary Kaliforniia ştatynan tym jyraq aimaqtarda jürdı.
1886 jyly «Leviʹs»-tıŋ logotipı jasalady. Logotipte ekı jylqynyŋ «Leviʹs» şalbaryn ekı jaqtan tartyp, jyrta almai jatqany beinelenedı. «Leviʹs»-tıŋ sapasyn nasihattaityn logotip arnaiy daiyndalǧan terı materialdarǧa basylyp, şalbardyŋ artqy jaǧyna japsyryp tıgıldı. Bız qazırgı künı kiıp jürgen djinsylardyŋ artqy betınıŋ belbeu ötetın tūsyna japsyrylǧan türlı sauda belgılerı taŋbalanǧan alaqandai törtbūryş terıler ömırge osylai kelgen.
«Leviʹs»-tıŋ logotipı
Levi Strauss 1890 jyldan bastap kompaniiasyna tiesılı tauarlarǧa nömır belgıleidı. Käsıporyn tızımınde 501-ınşı tūrǧan kök tüstı, metall şegendı şalbar būdan bylai «Leviʹs 501» dep jazylatyn bolyp şeşım qabyldanady.
Levi Strauss «Levi Strauss & Co» käsıpornynan basqa ekı saqtandyru kompaniiasynyŋ, bır elektr kompaniiasynyŋ jäne «Nevada Bank»-tıŋ qojaiyny, sonymen bırge San-Fransisko Sauda Palatasynyŋ qūryltaişysy ärı qazynaşysy boldy. Jetımder üiıne, qarttar üiıne, bılım oşaqtaryna qarjylai qamqorlyq jasady.
L.Strauss saldyrǧan «İmanuel Hramy»
Ol özınıŋ eŋ igı şaruasyna 1850 jyly kırısken bolatyn. Kaliforniia ştatyna tabany tie sala, alǧaşqy saudasynan tüsken qarjyǧa San-Fransiskonyŋ ortalyq köşelerınıŋ bırınıŋ boiynan evreiler ziratyn jäne «İmanuel Hramy» dep atalatyn evreiler qauymynyŋ sinagogasyn saluǧa arnaiy jer telımın satyp alady. 1864 jyly biık qos mūnaraly, keremet kümbezı bar sinagoganyŋ qūrylysyn aiaqtap paidalanuǧa beredı. Sinagoga saraiy 1906 jylǧy auyr zılzalaǧa deiın ömır sürdı.
Jeke qazynasy 6 million dollarǧa jetken Levi Strauss 1902 jyly 26-qyrküiekte öz üiınde baqilyq bolady. Ol qaitys bolǧannan soŋ, arada tört jyl ötkennen keiın, San-Fransiskoda ırı jer sılkınısı bolyp, «Levi Strauss & Co» kompaniiasynyŋ bas keŋsesı jermen-jeksen qiraidy. Zılzalanyŋ kesırınen ört bolyp, qiraǧan bas keŋse üş kün janǧan. Mūraǧattaǧy qūjattar tügel örtenıp ketkendıkten, kompaniianyŋ tynys-tırşılıgı men qojaiyny turaly mälımetter tym tapşy.
San-Fransisko. 1906 jylǧy zılzaladan keiıngı körınıs
Tüiın
Tıgınşılık – ejelden kele jatqan käsıp. Şalbar – ejelden kele jatqan kiım. Bıraq şalbardy qos tıgıspen qatarlap tıgetın, qaltasyna mys tüime qaǧatyn tıgınşı jüz seksen jyldan säl astam uaqyt būryn ǧana düniege kelıptı. Onyŋ şalbaryna aitylǧan syn da az emes: beldı qysady, būty tar jäne t.b. Degenmen, odan berı djinsy şalbary jüzdegen dizainerlerdıŋ qolynan öttı. Levi Strauss öz qolymen tıkken şalbardy közımen körgender joq. 1993 jyly Nevada ştatynyŋ şabandozdary atpen jortyp jürıp, qoŋyr tüstı köne djinsy tauyp alǧan. Mamandar ony Strauss toqyǧan şalbarǧa balap, kompaniianyŋ mūrajaiynda saqtap otyr. Ol şalbardyŋ stilı bügıngı djinsylardyŋ poşymyna ūqsamaidy. Qalai desek te, djinsy şalbary qazırgı taŋda eŋ ötımdı tauarlardyŋ aldyŋǧy qatarynda.
San-Fransisko porty. 1850 jyl
AQŞ-tyŋ künşyǧysyndaǧy Niu-Iorktan künbatysyndaǧy San-Fransiskoǧa deiıngı jol tym ūzaq ärı qauıptı bolatyn. Ol üşın Soltüstık Amerika qūrlyǧyna tän kögaldy, şalǧyndy aimaqtardy jara kesıp, Jartas taulardan asyp ötu kerek. Eŋ bastysy ündısterdıŋ Dakota-siu dep atalatyn ırı taipalar odaǧynyŋ kösemderı – äigılı Qonjiǧan Aiu men Qūtyrǧan Jylqynyŋ qolyna tüsıp qalmauy tiıs. Sol zamanda būl ekı kösemge qarasty ündıs taipalary aq näsıldılermen soǧysyp jatqan. Būlardan basqa qaraaiaqty krou jäne şaien atty taipalar ömır sürdı. Qyrattar men üstırtterdıŋ arasynda damyl tappai jortyp jüretın olardyŋ qolyna tüsseŋ sözge kelmesten bırden bas terıŋdı sypyryp alatyn. Aq näsıldılerdıŋ öz ışınen şyqqan baskeserler de fermerler men baqtaşylardy tonap, Ülken Aŋǧardyŋ ışınde örıp jüruşı edı.
Al Levi Strauss tek bas terısın emes, tauarlaryn da San-Fransiskoǧa deiın aman-esen jetkızuge tiıs bolatyn. Ol qūrlyqpen baratyn joldan bas tartyp, teŋız jolyn taŋdaidy. Jük tielgen kememen Meksika jaǧalauyn boilai, Panama moinaǧyna jetedı. Sol jerden basqa kemege auysyp, būl joly soltüstıktı közdep, Kaliforniiany betke alady. Levi Strauss San-Fransiskoǧa 1850 jyly jetedı. Niu-Iorktan attanarda aǧalary oǧan mūnda segız jüzdei ǧana adam meken etetının aitqanymen, mūnda kelgende şyn körsetkış 34 ese artyq bolyp şyqty. Altyn şyqqan aimaqtaǧy tūrǧyndar sany 30 myŋ adamǧa taiapty.
Jaŋa orynǧa tabany tiıp, San-Fransiskoǧa ornyqqannan soŋ, arada köp uaqyt ötpei Levi Strauss özı äkelgen zattardyŋ bärın satyp ötkızedı. Tek bır kenep mata ǧana satyp aluşysyn taba almai-aq qoiady. Keneptı ary tasyp, berı tasyp ötkıze almai, qala şetındegı traktirdıŋ qojaiynyna saudalamaq bolyp sonda barady. Äitkenmen ol da Strausstyŋ kenep matasyn jaratpady.
San-Fransiskodaǧy altyn ızdeuşıler
Kenep matasyn ūzaq arqalaǧan Levi endı ony altyn öndırıp jürgen qara jūmysşylarǧa aparyp jarnamalaidy. Öitkenı jūmysşylar özderı qūrǧan şatyrlarda meken etetın, Levi Strauss kenep mata solardyŋ şatyryna jarap qalar dep ümıttengen. Bıraq mūndaǧy altyn öndıruşıler şatyr daiyndaityn materialǧa emes, qara jūmysqa tözımdı şalbar qajet ekenın aityp aryzdanady. Ken öndırısı auyr jūmys bolǧandyqtan, jūmysqa kigen şalbarlary tez tozyp, tez jyrtylady eken. Olar jas saudagerge endı kelgenınde kenep matanyŋ ornyna şalbar alyp keluge keŋes beredı.
Qara jūmysşylardyŋ sözın baiyppen tyŋdaǧan Levi Strauss bırese altyn öndıruşılerdıŋ būtyndaǧy şalbarlarǧa, bırese qolyndaǧy kenep mataǧa kezek-kezek qarap, oilanyp tūryp qalady. Äkesı tıgınşı, aǧalary tıgınşı. Nege özı tıkpeske şalbardy? Onyŋ üstınen şalbar qolynda ūstap tūrǧan kenep matamen tıgılse, ol şalbardyŋ tozuy da, jyrtyluy da qiyn.
«Levi Strauss & Co» käsıpornynyŋ şeberhanasy
Şalbar sūrap aryzdanǧan alǧaşqy jūmysşynyŋ ölşemın alǧannan keiın, üiıne kele sala sol ölşem boiynşa jūmysşyǧa şaq etıp, kenep matadan ekı janynda keŋ qaltasy bar, tıgısı ekı qatar şalbar tıgedı. Ol şalbaryn beldık arqyly belge bailaityn emes, aspa bau arqyly iyqqa ıletın ettı. Levi Strausstyŋ qolymen tıgılgen qoŋyr şalbardyŋ alǧaşqy danasy tapsyrys beruşıge 1 dollar 20 sentke satylady. Şalbardyŋ jaŋa türın körgen basqa jūmysşylar Levige aldyn ala aqşalaryn tölep, kezekke tūra bastaidy. Kenep matadan tıgılgen şalbarǧa sūrau salǧandardyŋ sany 500-ge juyqtaǧanda Strauss būl ıspen janyn sala ainalyssa, köp paidaǧa keneletınıne közı jettı.
Ol 1853 jyly San-Fransiskonyŋ Sakramento köşesınen «Levi Strauss & Co» dükenın aşady. Düken ūsaq-tüiek tūrmystyq būiymdar satumen ainalysqanmen, onyŋ negızgı ötımdı tauary jūmysşylarǧa arnalǧan şalbarlar boldy.
Djinsydyŋ qaltasyna qaǧylǧan mys şegen. Būl da bır kezderı jaŋalyq bolǧan
Levi Strausstyŋ patentı
«Levi Strauss & Co» käsıpornynyŋ öndırıs kölemınıŋ ūlǧaiuyna bailanysty şikızat jetıspeuşılıgı tuyndaidy. Strauss jaǧalauǧa taban tıregen bükıl kemelerdegı kenep matalardy tügel satyp alǧanymen, ol da köp uaqyt ötpei tausyldy. 60-jyldarǧa taman Levi şalbar tıgetın materialdy Fransiianyŋ oŋtüstıgındegı Nime qalasynan tasymaldanatyn indigo tüstı (kökşıl tüstı) jūmsaq tözımdı matamen almastyrady. Matanyŋ rulonynda «Serge de Nime» dep jazylǧandyqtan, altyn öndıruşıler ol şalbarǧa «denim» dep at qoiady. Būrynǧy kenep matadan daiyndalǧan şalbarlardyŋ tüsı qoŋyr bolatyn. Endı altyn öndıruşıler kök tüstı şalbar kidı. İyq baumen bırge tıgılgendıkten, şalbar kompaniia katalogynda «joǧary beldı kombinezon» (waist high overalls) dep tırkeldı.
Levi Strausstyŋ şalbary kemşılıksız bolmady. Qūramynda altynnyŋ tüiırşıkterı bar kesekter men jynystardy qaltalaryna salyp jinaityn bolǧandyqtan, jūmysşylardyŋ şalbarlaryna jabystyrylǧan qaltalardyŋ tıgısterı ajyrap, jyrtylyp qala berdı. Olardyŋ tıgın fabrikasyna äkelıp tastaǧan şalbarlaryna qaitadan qalta tıgıp bergenımen, qalta tıgısınıŋ sögıluı tym jiıleidı.
1872 jyly Levi Straussqa Nevada ştatyndaǧy ärıptesı, tıgınşı, «Levi Strauss & Co» dükenınıŋ tūraqty klientı, Latviiadan auyp kelgen evrei Djeikob Devisten ūsynys hat keledı. Hat patent mäselesıne qatysty jazylǧan eken. Djeikob Devis talai jyldan berı kenşılerge kiım tıgıp berumen şūǧyldanyp jürgendıkten, qalta tıgısınıŋ älsız boluy oǧan da qiyndyq tuǧyzypty. Qaltalarynyŋ sögılgenın aityp, jiı şaǧymdanǧan kenşılerden mezı bolǧan Devis bır künı jaŋaşa qadamǧa barady. Üiındegı at äbzelderınıŋ baularyn bır-bırlerıne bekıtıp tūrǧan mys şegenderdı suyryp alady da, olardy aryzdanyp kelıp otyrǧan Aik esımdı virdjiniialyq şahterdıŋ şalbarynyŋ jan qaltasynyŋ astyŋǧy jäne üstıŋgı şetıne qaǧyp tastaidy. Ekı mys şegenmen şalbarǧa bekıtılgen qalta ömırşeŋ bolyp, ol şalbardyŋ iesı odan keiın qaityp Djeikob Devistıŋ aldyna şaǧym aityp kelmeptı. Kezdeisoq tapqan jaŋalyǧyn patenttegısı kelgen tıgınşı patent ortalyǧy talap etken 68 dollardy tauyp bere almai, ırı düken iesı Levi Strausstan kömek qolyn sozuyn ötıngen eken. Eger 68 dollar tauyp bere alsa, patent ekeuınıŋ atyna qatar tırkeletının eskertıptı. Levi ärıptesınıŋ ūsynysyna kelıstı.
1873 jyly 20-mamyrda kiımderge metall şegender men metall tüimeler qaǧu-qadau jönındegı 139121 nömırlı patent Levi Strauss pen Djeikob Devistıŋ atyna räsımdeledı. Būl kün djinsydyŋ tuǧan künı retınde tarihta qaldy. Levi Djeikob Devistı aǧalarymen qatar kompaniianyŋ jauapty qyzmetıne taǧaiyndap, özı käsıporynnyŋ bas qojaiynyna ainalady.
«Levi Strauss & Co» kompaniiasynyŋ keŋsesı jäne onyŋ qyzmetkerlerı
Levi Strauss şalbarlaryn ekı türlı matadan tıktı. Bırı joǧaryda aty atalǧan Fransiialyq «denim» matasy bolsa, ekınşısı İtaliianyŋ Genuia qalasynda toqylatyn mata edı. Kemege jük bolyp tielgen mata teŋderınıŋ syrtyna «Genoa» degen taŋba basylǧandyqtan, ol atau tıldık tūrǧydan būrmalanyp, britandyqtar men amerikandyqtardyŋ auzynda «djin» dep atalyp ketedı. «Denim» men «djin» şalbarlary öte ūqsas boldy. Aiyrmaşylyqtary bıreu ǧana: «djin» aq jäne kök tüstı jıpten toqylsa, al «denim» tek kök jıpten toqyldy.
Patent alǧan jyly «Levi Strauss & Co» käsıporny basqa kiım türlerınen bölek mys şegen qadalǧan 21 myŋ şalbar satyp ötkızedı. Metall tüimelı, qaltasy mys şegendermen bekıtılgen, tıgısterı ekı-üş qatardan tūratyn, janyndaǧy qaltalarynan bölek şalbardyŋ artyna taǧy bır qalta qosylǧan, iyq baumen asylatyn kök jäne kökşıl tüstı şalbarlar «Leviʹs» («Levidıkı», «Levidıŋ şalbary» degen maǧynada) dep atalady. Būl bügıngı djinsylardyŋ alǧaşqy ülgısı bolǧanymen, şalbarlarǧa Levi Strauss ölgen soŋ otyz jyldai uaqyt ötkennen keiın ǧana djinsy dep at qoiyldy. Oǧan deiın şalbar iesınıŋ atyna menşıktelıp joǧarydaǧydai atpen taralady. Sonymen qatar beldıkpen buylatyn djinsy şalbarlar XX ǧasyrdyŋ 20-jyldarynda ǧana paida boldy. Oǧan deiıngılerı kombinezon ıspettı edı. Al «Leviʹs» dizainy bügıngı zamandaǧy djinsy türlerınıŋ ışındegı eŋ tanymal brendterdıŋ bırı bolyp sanalady.
«Leviʹs» şalbaryn endı tek altyn öndıruşıler emes, baqtaşylar, fermerler, şabandozdar kidı. AQŞ-tyŋ täuelsızdıgı üşın bolǧan soǧys «Levi Strauss & Co» kompaniiasynyŋ tynys-tırşılıgıne eş ziianyn tigızbedı. Sebebı maidan ūrystary Kaliforniia ştatynan tym jyraq aimaqtarda jürdı.
1886 jyly «Leviʹs»-tıŋ logotipı jasalady. Logotipte ekı jylqynyŋ «Leviʹs» şalbaryn ekı jaqtan tartyp, jyrta almai jatqany beinelenedı. «Leviʹs»-tıŋ sapasyn nasihattaityn logotip arnaiy daiyndalǧan terı materialdarǧa basylyp, şalbardyŋ artqy jaǧyna japsyryp tıgıldı. Bız qazırgı künı kiıp jürgen djinsylardyŋ artqy betınıŋ belbeu ötetın tūsyna japsyrylǧan türlı sauda belgılerı taŋbalanǧan alaqandai törtbūryş terıler ömırge osylai kelgen.
«Leviʹs»-tıŋ logotipı
Levi Strauss 1890 jyldan bastap kompaniiasyna tiesılı tauarlarǧa nömır belgıleidı. Käsıporyn tızımınde 501-ınşı tūrǧan kök tüstı, metall şegendı şalbar būdan bylai «Leviʹs 501» dep jazylatyn bolyp şeşım qabyldanady.
Levi Strauss «Levi Strauss & Co» käsıpornynan basqa ekı saqtandyru kompaniiasynyŋ, bır elektr kompaniiasynyŋ jäne «Nevada Bank»-tıŋ qojaiyny, sonymen bırge San-Fransisko Sauda Palatasynyŋ qūryltaişysy ärı qazynaşysy boldy. Jetımder üiıne, qarttar üiıne, bılım oşaqtaryna qarjylai qamqorlyq jasady.
L.Strauss saldyrǧan «İmanuel Hramy»
Ol özınıŋ eŋ igı şaruasyna 1850 jyly kırısken bolatyn. Kaliforniia ştatyna tabany tie sala, alǧaşqy saudasynan tüsken qarjyǧa San-Fransiskonyŋ ortalyq köşelerınıŋ bırınıŋ boiynan evreiler ziratyn jäne «İmanuel Hramy» dep atalatyn evreiler qauymynyŋ sinagogasyn saluǧa arnaiy jer telımın satyp alady. 1864 jyly biık qos mūnaraly, keremet kümbezı bar sinagoganyŋ qūrylysyn aiaqtap paidalanuǧa beredı. Sinagoga saraiy 1906 jylǧy auyr zılzalaǧa deiın ömır sürdı.
Jeke qazynasy 6 million dollarǧa jetken Levi Strauss 1902 jyly 26-qyrküiekte öz üiınde baqilyq bolady. Ol qaitys bolǧannan soŋ, arada tört jyl ötkennen keiın, San-Fransiskoda ırı jer sılkınısı bolyp, «Levi Strauss & Co» kompaniiasynyŋ bas keŋsesı jermen-jeksen qiraidy. Zılzalanyŋ kesırınen ört bolyp, qiraǧan bas keŋse üş kün janǧan. Mūraǧattaǧy qūjattar tügel örtenıp ketkendıkten, kompaniianyŋ tynys-tırşılıgı men qojaiyny turaly mälımetter tym tapşy.
San-Fransisko. 1906 jylǧy zılzaladan keiıngı körınıs
Tüiın
Tıgınşılık – ejelden kele jatqan käsıp. Şalbar – ejelden kele jatqan kiım. Bıraq şalbardy qos tıgıspen qatarlap tıgetın, qaltasyna mys tüime qaǧatyn tıgınşı jüz seksen jyldan säl astam uaqyt būryn ǧana düniege kelıptı. Onyŋ şalbaryna aitylǧan syn da az emes: beldı qysady, būty tar jäne t.b. Degenmen, odan berı djinsy şalbary jüzdegen dizainerlerdıŋ qolynan öttı. Levi Strauss öz qolymen tıkken şalbardy közımen körgender joq. 1993 jyly Nevada ştatynyŋ şabandozdary atpen jortyp jürıp, qoŋyr tüstı köne djinsy tauyp alǧan. Mamandar ony Strauss toqyǧan şalbarǧa balap, kompaniianyŋ mūrajaiynda saqtap otyr. Ol şalbardyŋ stilı bügıngı djinsylardyŋ poşymyna ūqsamaidy. Qalai desek te, djinsy şalbary qazırgı taŋda eŋ ötımdı tauarlardyŋ aldyŋǧy qatarynda.
Aqan Bırlık “Adyrna” ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
