بۇعان دەيىن وقىرمان قاۋىم "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالىندا “حان تاعىنداعى” ءدىني دۇمشەلىك نەمەسە ەسكەرتكىشكە قاعبانىڭ قانداي قاتىسى بار؟" دەپ اتالاتىن ماقالانىڭ جارىق كورگەنىن بىلەدى (http://adyrna.kz/ma-alalar/temir-azy/han-ta-yinda-yi-dini-d-mshelik-nemese-eskertkishke-a-banyi-anday-atyisyi-bar/). وسى ماقالا نەگىزىندە "ادىرنا" ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە، قر ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگىنە جانە اقمولا وبلىسى اكىمدىگىنە رەسمي حاتتار دا جولداعان بولاتىن.
"ال “حان تاعىنا” قىزىل X بەلىسىن قويىپ، ەشقانداي قيسىنى بولماسا دا قاعبانىڭ سۋرەتىن قويىپ، كوكپەن قولداۋ √ بەلگىسىن ورناتۋلارىن قالاي تۇسىنەمىز؟ قازاقتىڭ ەسكەرتكىشى كەرەك ەمەس، ودان دا مەككەگە بار /تابىنۋ/ دەگەن ويدى مەگزەپ تۇرعانداي. سيريادا، يراك، اۋعانستان ءتارىزدى ءۋاھابيزمنىڭ وتانىنا اينالعان ەلدەردە ەڭ اۋەلى ءدال وسىلاي تاريحي ورىندار مەن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءتول مادەنيەتىن، ءداستۇرىن جويۋ ارقىلى سىرت كۇشتەر ءدىني يدەولوگيالىق جۇمىستار جۇرگىزگەنى بەلگىلى. «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى ءوز جارعىسىندا كورسەتىلگەندەي قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن، مادەني-رۋحاني قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاۋ جانە قورعاۋ ماقساتىندا وسى حاتتى جازىپ وتىر" دەپ جازىلعان بولاتىن رەسمي حاتتاردا.
كۇنى كەشە اقمولا وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ا. ءمىسىرالىموۆادان جاۋاپ كەلدى. وندا ماسەلەنى زەرتتەۋ ماقساتىندا اقمولا وبلىستىق جانە اۋداندىق دەڭگەيدەگى مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ باسشىلارى مەن ماماندارى (اقمولا وبلىسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ «تاريحي-مادەني مۇرانى قورعاۋ جانە پايدالانۋ ورتالىعى» مكم ديرەكتورىنىڭ م.ا. جانە اتالمىش مەكەمەنىڭ ينسپەكتورلارى، بۋراباي اۋدانى، بۋراباي كەنتى اكىمىنىڭ ورىنباسارى، ششۋچە تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، (قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ءىس باسقارماسىنىڭ «بۋراباي دامۋ» جشس زاڭگەرى), كۆازيمەمسەكتور وكىلدەرىنەن قۇرىلعان جۇمىس توبى 2018 جىلعى 2 ناۋرىزدا بۋراباي اۋدانى، بۋراباي كەنتىندەگى «ابىلاي حان الاڭى» ساۋلەتتىك-كوركەم كەشەنىنە بارعانىن جازادى.
اقمولا وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ا. ءمىسىرالىموۆادان كەلگەن رەسمي جاۋاپ حاتتىڭ نەگىزگى ءماتىنى تومەندەگىدەي بولىپ كەلەدى:
اقپاراتتىق تاقتايشانى زەرتتەۋ بارىسىندا، «ابىلاي حان الاڭى» ساۋلەتتىك-كوركەم كەشەنىنىڭ قۇجاتتاماسى مەن تەحنيكالىق قاراۋ بارىسىندا كەلەسى جاعداي انىقتالدى:
- «ابىلاي حان الاڭى» ساۋلەتتىك-كوركەم كەشەنىن تۇرعىزۋ بارىسىندا العاشقى تۇجىرىمداماعا سايكەس، «حان تاعى» تاسى اتالمىش قالا قۇرىلىسى ەسكەرتكىشىنىڭ بىرىڭعاي قۇرىلىمى بولىپ سانالماعان. سوندىقتان، ءسىزدىڭ حاتىڭىزدا باياندالعان اقپاراتتىق تاقتايشانى ورناتۋ كەزىندە اۆتوردىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارمەن كەلىسۋى جوبادا كورسەتىلمەگەن.
- «ابىلاي حاننىڭ تاعى» تاسى (حالىقتىڭ دەرەكتەمەسى مەن اڭىزىنا سايكەس شارتتى اتاۋى) كيەلى وبەكت بولىپ سانالادى.
- اقپاراتتىق تاقتايشانى قاراۋ بارىسىندا، شىن مانىندە «ابىلاي حاننىڭ تاعى» وبەكتىگە جاقىن مەتالمەن قورشالعان ءۇش تىلدە جازىلعان تاقتايشا («بۇل قۇلشىلىق جاسايتىن، تابىناتىن، ءتاۋىپ قىلاتىن جەر ەمەس. بۇل جەر قازاق حالقىنىڭ تاريحي ماڭىزدى ورنى بولىپ سانالىپ، وسى جەردە ابىلاي حان رەسەي، قىتاي جانە باسقا دا ەلدىڭ ەلشىلىكتەرىن قابىلداعان. بۇل ورىندا قازاقتىڭ حانى ابىلاي حان ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن بىرىكتىرگەن.») سونىمەن قاتار، وسى جەردە (مەككە قالاسىنداعى مۇسىلمان تاسىنا ارنالعان) قاعبانىڭ سۋرەتى بار.
- «ابىلاي حان الاڭى» ساۋلەتتىك-كوركەم كەشەنى مەن «حان تاعى» كيەلى وبەكتىلەر ورنالاسقان جەر ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي ورىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنت ىستەر باسقارماسىنىڭ «بۋراباي» مۇتپ-رەسپۋبليكالىق ۇيىمىنىڭ تەڭگەرىمىندە (بالانسىندا) تۇر.
- «بۋراباي دامۋ» جشس زاڭگەرىنىڭ ايتۋى بويىنشا، اقپاراتتىق تاقتايشاداعى ءماتىننىڭ اۆتورى كىم ەكەنىن بىلمەيدى جانە بەلگىسىز. ويتكەنى، وبەكت ورنالاسقان جەر، ياعني جەر پايدالانۋشىعا بەرىلگەنگە دەيىن تاقتايشا ورناتىلعان.
- ودان باسقا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتتسياسىنىڭ 20-بابىنا سايكەس، ءسوز بەن شىعارماشىلىق ەركىندىگىنە كەپىلدىك بەرىلەدى. تسەنزۋراعا تىيىم سالىنادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ازاماتتارعا ءدىن تاڭداۋدا ەركىندىك بەرىلگەن. سوندىقتان، جوعارىدا اتالعان اقپاراتتىق تاقتايشانى الىپ تاستاۋدى (كونستيتۋتسيالىق نورمانى بۇزباي، يسلام دىنىنە زاڭدى تۇردە قىزمەت جاسايتىن ءدىندار ادامدار مەن (يمامداردىڭ) ءدىني قىزمەتشىلەردىڭ سەزىمىنە قىسىم جاساماي) وبەكتيۆتى تۇرعىدا جان-جاقتى ويلاستىرىپ قاراستىرعان ءجون. «قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ رۋحاني باسقارماسى» ريدب-ءنىڭ بەكىتىلگەن جارعىسى مەن قولدانىستاعى زاڭناما نەگىزىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا يسلامنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، مۇسىلماندىق ءدىني سۋنيتتىك باعىتتا ء(ابۋ حانيفى مازحابى وقۋىنا سايكەس) دۇرىس جانە جۇيەلى تۇردە ءدارىس بەرۋ جولى قويىلۋدا.
- سوندىقتان، بىرلەسكەن شەشىم ناتيجەسى بويىنشا حاتتاما جانە تەحنيكالىق قاراۋ اكتىسى جاسالدى) جانە «بۋراباي دامۋ» جشس-نىڭ ماماندارىمەن اقپاراتتىق تاقتايشا ۋاقىتشا الىنىپ تاستالدى جانە «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءدىن ىستەرى كوميتەتىنە حاتتاما جانە تەحنيكالىق قاراۋ اكتى جولدانادى.
- اتالمىش اقپاراتتىق تاقتايشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءداستۇرلى، رەسمي تانىلعان يسلام باعىتىنا، قازاق حالقىنىڭ تاريحي-مادەني داستۇرىنە قايشى كەلسە ورناتىلمايدى، ونىڭ ورنىنا ءدىني مازمۇنى جوق كيەلى وبەكتى تۋرالى اقپارات جازىلعان جاڭا اقپاراتتىق تاقتايشا ورناتىلادى.
ەسكەرتكىشكە ارنايى بارعان جۇمىس توبى اتاۋلى تاقتايشانىڭ شىن مانىندە ءىلىنىپ تۇرعانىن كوزبەن كورگەن. قازىرگى تاڭدا اقپاراتتىق تاقتايشا ۋاقىتشا الىنىپ تاستالعان ەكەن. سونىمەن بىرگە، «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءدىن ىستەرى كوميتەتىنە حاتتاما جانە تەحنيكالىق قاراۋ اكتى جولدانىپتى. ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ ساراپتاماسى نەگىزىندە اقپاراتتىق تاقتايشا مازمۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءداستۇرلى، رەسمي تانىلعان يسلام باعىتىنا، قازاق حالقىنىڭ تاريحي-مادەني داستۇرىنە قايشى كەلسە، وندا ونىڭ ورنىنا ءدىني مازمۇنى جوق كيەلى وبەكتى تۋرالى اقپارات جازىلعان جاڭا اقپاراتتىق تاقتايشا ورناتىلماقشى. "ادىرنا" ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ ساراپتامالىق جۇمىسىن ءجىتى باقىلاپ، ونىڭ ناتيجەسىن كوپشىلىك قاۋىمعا جاريالاۋعا ۋادە ەتەدى. قوعامدىق ۇيىم ساراپتامالىق جۇمىس ناتيجەسىمەن كەلىسپەگەن جاعدايدا قايتا شاعىمداناتىن بولادى.
ارمان اۋباكىر،
"ادىرنا" ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىڭ ديرەكتورى
