Küz mezgılı türlı virustardyŋ aǧzamyzǧa ornyǧatyn, tūmauratatyn, immunitet tömendeitın bır suyq uaqyt. Būl aurulardyŋ aldyn alu üşın ne ısteu qajet? “Adyrna” ūlttyq portalynyŋ kezektı sūhbaty otbasylyq därıger, immunolog Gauhar JŪMATQYZY hanymmen boldy.
-Kün suytty. Adamdardyŋ jiı tūmauratyp qalatyn uaqyty ǧoi. Osy jerde immunitet myqty bolu kerek dep jatamyz. Jalpy immunitet qalai qalyptasady?
-Jalpy immunitet degenımız qorǧanys qabıletı. Bızdı infeksiialardan, bakteriialardan,virustardan, saŋyrauqūlaq, parazitterden, sonymen qatar onkologiialyq aurulardan qorǧaidy.
Jalpy immunitettıŋ qalyptasuy ūryqtyŋ qūrsaqta jatqan kezınen bastalady. Iаǧni jüktılıktıŋ segızınşı aptasynan bastau alady. İmmunitet organdary ışte jatqanda qalyptasady. Odan keiın anasynyŋ balasyna qan ainalymdary arqyly antideneler berıledı. Antideneler bala düniege kelgennen keiın bırneşe ai boiy saqtalady. Keiın küşı joiylady.
Iаǧni immunitet ekıge bölınedı:
•tua paida bolǧan
•jüre paida bolǧan
Tua paida bolǧan immunitet sol anasynan berılgen antideneler, al jüre paida bolǧan - bala düniege kelgennen keiın infeksiiamen tanysqan soŋ, soǧan bailanysty qalyptasqan immunitet. Demek, immunitettıŋ qalyptasuy qūrsaqtyq deŋgeiden bastau alady da ömır boiy jüredı. Eŋ maŋyzdy kezeŋ ol balanyŋ 5-6 jasqa deiıngı şaǧy. Osy uaqyt aralyǧynda bala türlı infeksiialarmen tanys bolady.
-Adamdar auyrǧanda bırden därıge jügıredı. Antibiotikterdı qabyldaidy. Antibiotik därıler immunitettıŋ özara qalyptasuyna ziianyn tigıze me?
-İä, qazır antibiotikterge bırden jügıretınder qatary köp. Mysaly, adam tūmaurap qalsa, onyŋ 95%-y virustyq infeksiia.
Osyndai kezde antibiotikter ökınışke qarai kömektespeidı. Bızdıŋ organizm antibiotik därılerge üirenıp ketuı mümkın. Ünemı organizm osy antibiotikterdı qoldansa, virus mutasiiaǧa ūşyrap, aurudy emdeuge paidasyz bop qalady.
Sondyqtan ony oŋdy soldy ışıp qajet emes. Därıgerdıŋ taǧaiyndauymen qabyldaǧan jön.
Taǧy aita ketetın jait, antibiotik bızdıŋ aǧzamyzdaǧy qajettı, paidaly mikroflora, bakteriialardy öltıredı.
Būl bakteriialar bızdıŋ ärı qarai ömır süruımız üşın, immunitetımızdıŋ bır qalypta boluy üşın maŋyzdy.
-Küz jäne qys mezgılınde qandai därumenderdı qabyldau qajet?
-Jalpy därumenderdıŋ negızgı közı - tamaq Kökönısterde, jemısterde, et önımderınde, süt önımderınde kezdesedı. Ärqaşan vitamin men tamaqty salystyrǧanda tamaq bır saty joǧary tūrady.
Sebebıne mysal keltırsek:
S vitaminı jäne apelsin
Apelsinnıŋ qūramynda da S vitaminı bar. Bız nenı taŋdaimyz? Ärine, daiyn S vitaminın emes, apelsindı taŋdauymyz kerek.
Sonymen qatar, apelsinnıŋ qūramynda tek S vitaminı ǧana emes, odan bölek türlı därumender kezdesedı. Al bız daiyn tūrǧan kapsulaǧa jügırer bolsaq, ol tek qana bır-aq vitaminnen tūrady.
Taǧamnan alynǧan därumen sıŋımdırek bolady, jäne doza joq. Al därumenderdıŋ dozasy mölşerden tys köp bolsa, ol organizmdı ulaidy.
Küz jäne qych mezgılderınen bölek, balalarǧa bolsyn eresekterge bolsyn D, D3 vitaminınıŋ profilaktikalyq dozasyn beru qajet. Al qalǧan därumender därıgerdıŋ taǧaiyndauymen, organizmde jetkılıksız boluy, analizderdıŋ dūrys şyqpauy syndy mäsele tuyndaǧan kezde ǧana ışıledı.
-Qazırgı uaqytta balalardyŋ ış ketuı köbeiıp, eresekterge qaraǧanda jiı auyryp jatyr. Balanyŋ immunitetın qalai köteruge bolady?
-İmmunitettı köteru degen tüsınık mülde dūrys emes. Mūndai tüsınık tıptı medisinada joq.
İmmunitet özdıgınen jūmys ısteidı. Mysaly, ökpe men jürek. Jürek soǧysyn jyldamdatu üşın bız oǧan auyrmasaq äreket jasamaimyz. Sol sekıldı immunitet köteou üşın, immunitet jaqsartu üşın dep kez-kelgen närsenı tyqpalai bergen dūrys emes.
İmmunitet özınıŋ jūmysyn bızsız-aq atqaryp jatyr. Bız kerısınşe onyŋ jūmysyna kedergı keltırmeuımız qajet.
Al endı sūraq: bız onyŋ jūmysyna qalai kedergı keltıremız?
Bız ony salqynnan qorǧaimyz, dalaǧa şyǧarmaimyz, antiseptikalyq qūraldardy paidalanamyz, antiseptikalyq sabyndardy paidalanamyz. Mūnyŋ barlyǧy immunitettıŋ jūmys ısteuıne ülken kedergı.
Odae keiın balanyŋ ūiqysy dūrys bolmaidy, balaǧa tättını köp beremız. Egerde osy aitylǧan närselerdıŋ barlyǧy öz retımen, normasymen oryn alsa immunitet özıne berılgen qyzmettı mınsız atqara alady.
Sondyqtan, balanyŋ immunitetı üşın ony şynyqtyru, taza auaǧa şyǧaru, salqynǧa üiretu kerek. Iş qatuy bolsa, animiia bolsa ony belgılı em-domymen emdeu kerek.
Bastysy-dūrys tamaqtandyru. Sondai-aq, stressten aulaq ūstau qajet. Stress - immunitke qatty äser etedı.
-Balalarǧa türlı aurularǧa qarsy privivka salynyp jatyr. Ata-analar üreulenude. Jalpy ekpe balany aurudan saqtai ma?
-Men ekpelerdı qoldaimyn.
Jalpy ekpeler asqynuy qauıptı, tez damityn, mügedektıkke soqtyratyn aurularǧa jasalady.
Qazaqstannyŋ ūlttyq küntızbesı boiynşa balalarǧa tuberkulez,V gepatitı,kökjötel,sırespe,difteriia,poliomielit,pnevmoniia,qyzylşa,qyzamyq, parotitke qarsy ekpe salynady.
Mysaly V gepatitınıŋ virusy bauyr qaterlı ısıgın tudyruy mümkın; jelşeşek– pnevmoniia; poliomielit sal auruy, qyzylşanyŋ asqynuy mi ısınuıne äkeluı mümkın.
Vaksina arqyly immunitet qalyptasady.
Adam bakteriialar men virustardy tabiǧi türde jūqtyrǧanda olardyŋ dozasy öte joǧary bolady.
Tiısınşe, immundyq jauap reaksiiasy men belgılerı de küştı bolady.
Vaksinalardy äzırleu kezınde qorǧanyş immundyq jauap üşın qajettı bakteriialar men virustardyŋ eŋ az mölşerı eskerıledı, osylaişa jaǧymsyz belgılerdıŋ aldyn alady, auru tudyrmaidy jäne sol auruǧa qarsy immunitet qalyptasady...
-Al kovidke qarsy vaksinanyŋ balaǧa salynǧany qanşalyqty dūrys?
-Qauıptı jaŋa ştamdar paida bolyp jatqan kezde ekpe alǧan dūrys.
Bıraq mındettı türde bala denı sau boluy kerek,tolyq tekserısten ötken jön.
Vaksina üş fazalyq klinikalyq synaqtan ötıp tiımdılıgı jäne qauıpsızlıgı däleldenu kerek.
-Maman retınde densaulyqty nyǧaituǧa taǧy qandai keŋes aitasyz?
-Taza aua, qūnarly tamaq, fizikalyq belsendılık,sapaly ūiqy – osy törteuı bolsa densaulyq myǧym bolady, aurularǧa qarsy tūra alady.
Äŋgımeleskenıŋızge köp raqmet!
Inju ÖMIRZAQ,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
