Bas müfti Nauryzbai Ötpenov dıntanuşy ǧalym Asqar Sabdinnıŋ özıne jäne Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasyna (QMDB) qaratyp aitqan synymen kelısetının moiyndady. Ol Asqar Sabdinmen kezdesıp, dıntanuşynyŋ aqyl-keŋesın tyŋdauǧa qūştar bolyp otyrǧanyn jetkızdı.
«Assalamuǧaleikum qūrmettı Asqar Sabdin myrza! ... Dıni saladaǧy täjıribelı sarapşy retınde oryndy mäsele köterıp, oi bıldırıpsız. Janaşyrlyq nietpen jetkızgen oi-pıkırıŋız üşın alǧysymdy bıldıremın. Men jauapty qyzmetıme jäne jeke basyma qatysty oryndy aitylǧan syndy dūrys qabyldaimyn. «Jıgıttı syn şyŋdaidy» degendei, dıni mäselege bailanysty kez-kelgen tūlǧamen aşyq äŋgımeleskendı jaqsy köremın. Dıni saladaǧy sarapşylarmen jiı sūhbattasyp, olardyŋ obektivtı pıkırın tyŋdau kündelıktı qalypty jūmysymnyŋ bırıne ainaldy. Sızben de kezdesıp, ortaq mäselenı talqylap, ūsynys-pıkırıŋızdı tyŋdauǧa jäne tiıstı şeşım qabyldauǧa daiynmyn» dedı Nauryzbai Ötpenov.
Ras pa, ötırık pe, ol jaǧy belgısız, Bas müfti dıntanuşy Asqar Sabdinmen kezdesıp äŋgımelesuge qūştar bolyp jürıptı, bıraq oǧan Sabdin oŋ qabaq tanytai qoimaǧan. «Tıptı, osyǧan deiın öz bastamam boiynşa bırneşe ret Sızben kezdesuge tyrystym. Alaida aldyn ala josparlanyp, özıŋızben kelısken kezdesu Sızdıŋ şeşımıŋızge bailanysty ötpei qaldy. Men aşyq dialogqa ärqaşan daiyn ekenımdı taǧy da jetkızemın. Köp uaqyt sozbai jaqyn künderı Sızben kezdesıp, körsetılgen mäselelerdı talqylauǧa şaqyramyn» dedı Bas müfti.
Bas müftidıŋ myna sözıne qarasaq, dıntanuşy Asqar Sabdin Nauryzbai Ötpenovtyŋ mübärek jüzın köruge qūştar emes. Onymen mämılelı äŋgıme örbıte almaitynyn dıntanuşy tüsınetın sekıldı.
Asqar Sabdinnıŋ QMDB jäne Bas müftige qatysty syny men ūstanymy anyq. Onyŋ aituynşa, dıni saladaǧy keleŋsızdıkke QMDB tıkelei jauapty. Sebebı, Qazaqstan zaiyrly memleket, nanym-senım mäselesıne memlekettıŋ atqaruşy organy,iaǧni ükımet aralasa almaidy, dın men memleket ısı bölengen.
Dın salasyna QMDB monopoliia ūstap otyr. Qazaqstanda täuelsızdık alǧaly berı dıni radikaldar otyzdan astam terakt jasap, beikünä azamattardyŋ ömırın jalmady. Sektalar men islami radikaldardyŋ elımızde qaptap ketuıne QMDB tosqauyl bola almai otyr. Qazaqstanda bırneşe myŋ meşıt bar, onyŋ bärın QMDB-nyŋ qaramaǧynda. Degenmen, moldalar men imamdar ortaǧasyrlyq tüsınıkten şyǧa almaidy, zaman talabyna sai uaǧyz jürgıze almai keledı. Mūnyŋ bärı sauatsyzdyqtan kelıp şyǧady. Sonyŋ kesırınen Qazaqstandaǧy mūsylman jamaǧatyn dıni radikaldar jyrymdap tartyp alyp, olardy syrtqy küşterdıŋ saiasi oiynyna paidalanyp jatyr. Jüzdegen qazaqstandyq mūsylman İrak pen Siriia, Auǧanstan men Vaziristan jerındegı soǧysqa baryp mert boldy. Auǧanstan bilıgın «Taliban» terrorlyq ūiym basyp alǧan tūsta Qazaqstanǧa dıni radikalizmnıŋ qaupı tıptı küşeiıp kettı. QMDB mynau türımen tälıpterdıŋ soltüstık baǧytta qarai jürgızetın dıni ideologiialyq ekpansiiasyna qarsy tūra alatyndai qauqary joq.
Halyq aitsa, qalt aitpaidy – «Balyq basynan şıridı» degen söz bar. Dıntanuşy A.Sabdin QMDB-daǧy reformany «dın basynan» bastau kerektıgın aityp keledı. Onyŋ aituynşa, Bas müfti qyzmetı «dıni lauazymǧa» ainalyp ketken. Ony joǧarydan taǧaiyndalǧan direktor dep atauǧa bolady. Sondyqtan Bas müftidıŋ mūsylman jamaǧaty aldynda bedelı joq, jūrt oǧan sauatsyz köp moldanyŋ bırı dep qaraidy.
A.Sabdinnıŋ oiynşa, Bas müftidıŋ mūsylmandar aldynda bedelı bolu üşın ony şariǧatta körsetılgendei «dıni qūzyret» deŋgeiıne köteru kerek. Bas müftige qoiylatyn talap, kriteriiı QMDB-nyŋ jarǧysynda jazylǧan. Degenmen, Nauryzbai Ötpenov Bas müfti lauazymyna qoiylatyn talapqa sai bolmai tūr. Tıptı, ol arab tılın jetık bılmeidı, şetelde ötken konferensiiada Bas müfti jurnalisterdıŋ sūraǧyna arabşa myŋqyldap dūrys jauap bere almady.
Dıntanuşy Asqar Sabdinnıŋ aituynşa, Bas müfti bolsyn, basqa joǧarǧy lauazymdy imamdar bolsyn, olarǧa berılgen jalǧan ataq dıni lauazym iesınıŋ bedelın kötere almaidy. «Mynandai deŋgeidegı “islam ǧūlamasy” - islamtanu doktory, qūrmettı professor, “Qūrmet ordenınıŋ” iegerı, “müfti” degen ataqtarymen ne ısteidı? Kımdı aldamaqşy? Şeteldık jurnalisterdıŋ reportajyna daiyndalǧan türı mynau bolsa?!» dep aşyndy dıntanuşy.
Arab, aǧylşyn, orys jäne qazaq tılın jetık meŋgergen Asqar Sabdin QMDB imamdary men Bas müftidıŋ Qūran, fiqh, aqida, şariǧat mäselesıne de tereŋ boilai almaitynyn synady.
Asqar Sabdinnıŋ aituynşa, onyŋ Nauryzbai Ötpenovtyŋ jeke basyna qatysty qoiatyn kınäsı joq. Ol Bas müftidıŋ QMDB jarǧysyna sai sailanǧanyn, islam dını mäselın jetık meŋgergenın qalaidy. «Sondyqtan, dıni eŋ joǧary lauazymdaǧy tūlǧadan sarapşylar aldynda Qūran, fiqh, aqida pänderı boiynşa bırneşe klassikalyq kıtaptardy oquyn sūraimyn!» dedı Asqar Sabdin.
Asqar Sabdinnıŋ QMDB men Bas müftige qaratyp aitqan syna öte özektı. QMDB-ny ışınen kemırıp jatqan qūrttai būl problema Nauryzbai qajy aitqandai Bas müfti men dıntanuşynyŋ kezdesıp söilesuı arqyly şeşıle salatyn mäsele emes. Būl Bas müftidıŋ özıne jüielı ärı ädıl syn aitqan dıntanuşyny aldausyratyp qoiudy közdeitın qulyǧy ǧana. Al Asqar Sabdin Bas müfti özınıŋ qūzırettılık deŋgeiın jūrt aldynda däleldeuın talap etıp otyr.
Syrttan dıni radikaldardyŋ saiasi ideologiialyq ekspansiiasy, ekstremizm men terrorizm qaupı tönıp tūrǧan mynau şaqta dıni salaǧa monopoliia ūstap otyrǧan QMDB-da tübegeilı reforma jasau kerek. «Onsyz eşqandai dıni radikaldy ekspansiiaǧa qarsy tūra almaimyz! Jastarymyzǧa bız baǧyt bermesek, jüzdegen älemdık jamaǧattar olarǧa baǧyt beredı. Solardyŋ daǧuat pätuälarynyŋ nätijelerın 2011-2016 jyldary kördık. Betı aulaq, Qūdai elımızdı saqtasyn!» dedı Asqar Sabdin.
Dıntanuşy Asqar Sabdinnıŋ aituy jön. Degenmen, QMDB ışınde tübegeilı reforma jasauǧa peiıldı adam joq sekıldı. Sauatty, dın mäselesın jetık bıletın ǧūlamalardy müftiiat moldalary türtpektep, QMDB-nyŋ qūrylymdyq jüiesınen şetke ysyryp tastady. Sonyŋ kesırın, zardabyn halyq tartyp jatyr. QMDB töraǧasyn sailau közdı jūmyp şar tastaityn taǧaiyndau tärızdes bolyp kettı. Bas müftige sailanatyn lauazym iesınıŋ qūzırettılık qadyr-qasietı jyldan-jylǧa naşarlap barady. Mıne, endı arabşa jaza almau bylai tūrsyn, dūrystap söilei almaityn, dıni ädebietterdı şatyp-pūtyp qate oqityn, dınnıŋ filosofiiasyn tüsındıre almaityn adam dın salasyn basqaratyn zamanǧa tap boldyq.
Ärine, «auyzdy qu şöppen sürtıp», tüŋılıp ketuge bolmas. Problema şaş etekten ekenı ras. Degenmen, ony şeşudıŋ jolyn qarastyruy qajet. Osy tūrǧydan alǧanda, zaman talabyna sai müfti bola alatyn ekı kısınıŋ atyn atauǧa tura keledı. Onyŋ bırı – Asqar Sabdin, ekınşısı – Mūrtaza Būlūtai. Ekeuı de arab, qazaq, aǧylşyn tılderıne jetık, būdan basqa da bırneşe tıl bıledı. Ekeuı de Qūrandy, şariǧat, fikh, aqida mäselesın, dıni ädebietterdı saralap oqyǧan, ekonomika, menedjment, saiasattanu, gumanitarlyq ǧylymdardy meŋgergen bılımdar kısıler. Mıne, osyndai, jan-jaqty adam dın salasyn basqaru tiıs. Sonda ǧana halqymyzdy syrttan keletın dıni radikaldardan, ekstremistık-terrorşyl küşterdıŋ yqpalynan qūtqara alamyz.
Tūrarbek QŪSAIYNOV,
"Demos" QB töraǧasy
(Avtordyŋ közqarasy redaksiianyŋ közqarasyn bıldırmeidı)
Ūqsas jaŋalyqtar
