Bala künımde esımde erekşe qalǧan osy bır jūmbaq oqiǧa keşe qabır basynan qaitar jolda esıme taǧy tüsıp, sanamda qaita jaŋǧyrdy... Jazmyş künı tolǧan jezdem jeltoqsannyŋ qar būrqaǧan aşuly bır tünınde talma auruynyŋ kesırınen o düniege attandy. Altaida tuyp, Saryarqadan mäŋgılık meken tapty. Jan pendesıne qyldai qastyǧy joq, tüzu jaratylǧan jannyŋ kökıregınde qanşama armandar bırge kettı eken?! Ol kısı ekeuımız kuä bolǧan qorqynyşty jūmbaqtyŋ da tüiını sol boiy şeşılmei kettı.
Hoş, paqyryŋyzdyŋ ūzynsonar hikaiatynan jalyǧyp ketpegeisız!
* * *
Men segızınşı klasta oqityn jyly küzde audan ortalyǧynda dürkırep lotereia oiyny öttı. Bızdıŋ tau qazaqtary ony «Belet suyru» dep ataityn. Är bilettıŋ qūny onşa qymbat emes. Küzgı jiyn-terımdı aiaqtap, mal jailaudan tüsken şaqqa turalap ötkızıletın osynau duman asa bır qyzyqty ötetın. Bas jüldege – şaǧyn qol traktor, odan keiıngı oryndarǧa är tiıptegı motosikl, tūrmystyq tehnikalar, eŋ soŋyna qarai kır juatyn şylapşyn men qol taraq siiaqty ūtystar berıletın. Osy ūly nauqandy betke alǧan qazaqtarmen bırge äkem de toǧyz jasar kenje ınımdı qasyna ertıp, audanǧa tartty. Bilet suyratyn ülken alaŋdy ainala aşylǧan bazar ışı türlı qyzyqtyŋ kuäsı bolatyn. 15-20 köş boiy jüretın şalǧai ormandy taulardy jailap, jaz rahatyna batsa da, dünie qyzyǧynyŋ bır qainauy kem qalǧandai sezınetın momyn malşylar jony jarylardai semırgen maldaryn aldyna salyp, bazar jaǧalaityn. Egın qamymen auylda qalyp, oidyŋ qara şybynyna talanyp, alaqandaryn ketpen qajaǧan, sausaqtary şor-şor bolǧan qatpa dihandar da berekelı küzgı sättıŋ soŋǧy qyzyǧyn tamsana qyzyqtaityn. Ainala toly u da şu boldy deidı közımen körgender. Suyrǧan biletınen jülde şyǧyp, bytyrlaǧan torsyldaq pen daŋǧaza muzykanyŋ arasynan traktoryn aidap, motosiklderın jetektep, quanyştan jylap ketıp jatqandarǧa qarap elıtken adamdar uys-uys bilet alyp jatypty. Sol sätte asa köp aqşasyn bır-aq salǧan bır ūiǧyr saudagerınıŋ ūtysyna şylapşyn, taraq siiaqty maida-şüide zattar ǧana şyqqan eken. «Mal aşuy – jan aşuy» degen älgı ūiǧyr köşenıŋ qaq ortasynda özıne qol salypty. Qanjardai jalaŋdaǧan qasap pyşaǧyn alyp şyǧyp, öz qarnyn özı jarypty. Jol jiegındegı beton aryqqa qūiylǧan qanyn körgen qazaqtar şoşynyp, keiın qarai dürkırei yǧysypty. Däl osy sättı közımen körgen Ädıl dosym keiın maǧan ezuı köpırşi äŋgımelep berdı. Köneler aitatyn «Dünie – bazar» degen osy da... Sol künı keşke qarai bızdıŋ şaŋyraqqa quanyşty habar jettı. Alǧaşqy suyrǧan elu biletten ekı taraq qana şyǧyp, köŋılı qalǧan äkem keiın qarai yǧysa bergende, erke ınım jürmei tūryp alypty. Kenjesınıŋ köŋılın qimaǧan äkem narau keiıppen bes bilettıŋ aqşasyn qolyna ūstatypty da, ümıt düniesınen küderın üzbei, bilet betındegı qara syrdy tyrnaǧymen aşyp jatqan ınıme qarap tūrypty. Bırınşı, ekınşısınde eşteŋe joq. Üşınşısın aşqanda, äteştıŋ suretı şyǧypty. Būl degenıŋız – bas jülde! Iаǧni, on segız attyŋ küşı bar, şaǧyn tūrpatty su jaŋa traktor! Būl süiınşı habardy bızge «Belet bazarynan» erte qaitqan auyldastar jetkızdı. Ne kerek, osynau duly jaŋylyq küllı Tūrǧynnyŋ sai-salasyn kezıp kettı. Temır ataulyǧa qūmar menıŋ quanyşymda şek joq. Sol kezde auylymyzda üş-aq traktor bar-tūǧyn. Köktem şyǧa jer jyrtyp, odan qalsa tau jaqqa üi köşıretın traktorşylardyŋ qoly bır bosamai jüretın. Menıŋ közıme olar asa bedeldı adamdar körınetın. Aituly oljany audanǧa barǧan sol üş traktorşynyŋ bırıne aidap äkeluge tabystaǧan äkem, soŋy tūmandy jaŋbyrǧa ainalǧan küzdıŋ sūry keşın jamylyp, ınım ekeuı üige keldı. Aldyna aqtyq bailap, malmandai su bolǧan ekı jıgıt auylǧa tün ortasynda jettı. Ūiqyny ūmytyp, olardyŋ keluın tört közben kütken bızdıŋ quanyştan esımız şyqqan. Marqūm jezdem de sol berekenıŋ ışınde, asa bır yqylaspen qonaqtardy kütıp bırge jürdı. Et asylyp, şaşu şaşyldy. Üige jinalǧan körşıler dumandatyp, taŋ ata tarqasty. Esıgımızdıŋ aldynda künge şaǧylysa jarqyraǧan qyzyl traktordyŋ qyzyǧy ai boiy taramady. Ärine, qūr traktordyŋ özımen köp tırlık bıtpeidı. Endı oǧan tırkeme jasatu kerek. Ol şaqta tauly auyldan qajettı temır-tersekterdı tabudyŋ özı mūŋ bolatyn. Soǧys aiaqtalǧan jyldary orystar uran kenın alu üşın tau jastai salǧan Köktoǧai ken qalaşyǧynda ien qalǧan temır qorşauly üiler, sehtar mol edı. Tırkemege kerek qos doŋǧalaq pen arqau temırler bır tabylsa, tek sol jaqtan ǧana kezdesedı. Qaraşa aiynyŋ soŋyna qarai äkem jol qamyn jasady da, jezdem ekeumızdı Köktoǧai basyndaǧy Jıŋgede otyratyn şeşemnıŋ aǧasyna, naǧaşymyzdyŋ üiıne jūmsady. Aldyn-ala kelısıp qoiǧan, naǧaşym jinap qoiǧan qajettı dünielerdı alyp keluımız kerek. Ekı orta alys, atty adamǧa künşılık jol. Menıŋ ekı kündık demalysyma turalap, taŋ ata jolǧa şyqtyq. Bärı esımde: ol kün qaraşanyŋ jiyrma besı, kün sätıne senbı edı. Qaterı köp jolǧa daiyndalǧan ekeu – qoi auzynan şöp almas momyn, ūzyntūra jezdem; aldy-artyn älı bajailap ülgermegen, segızınşı klasta oqityn jūqa sary bala edı. Jaz boiy egıs basynda, moinynan qamyt, arqasynan arba tüspei, äbden aryqtaǧan tory atyma degen senımım de azdau edı. Keştete Jıŋge auylyndaǧy naǧaşymnyŋ üiıne jetıp bır tün qondyq ta, qoraǧa jinap qoiǧan temır-tersek, doŋǧalaqtardy eskı arbamyzǧa tiep alyp, Köktoǧai qalaşyǧyna tüstık. Maqsatymyz – üiden şyǧarda qaltama äkem salyp bergen tiyn-tebenge ūiǧyr ashanasynan toiyp tamaqtanyp alyp, tünge qalmai üige jetu. Endı bastalǧan sürkei qysta, aq aiazda saudasy dürkıregen Mämet ahunnyŋ şaǧyn ashanasyna keldık. Alasa elektr baǧanyna jürısten qajyǧan atymdy bailap, artyma būrylsam, jezdem ashana artyna qarai būrylyp barady eken. Tabiǧi qajetın öteuge ketkenın bıldım de, sol jerde kütıp tūra berdım. Arada bıraz uaqyt öttı. Ūitqyǧan jelden toŋazyp, jaǧamdy köterıp aldym. Odan ärı kütuge şydamym jetpei, ashana artyna būrylǧanym sol edı, etpettei qūlap jatqan jezdemdı kördım. Zärem ūşyp ketkenı sonşalyq, jügırıp janyna baryp, iyǧynan tartyp, şalqasynan jatqyzdym. Auzy köpırşıgen qyzyl qan. Talma auruy baryn, ol ūstap qalsa, kez-kelgen jerde jyǧylyp qalatynyn bıletınmın. Alǧaşynda ne ısterımdı bılmei sasqalaqtap qaldym da, bas kiımın jastap, qolǧabymmen auzyndaǧy qandy sürttım. Būryşta sereiıp talyp jatqan adamdy eşkım körmese kerek, qoldary suyqtan qatyp qalypty. Esıme osy tūsqa jaqyn maŋdaǧy äkemnıŋ dosy tüse kettı. Oilanyp tūruǧa uaqyt joq, jügırıp sonda bardym. Äkemnıŋ dosy üiınde joq, menen bırer jas ülken ūly ǧana bar eken. Bırdıŋ basyn, bırdıŋ aiaǧyn aityp, tüsındırgendei boldym. Jyldam kiıngen ol esıgın aşyq qaldyrǧan boiy maǧan erıp jügıre jöneldı. Alqynyp jetkenımızde, älgınde jyǧylǧan jerınde jezdem joq. Ornynda qarǧa sıŋıp soqtalanǧan qan ızderı, auyzyn sürtkende jūqqan qyzylküreŋ daqtary bar bır syŋar qolǧabym ǧana jatyr. Jaǧalai ızdedık, tappadyq. Ashana aldyndaǧy tarlau köşe bırtındep keŋeiıp, arǧy jaǧaǧa ötetın eskı aǧaş köpırge jalǧanatyn. Nege ekenın qaidam, jüregım solai qarai alyp ūşty. Ekeulep jügırıp kelemız. Qazaqtar men qytailar arasyndaǧy talai qyrǧyn soǧystarǧa kuä bolǧan aǧaş köpırden öte bere, alystan qaraŋdaǧan jezdemnıŋ sūlbasyn tanydym. Qasyna baryp: – Jürıŋız, arbaǧa baraiyq. Tamaq ışıp alyp, üige qaitaiyq, – dedım. – Arbaŋ qaida, üiıŋe özıŋ bara berseŋşı... Jür-jürlep qolynan tartamyn, ol bolsa alǧan baǧytynan qaitpaidy. Ekeulep jürıp, artqa qaituǧa köndırdık. Jezdemnıŋ talma aruy ūstaǧanda osylai uaqytşa esın jinai almaitynyn jolda kele jatyp tüsındım. Auyr jükten belı talyp, tört aiaǧyn kezek köterıp, jalyn qyrau şalǧan könbıs tory atym ornynda bailauly tūr eken. Manaǧydai emes, jaǧalai bailanǧan attar men kısı qarasy köbeiıp ketıptı. Sol jerden jien aǧama kezdesıp qaldym. Keşe ǧana apaiyma amandasyp, jüzdesıp şyqqamyz. Jezdemdı auruhana aparu kerek ekının aityp, bolǧan jaǧdaidy baiandadym. Kün jeksenbı bolǧandyqtan, emhanada därıger az bolatynyn, sonda da bır tanysyna ötınıp köretının aityp, özı bastap, emhanaǧa tarttyq. Kezınde dürıldegenımen, qazır syry ketıp, tozǧan emhana aldyna arbany qaldyryp, jaiaulai kırdık. Tanys därıgerdı ertıp, jien aǧam da jettı. Ota bölmesıne jezdemdı alyp kırgen ol äinek synyqtary tılgen iegın tıgıp, jaqsylap taŋyp berdı. Qystyŋ qysqa künı tez auyp kettı. Jien aǧama rahmet aityp, üi jaqty betke aldyq. Jolai bır ashanaǧa soǧyp ystyq şai ışken bolsaq ta, jegenım jelım bolyp men jürmın. Qalaşyqtan şyǧa berıste «Dauan» dep atalatyn biık asuǧa jetkende kün keşkıre bastady. Tau etegı tola qytailardyŋ molasy. Jolǧa tym jaqyndap ketken ziratqa bajailai qarap, qūlpytastarǧa köz jügırtıp, oqyp kelemın. Är qūlpytas aldynda şaşylǧan gülder men araq qūmyralary, tamaq ydystary bar eken. Olardyŋ dıni senımı boiynşa, äruaqtar tırılerden tamaq, o düniege qajettı aqşa sūraidy. Sol üşın qabır basyna är türlı taǧamdar qaldyryp, aqşa beinesınde qiylǧan qaǧazdardy örteidı. Äigılı qytai jazuşysy Lu Şünnıŋ «Därı» degen äŋgımesı esıme tüsıp, boiymdy azdap ürei biledı. Äŋgıme mazmūnynda qytailar ökpe aurularyna adam qany em bolady dep esepteidı häm solai daqpyrt taratady. Ükımettegı jendetter aqşa tabu üşın jazyqsyz adamdardy ölımge ükım etedı de, qala syrtyna aparyp basyn şabady. Qannyŋ tamşysyna deiın qaldyrmai qūiyp alyp, ökpe aurulary taraǧan, joqşylyqtan sıŋırı şyqqan halyqtyŋ qaltasyn qaǧyp, qymbat baǧaǧa satady. Asudan asqanşa atqa auyr bolmasyn dep jaiaulap, arbaǧa janasa ılbıp kelemın. Auyr oi eŋsemdı basyp, boiymdy qorqynyş bilep alǧan. Ol qorqynyş, aldymyzda kezdeser ekınşı qiyndyq – «Kürektı» asuynan ötu. Oqta-tekte bolmasa, ol jaqtan keşke qarai adam pendesı jüre bermeidı. «Saitan asu» degen ekınşı aty bar, jyn-şaitandar turaly nebır üreilı aŋyzdarǧa toly asudan bügın öte alatynymyzǧa senbei kelemın. Jaraqatynan köp qan aǧyp, arba üstınde ünsız mülgıp, älsırep kele jatqan jezdemnıŋ türı anau. Äbden aryqtap, aşyqqan, qajyǧan tory atymnyŋ küiı mynau. Alǧaşqy asudan asqan soŋ eŋıske qarai jürısımız öne bastady. Oiyma joldaǧy Sörtı qystaǧynda tūratyn apaiymnyŋ üiı tüstı. Sonda tünep, atty jemdep, demaldyryp alyp, erteŋgı jaryqta saparymyzdy qaita jalǧastyru. Oiymdy jezdeme aityp edım, ol könbedı. «Sabaǧyŋnan qalyp qoiasyŋ, sonymen qatar, äke-şeşeŋ alaŋdaidy. Ne de bolsa tündeletıp jetıp alaiyq» dedı. Saitan asuǧa jetkenşe jol küdırlenıp, örlı-qyrly soqpaqqa ainalady. Ber jaǧy tereŋ şatqal. Būl töŋırek özı sanqily oqiǧalar men aŋyzdar mekenı. Būl asuda erterekte el aǧalarynyŋ qatal ükımımen ölım jazasyna kesılıp, syrtynan atyp öltırılgen «Şäkır oqiǧasy» älı künge el esınde. Qazır sol ainalma «Şäkır tūmsyǧy» dep atalady. Odan keiıngısı şılıktı aŋǧar. Kezınde qytai ükımetıne qarsy köterılgen qazaq sarbazdary bes jüzge juyq qytai äskerın sol aŋǧarda qamap, qyryp tastaǧanyn atamnan talai estıgemın. Aqjoŋqa adam süiekterı bertınge deiın şaşylyp jatatyn edı deitın körgender. Al asu tübındegı ien qalǧan tasqora naǧyz jyn-şaitandardyŋ oinaǧy deitın auyl adamdary. Sonymen qoimai, seksenınşı jyldarda ötkızılgen äskeri jattyǧu kezınde jarylmai qalǧan snariadtardy bılmeitın talai qazaq oinap otyryp, jarylyp ölgen. Osy asuda ötken köp oqiǧalardyŋ bırı ärı qaiǧylysy jetı-segız jasar kezımde bolǧan edı. Osy joldyŋ boiynda ketıp bara jatqan körşı qystaqtaǧy kısı ūşy süiır, ädemı bır zat tauyp aldy. Qasyndaǧy joldasy «Oǧan jolamaŋyz!» dese, anau könbeidı. Attan tüsıp, qyzyqtap köterıp körse, salmaǧy äjeptäuır. Qorjynǧa saluǧa kelmeidı, er aldyna öŋgerıp alu da yŋǧaisyz. Sonymen, ışın aşyp körmek bolady. Pyşaǧyn ortan belındegı jıgıne qoiyp, taspen ūrady. Gürs etken dauys şyǧyp, at-matymen qosa kül-talqany şyǧady. Alystan barlap, şette tūrǧan joldasy jeŋıl jaralanyp, aman qalǧan. Sol kısı qaitys bolǧan jerge kesek tastardan qoralap qoiylǧan belgını ötken saiyn köretınmın. Keşe osylai keler jolda taǧy kördım. San qily oqiǧalar köz aldymnan tızbektele ötıp, iesız tasqoraǧa da jetıp qalyppyz. Şudalanǧan jūqa būlttardyŋ arǧy jaǧynan körıngen ai älsız nūryn tögıp tūr. Mıner jaq betten, jol jiegıne tüsken sūrǧylt köleŋkeme qaraudan da qorqamyn. Jan pendesı joq ien asu etegınde arba doŋǧalaqtarynyŋ syqyr-syqyr dauysy zoraiyp estıledı. Anda-sanda ūiytqyp soqqan jeŋıl boran bırde baiaulap, bırde küşeiedı. Sary ışıkke oranyp alǧan jezdem terıs qarap, bırdeŋelerdı kübırlep otyr. Tasqoradan öte bere bastalatyn biık döŋge kelgende, äldeneden sekem ala oqys ürıkken atym şydbyrdy jūlqa tartyp, jol jiegıne yǧysty. Esımdı jinap, aiqailap dauys berdım. Qos qūlaǧyn qaişylap, jan-jaǧyna eleŋdegen januar esın jiǧandai bır sılkınıp aldy da asuǧa qarai tıke tartty. Tym biıktep ketetın taudyŋ iır-qiyr tastaq jolynda arbadan tüsıp, janasa jarysyp men kelemın. Älı qūryǧan jezdemnıŋ arbadan tüsıp jürerge halı de joq. Bar senerım – beldıgıme salaqtatyp taǧyp alǧan mys sapty ülken pyşaq. Qatty aşyǧa qoimasa da, oŋai jem ızdegen tau börılerı etektegı eldıŋ azyn-aulaq qaraŋ-qūraŋyn toruyldaityn kezı osy uaqytqa tūspa-tūs keletın edı. «Ne bolsa da, qasqyr bolar» degenge joryp kelemın. Ūzaq jürısten äbden boldyryp, älgınde ǧana ılbıp kele jatqan tory atym tasqora janynan ürıkkelı jan-jaǧyna eleŋdep, jürısı şirai tüstı. Qūnan künınen syralǧy januarym menıŋ jaryqşaqtana şyqqan bala dauysymnan jürısıne jyldamdyq qosyp, jan-jaǧyna eleŋdep keledı. Kesek tastardan orǧyǧan arbanyŋ üstındegı temırler bırtındep artqa syrǧyp, ekı oqtyǧy köterılgen arbanyŋ jaiyn da bılıp kelemın. Asu üstıne aman jetsek, januardyŋ belın bosatyp, jükterdı rettep alu oiym bar. Ondaǧan ainalmadan aman ötıp, asu basyna da şyqtyq-au. Qamşylar jaǧy qiia betkeilı asudyŋ jolynda jügı auǧan arba säl şetke şyqsa boldy, bıttı dei berıŋız, sonau-u-u-u etekten bır-aq köresız!... Ol qaterden de aman öttık. Asu üstınde qara jel azynap tūr. Art jaǧymyzda sonau alysta, atamzamanǧy jer sılkısısınen paida bolǧan, jūmbaq «Köktoǧai kölı» ai säulesımen ainadai jarqyraidy. Odan bergı şatqalda az kınäsı üşın atylǧan Şäkır ataidyŋ, bes jüzge juyq qytai äskerınıŋ, snariadtan jazym bolǧan körşı qystaqtaǧy kısınıŋ äruaqtary bızdı qualap kele jatqandai mazasyz küige tüstım. At arqasyn suytyp, arbanyŋ auyp qalǧan jügın qaita rettep, auyldy betke aldyq. Asudan tüse berıste jol ekıge aiyrylady. Bırı – men osydan tört jyl būryn diırmenge ūn tarttyra baryp, qaitarda adasyp ketetın «Käsıp-3» auyly jaqqa, ekınşısı – bızdıŋ auylǧa bastaidy. Aspan jüzı şüike būlttardan bırtındep arylyp keledı eken. Ai batuǧa şaq tūr. Mūnar basa tünergen batys jiek ürei şaqyrady. Kenet aiyryq joldan öte bergende at tık şapşydy da şylbyrdy jūlqa, jol jiegıne qarai taǧy yǧysty. Aldyŋǧy jaqqa bajailap qarap edım, sūmdyq... Boiy ekı metrge juyq, ūzyn qara seŋseŋ ışık kigen bıreu bızdı qimylsyz kütıp tūr. Jezdeme būrylyp, "jetı tünde jol tosqan būl kım eken?" – dedım kübırlei. Dauysym qūmyǧa şyqty. – Tündeletıp jürgen jolauşy bolar... Dauysy senımsız ärı üreilı şyqty. – At ürkıp aldyǧa baspai tūr. Baryp söilesıp köresız be? – Joq! Şylbyryŋa myqtap ie bol da, söilemei jüre ber. Oǧan qarauşy bolma! Arbaǧa nyqtap otyryp al. Aramyzdaǧy az-kem tıl qatysu osy boldy. Manadan berı jezdemnıŋ kübırlep dūǧa oqyp kele jatqanyn endı tüsındım. Oŋ qolyma pyşaǧymnyŋ jüzın kökke tas qyp ūstap, sol jaq şylbyrdy bılegıme orap, atqa aiamai qamşy bastym. Tık şapşyǧan januar qūmalaqtap jıberdı de, bır orǧyp alǧa jyljydy. Jol tosqan ūzyntūra sol ornynda ün-tünsız, qimyl-qybyrsyz älı tūr. Aramyzda 3-4 adymdai jer qalǧanda jezdemnıŋ «Qarauşy bolma!» degenın ūmytyp, oǧan būrylyp, köz jıberıp ülgerdım. Közım aldamapty, basyna tülkı tymaǧyn basa kiıp, belıne appaq säldeboz oraǧan, ūzyntūra saqaldy şal. Dese de türın anyqtap köre almadym. – Äi, balalar, toqtai tūryŋdarşy, – dedı älgı şal, – Köktoǧaidan kele jatyr edım, asu üstıne şyqqasyn däret syndyruǧa otyrǧanda, atym ürkıp qaşyp kettı. Şylbyrǧa ie bola almai, aiyrylyp qaldym. Arbalaryŋa otyrǧyza ketesıŋder me? Arbany ainalyp, ekeuımızdıŋ türımızge üŋılıp, bajailap qarap şyqty. – Assalaumaǧalaikum, Äbe! Jetı tünde ien asuda ne qalyǧan adam desek, sız ekensız ǧoi, – dedı jezdem, – otyryŋyz. Kökterekke deiın jetıp alsaŋyz, ary qarai üiıŋız attam jerde ǧoi. Jezdem onymen tanys bolyp şyqty. Ekeuınıŋ qysqa äŋgımesınen körşı auyldaǧy Äbılqaq degen kısı ekenın bıldım. Şal menıŋ art jaǧymdaǧy bos orynǧa yrǧyp mındı. Aldyŋǧy bos üreiden be, boiym toŋazyp, denem qaltyrap, älı de jüregım türşıgıp tür. Arbadan salaqtaǧan aiaǧymdy jalma-jan jinap ülgırdım. Jezdeme qarasam, bır qalyppen qūran sürelerın üzbei oqyp otyr. Dauysy anyq estıledı. Asudyŋ arǧy betı jaidaq jol, odan ärmen egıs atyzy bastalady da, bır saǧattyq jürısten soŋ auyl körınedı. Tastaǧy az, eŋkeiıs jolǧa ılıngen tory atym zau jelıske basty-au bır. Soŋǧy küşın jiǧandai, qamşy kötertpei zulaidy. Üşeuımız de ünsızdık. Ai äldeqaşan batyp ketken. Tün ortasy auyp, töŋırektı qaraŋǧylyq tūmşalaǧan. Qarǧys atqan asudan äldeneşe şaqyrym ūzaǧan soŋ baryp tılge keldım. – Ata, atyŋyz qaşyp qaida barady deisız? Bızdıŋ qystaqtaǧy şöp qoralardyŋ bırıne toqtar. Aitpaqşy, qamşyŋyz qaida?, – dedım ışımdegı bır küdık seiılmei. – İä, balam. Ūzap qaida barar deisıŋ. Asu basyna alqynyp jetkenımız sol edı. Artqa ketken erın tüzıp, aiylyn tösten tarttym da, qamşymdy erdıŋ qasyna ıle salyp edım. Neden ürıkkenın bılmeimın talaq kelgırdıŋ... – Aǧa, – dep jezdeme qaradym, – qolym qarysyp, aşylmai qalypty. Pyşaqty ala almai qoidym. Ornynan eppen tūryp, maǧan jaqyndaǧan jezdem oŋ qolymdy uqalai berdı. Suyqtan mūzdap ketken bılegım özımdıkı emes siiaqty. Qolymdy tızesıne qoiyp, süt pısırımdei uaqyt uqalaǧan soŋ qarysqan sausaqtarymdy aşyp, pyşaqty aldy. Suyqtan jansyzdap ketken sausaqtarym ikemge keler emes. Şylbyrdy öz qolyna alǧan jezdem ışkı jeŋıl şapanyn şeşıp, maǧan kigızıp qoidy. Älden uaqytta auyldyŋ sūlbasy qylaŋ berdı. El äldeqaşan jatyp qalǧan. Syrqat adamdary bar bırer üi bolmasa, özge şam jaryǧy körınbeidı. «Qūrmanbai tamyna» jetkende älgı kısı bızge qoşyn aityp tüsıp qaldy. – Qasqyr jegırdı osy töŋırekten tauyp alarmyn. Al, joldaryŋ bolsyn, balalar! Zar jelıske basqan at aulamyzǧa kırıp bır-aq toqtady. Bızdıŋ törgı üidıŋ şamy samaladai janyp tūr eken. Arba dauysyn estıgen äkem men şeşem bırdei jügırıp tysqa şyqty. Olarmen ılese körşımız Bätış apai da körındı. Bızdıŋ keşıkkenımızge alaŋdap, «Äne keler, mıne keler» dep kütumen tün audyrǧan siiaqty. Jezdem arbadan tüse sala äkeme bolǧan jaidy qysqaşa baiandap şyqty. İmanyn üiırgen Bätış apaiym tonar peş üstındegı qūrym kiızden kesıp äkelıp, tūtatyp, bızdı alastap jatyr. – Oibu, talma auruyŋ taǧy ūstap, jyǧylǧan ekensıŋ ǧoi. Därıger qaiynaǧaŋa aman jettıŋ ǧoi. Endı alaŋdaudyŋ jönı joq... Apai söilei jürıp, bızge ılese kırdı. Kıreberıstegı ülken ainaǧa qarasam, jüzım tūz sıŋgen tulaqtai aǧaryp ketken eken. Boiymyzdy jylytyp alyp, tysqa şyǧyp atty doǧaryp, jabuladyq ta äkem ekeuımız qoraǧa qarai jetektedık. Baiqūs januar kündelıktı üirengen qorasyna kırmei, şapşuyrlai beredı. Ary-berı tartqylap, aqyry bolmaǧan soŋ körşı üige, äkemnıŋ aǧasynyŋ atynyŋ qasyna alyp keldık. Şänei atamnyŋ kärı aqtanauy bızge narau ǧana bır qarap qoidy da, mülgıgen boiy tūra berdı. Atty qoraǧa qamap üige keldık. Şeşem menı peş tübıne otyrǧyzyp, ainalyp-üiırılıp jatyr. Bır kese şai ıştım de jatyp qaldym. Bıraq, ūiqym ūiqy bolmady. San türlı sarsaŋ tüs körıp, qaita-qaita oiana berdım. Ertesı sabaqqa bara almadym. Ornymnan jaiyraq tūryp, meŋ-zeŋ küide qora jaqqa bettedım. Şänei atam tory atymdy äkelıp, maia tübınde ainalsoqtap jür eken. Menı körıp oqyranǧan januar janyma kelıp, keudemnen iıskedı. Būryn ūipa-tūipa bolyp jüretın jalyna közım tüsken edı, selk ettım. Januardyŋ jalyn kekılınen şoqtyǧyna deiın qyzdyŋ şaşyndai bırkelkı etıp örıp ketıptı! – Keşe tünde senderge joldan bıreu-mıreu kezdesken joq pa? – dep sūrady atam. – İä, kezdestı, ūzyn boily şal. Tura Kürektınıŋ üstınde, joldyŋ Kökterekke būrylar tūsynan jolyqty. Jezdem tanidy eken. Körşı qystaqtaǧy Äbılqaq degen şal. Asuda atynan aiyrylyp qalypty. Sosyn bızdıŋ arbaǧa otyryp keldı de «Qūrmanbai tamynan» tüsıp qaldy. – Äp, bäleket! Ol Äbılqaq emes, sonyŋ türımen körıngen saitan ǧoi. Äbekeŋ qazır qatty auyryp tösek tartyp jatyr. Künı keşe ǧana jūma namazynan qaitar jolda kırıp köŋılın sūrap şyqqamyn. Laǧynet päle joldan tüsıp qalmaǧan, sendermen bırge arbaǧa erıp, qoraǧa deiın kelıptı. Tünde attyŋ jalyn örıp ketken sol laǧnet!, – dedı ataiym...Suret internet jelısınen
Ūqsas jaŋalyqtar
