Ór Altaı betindegi meniń týǵan aýylym Shákúrtide tutanyp, Úsh aımaq kólemin sharpyp, qytaı kommýnısterin qynadaı qyrǵan osynaý Ult azattyq kóterilisiniń tiri kýágerlerin kózimizben kórip, ne bir hıkaıalaryn tyńdap óstik.
Alǵash Esimhan, Elishandar bastaǵan bulǵaqtyń týyn kóterisip, qazaq qosyndarynyń bas qolbasshysy bolǵan atalarym Súleımen mergen men uly atam Sháýkeıdiń (laqap aty «Surmergen») qasynda júrip, talaı maıdanda qan keshken ataqty mergender men batyrlar bizdiń úıge jıi keletin. Ol kezde atam da tiri. Ákem kenjesi bolǵandyqtan bizdiń úı qara shańyraq sanalatyn. Qazanǵa as salynyp, eki aǵam jáne men úsheýimizge qonaqqa kelgen batyrlarǵa qyzmet qylý mindeti júkteletin. Sol shaqtarda estigen áńgimelerimniń keıbiri kómeskilenip qalǵanymen, eseıgen soń sanamda qaıta jańǵyrttym. Soǵys kórgen shaldardan qaıta-qaıta surap, adam jáne jer attaryn qaıtadan naqtyladym.
Kórgeni kózinde, estigeni qulaǵynda qalatyn, árnege qyzyǵatyn balalyq shaq. Tete ósken ekinshi aǵam ekeýimiz egiz qozydaı jubymyzdy jazbaı, birge oınaıtynbyz.
Jaz ýaqtysy edi. Aǵam ekeýimiz bir-birimizdi qýalap, alqyn-julqyn oınap dalada júrsek, barqyt shapanyn jamylǵan eńgezerdeı bir aqsaqal esik aldynda dáret alyp otyr eken. Aqsham namazyna daıyndalyp jatsa kerek. Ekeýimiz áı-sháıǵa qaramaı qasyna jetip baryp, jamyraı sálem berdik. Sol jaǵyndaǵy qumanyn talasa alyp, qosanjarlaı qolyna sý quıdyq. «Áı, júgirmekter! Dáret alǵan adamnyń qolyna sý quımaıdy!», – dep urysty art jaqta turǵan ákemniń úlken aǵasy. Oǵan qaraıtyn biz be, dáret alyp bolǵansha qumanǵa jarmasyp, qasynda tik turdyq.
«Áp, bısmilla! Sábı ǵoı, bular. Sábı ǵoı. Perishte tilekteri qabyl bolsyn!» dep kúbirlep, ornynan turdy aqsaqal.
Sóıtsek, bul kisi Esimhan, Elishan, Aqtekeler bastap, Ospan batyr jalǵastyrǵan arpalystyń ishinde júrip, qan keshken ataqty batyr Jylqaıdar ata bolyp shyqty. Birge qan keshken dosy, atam Sháýkeıdi izdep kelgen beti eken.
Bizdiń shaǵyn úı lezde úlken adamdarǵa lyq toldy. «Qu úı soǵysy», «Yshqyntydaǵy qyrǵyn» degen áńgimelerge qulaq túremiz.
Qıyr taý shatqaldary men ormandy jotalarda qytaılarmen jan aıamaı soǵys salǵan osynaý qazaq batyrlarynyń aýyzynan ne bir keremet hıkaıalardy estidik. Qasynda myltyq oqtap otyratyn elgezek kómekshiden ekeýin alyp, ár tóbege jasyrynǵan mergenderdiń entelep kelgen jaýdy «German besatarmen» eki-úshten qabattap atatyny qyzyq-tyn. Qolyna jalańash qylysh alyp, kók arsha arasyna jasyrynǵan jas batyrlardyń ústine entelep kelgen qytaı sherikterin shalt qımylman qııalaı shaýyp, ishek-qaryndaryn aqtaryp tastap, jartasty qorymǵa sińip úlgiretini bizdi eliktire túsetin.
Elektr jaryǵy joq aýyldaǵy ár úıdiń terezesinen keshke qaraı qoı maıyn eritip, qoldan shıratqan bilte shamnyń jaryǵy jyltyraıtyn. Syıly qonaqtar kelgen soń ba, bizdiń úıge úsh jerden sham qoıyldy. Qazan túsirilip, as kelgenshe biraz áńgimeniń shalǵaıyn qaıyrǵan shaldar endi Jylqaıdardyń aýyzyna qarady.
Aıaǵyn jazyp, arqasyn júkke súıegen batyr:
– Bizdiń kereı men naımannan talaı esil erler ótti ǵoı. Kóktoǵaı basynda bolǵan, ózim bas bolǵan bir shaǵyn soǵysty aıtyp bereıin, – dep bastady áńgimesin.
– Seniń ákeń, myna surmergen bir qazyq adam edi, – dep atama bir, ákeme bir qarap kúldi de: el bólinip, jaılaýǵa shyǵyp ketken kez. Altynshy aıdyń basynda etekti barlaýǵa ketken habarshylar «Gomındań jolyn» basyp, Turǵynǵa bettegen jaýdyń jıyrma shaqty kóńkesin kóripti. Olardyń Belqaıyń arqyly qytaı áskeri bekingen Kóktoǵaı qalasyna kele jatqany aıdan anyq. Bul jerde orystar taý-tasty qoparyp ken qazyp jatqan. Qytaı men orys til tabysyp alyp, bizdiń eldi kóp mıhnatqa ushyratty, qyrǵyndady ǵoı, átteń...
Bizdiń kórshi Shińgil elimen qosylyp ketkenimizdi, qýǵynǵa kelgen myńdaǵan sherikterin taý arasynda qyryp, mol qarý-jaraq oljalap alǵanymyzdy estigen Shyń qytaı (Shınjııańnyń sol kezdegi basshysy Shyń Shysaıdy atıyp otyr) basym kúshpen janshyp tastaýdy oılaǵan. Sol úshin orystan kómekke kelgen qyzyl áskerdi qosyp, Shonjydaǵy úlken qosynyn Ór Altaı betine attandyrǵany bizge málim edi. Myna kele jatqandar ústeme sherikter. El úshin atqa qonǵan azamattardyń basyna aýyr syn-saǵaty keldi. Alda uzaqqa sozylatyn, sońyn boljaýǵa kelmeıtin bir qııankeski shaıqastar kútip tur edi.
Esimhan, Súleımen, Shámǵun batyrlar bastaǵan qosyn sardarlary uzaq aqyldasty. Qabdúlmalik ekeýimizge bas bolyp, qasymyzǵa qaraqas Qapyrysh batyr men Ráshat mergendi qosyp, sherýshiniń bir qos sarbazyn ertip, Kóktoǵaı jaqtaǵy jaý topanyn bilýge, sholǵynǵa jibermek boldy.
Altaı betin mekendegen naıman men Abaq kereıdiń ár rýy jaý keletin negizgi ótkelder men asýlardy qos boıynsha ıelep, ár rý ózi kúzetken jol toraptaryna kelgen qytaılardy baýdaı túsiretin. Al myqty mergender men soǵys tásiline jetik batyrlar qaı rýdan shyqsada ár qolǵa ortaq qolbasshylyq jasaı beretin. «Jińge», «Ámir-Sana» taýlary sherýshi rýyna qaraıtyndyqtan bul jaqta Súleımen ózi bas bolyp júr edi.
Qan jaǵynan jántekeıden bolsam da Súleımen mergen meni ózine jaqyn tartyp júretin. Jasy úlken, soǵys tásili men abyroıy ózgeden ústem aǵany bárimiz qadir tutyp, ustaz sanaıtynbyz. Erteńgi joryq jaıyn keńskenimizde mergen maǵan:
– Qasyńa qan kórgen, ábjil jigitterdi qosyp bereıin. Qapyrysh ta, Ráshat ta, Qabdúlmalik te talaı alapatty kórgen senimdi azamattar. Qytaıdy qoısha qyrǵyndaı berýge qatty qumar bolmańder. Qarýǵa, oljaǵa qyzyǵyp, úlken josparǵa kesir jasap almańdar. Inine tyǵylǵan qytaılar bizge qaraı, ormandy taýǵa órlese, maqsatymyz oryndalǵany. Qys boıy atys kórmeı, qoly aldyna sımaı otyrǵan jigitterdi bir serpiltip alar edik. Negizgi jaý shyrǵaǵa túsip, aldymyzǵa kelse, qalǵanyn ózimiz jónge salamyz», – dep tapsyrdy.
Buıryqty ala salyp qarýymyzdy saılap, etekke túsýge qamdandyq. Qııa betkeıdegi tekshelerge tigilgen qostarda jaıǵasqan batyrlar kún bata tamaq ishýge yńǵaılandyq. El bólingen, irili-usaq maldar ár saıǵa shashylyp qalǵan. Ony jınap júrerge mursat joq. Qos aldynda et asqan oshaq basyn qoralaı, qysyr keńes soǵyp otyrmyz. Qaraǵaıly taýdy ymyrt basyp keledi. Kózi qyraǵy jas jigitterdiń biri qarsy betkeıdegen qarańdaǵan sulbany kórgenin aıtqanda, bárimiz sol jaqqa qaradyq. Jıi qozaǵalyp, tómen qaraı túsip keledi. Baryp anyqtaýǵa jigitter erindi, tik betten túsip, bizge qaraǵan qarsy bıikke jetý úshin kóp ýaqyt kerek. Qatyn-qalash, káriler bar aýyl Qýúı jaqta. Munda el adamynyń júrýi múmkin emes. Bolsa da ne qytaı barlaýshysy, ne qarań-qurań taý ańdarynyń biri.
Mergender myltyqtaryn yńǵaılady. Taýǵa tún tez keledi ǵoı, tipti, qas qaqqansha. Bizge irge basa qonǵan orta qostan Jeteı batyrdyń daýysy shyqty. «Surmergenniń tasyn tórtten qoıasyzdar. Ashyq kúnde, basy qyltıǵan jaý sherigin bizde qalt jibermeı atyp júrmiz. Sháýmeń aǵamnyń ónerin bir kórgim kelip tur. Kezekti soǵan bereıik», – dep aıqaı saldy. Batyrlar qostap dýyldaı jóneldi. Oq únemdeý úshin jaýdy ózine jaqyndatyp alyp, ekiden qabattap atatyn mergenderdiń biregeıi edi. «Qytaı sherigi degenińiz úıezdegen qoı sııaqty. Myltyq oqtap beretin kómekshiń shıraq bolsa, sosyn, bıik tóbeni ıelep alsań boldy. Etekten ózińe qaraı tyrmysqan nemelerdi jýsatyp ata beresiń. Rahat!» dep otyratyn.
Jeteıdiń sózine eleń etken Sháýmeń arsha shoǵyna qyzara pisken erkek qoıdyń úlken tósin aldyna alyp, qııalaı týrap jep otyrǵan edi. Qolyndaǵy tósti aldyna qoıa saldy da, qasynda oqtaýly jatqan besataryn aldy. Eki ara oq erkin jeterdeı mólsherde. German besatardyń qulpyn ashyp, ıyǵyna tiregen boıy sál kózdedi de basyp qaldy. «Gúrs» etken myltyq úninen taý ishi solq etti. Ile-shala qarsy betten saldyr-gúldir qulaǵan áldene domalaǵan boıy etekke tústi.
Qol-aıaǵy jyldam jas jigitter japa tarmaǵaı etekke júgirdi de, keshikpeı qaıtyp keldi. Sóıtsek, jaýgershilikte tabynynan adasyp qalǵan qunan ógiz eken. Oq týra jon arqadan tıip, sol jaq súbe qabyrǵany jaryp ótken. Bir top jigit «oq tıgen adal etke obal bolady. Azyq qylamyz» dep etin buzyp kóterip kelipti. Kóz baılanǵan shaqta, osynsha alystan qaraıǵan nárseni bir tal oqpen túsirgen mergendikke bári rıza bolyp, Sháýmeńdi qolpashtap jatyr. Súıingen qolbasylar erteńgi barlaýǵa attanatyn shaǵyn topqa ony da qosyp jibergýe sheshim qabyldady.
Ár tóbege kúzet qoıylyp, sarbazdar uıqyǵa jatty.
Ertesi alań-eleńde turyp, musylman josyny boıynsha «Ólesk sheıit, qalsaq qazymyz» dep jaqyndarymyzben aryzdasyp, joryq qamyn qyldyq. Tań namazynan keıin Másalı molla janazamyzdy oqyp, belimizge aqtyq baılap jolǵa saldy. Soǵys tártibine saı jeńil ǵana kıindik.
Kúdir jolmen quldap, Kún naıza boıy kóterilgende Kóktoǵaı qalasynyń shetine jettik. Atymyzdy jartas túbine qatarlap baılap, soǵysqa endi shyǵyp júrgen bala jigitti kúzetke qaldyrdyq. Ońtaıly tustan dúrbi tartyp, qalany sholyp edik, aınala, aǵash kópir ústi tolǵan kúzet eken. Jińge betine de qoıylǵan qaraýyly kúshti. Biz bekingen baǵytta, ıek astynda ǵana otyz shaqty sherik jattyǵý jasap júr. Túri sýyq, tártibi tastaı. Ustaǵan qarýlary, kıgen kıimderine deıin anyq kórinedi. Jaratýshy Alla isimizdi munshalyqty ońynan keltirer me? «Izdegenge suraǵan» degen osy. Jaý kórgen jigitterdiń kózi tunyp, júzderi jaınap sala berdi.
Sýsyn iship, shól qandyryp aldyq ta, az-kem keńestik. Maqsatymyz mynaý, aı boıy qalaǵa bekinip, shyqpaı jatyp alǵan sherikterdi ashyqqa shyǵarý. Soǵys attary aýyzy kókke tıip semirip, mal qońdana bastaǵan shaq. Basqynshylyq pen tonaýǵa úıir kúpárlarmen shaıqasyp, sabasyna túsirip qoıýýǵa eń qolaıly kez. Keshe ǵana jaýǵa kelgen qosymsha kómekti bizdiń sholǵynshylar kórdi. Qalyń jaý qaladan túp qotaryla attansa, Jińgeden asyrmaı, Búrkituıanyń túbinen-aq qyryp tastaýǵa bolady.
Al, bekinip jatyp alsa, jaz ortasyna qaraı Quúıdi jaılaǵan qalyń eldiń sońynan qýyp, áıteýir bir baratyny sózsiz. Olaı bolǵan jańdaıda «Ámir-Sanaǵa» bekingen myqty qol Qumsalǵan arqyly órlep, Tesiktasty basyp, Baıbazar, Qyrqyn arqyly jynys ormandy kesip otyryp, Qaıyrty basyn ıelemek. Arǵy jaǵy Qýúı. Osynaý jerlerdiń bári qalyń orman, saı-sala. Atys salýǵa, eldi qorǵaýǵa yńǵaıly.
Uzaq oılanyp otyrýǵa ýaqyt qysqa. Daǵdy boıynsha úsh adamnan bólinip, bir shetten nysanaǵa ilip, aldyńǵy sapta turǵan on eki sherikti Qapyrysh, Ráshat, Sháýkeı tórteýimiz syrttaı bólisip aldyq. Artyndaǵylar bizge erip kelgen alty jigittiń úlesinde. Ár shetke qoıylǵan tas úılerdegi kúzetshilerdiń sybaǵasyn Qabdúlmálik bermek. «Mańdaı men júrek tusyn ǵana kózdep atyńdar. Áıtpese, bul qytaı degen nemeler ıtjandy. Ońaılyqpen óle qalmaıdy», – dep sybyrlady Sháýkeı. Ár mergenge tıesili ekiden besatar. Myltyq oqtap berip otyratyn kómekshilerimiz bar.
Jaýdy tumsyqtan soǵar oraıly sát jetti. Jarysa atylǵan on myltyqtyń oǵynan sherikterdiń úlken toby jýsap qaldy. «Áý» degende beline qylysh asynyp, jeńin túrip alǵan, sherikterge aıqulaqtana aıqaılap júrgen bastyǵyna Ráshattyń oǵy qulaq shekeden darydy da, tik shanshylyp tústi. Bizden atylǵan oqtyń bireýi de qur ketpedi. At ertteıtindeı az ýaqytta, ne bolǵanyn túsinbeı ańtarylyp qalǵan bısharalar qashýǵa da úlgirmedi. Taý jaq shettegi tastan qalanǵan qaraýyl úıinen bizge qaraı oq jaýyp ketti. Asyqpaı nysanaǵa alǵan Qabdúlmálik tas úıden basy qyltıǵan eki sherikti otyrǵan jerinde sulatty da, bytyrlaǵan pýlemet únin óshirdi.
Qalanyń shyǵys sheti aıqaý-shý, abyr-sabyr boldy da qaldy. Myltyǵymyzdy oqtap alyp, artqa qaraı júgirip, atymyzǵa jettik. Sal aıaldap, qýǵynshylardy kútip turǵanymyz sol edi, yzalanǵan qytaı sherikteriniń daýysy estildi. Artymyzǵa anda-sanda oq atyp qoıyp, qara kórsetip, iz tastap órlep kelemiz. Qysqa-qysqa aınalmaradan ótkende jaý barany kózimizge shalynyp qalady. Atqa mine almaıtyn óńkeı bozókpe qytaı erdiń aldyńǵy qasynan tas qyp ustap, shoqaq-shoqaq jeledi
Búrkituıadan ótken soń ańǵardy bos tastap, qııa betti órleı tóte tarttyq. Sebebi, jalǵasty soǵysýǵa da, jaý mólsherin, adam sanyn bilýge de qolaıly edi. Qaramyzdan qalmaı, tirsekteı qýǵan qytaılar da sońymyzdan ilesti. Shyrǵamyzǵa túskenin bilip, qýanyp kettik. Attarymyzdy tizgininen qosaqtap, atshy balaǵa jetektetip, aldyǵa salyp jiberip, qaraǵaıly betkeıdi jaıaý órlep kelemiz. Mingen attaryn etekke tastaǵan sherikter de jaıaýlaı qýdy. Áne-mine tús aýyp ta barady.
Jalǵyz samyrsyn ósken jartasty ıyqshaǵa jetip, solyǵymyzdy bastyq. Qol dorbamyzdaǵy salqyn etpen júrek jalǵap alyp, jaýdyń jaqyndaýyn kúttik. Etekte qalǵan sherikter sál tynyǵyp aldy da bizge qaraı órleı bastady. Shamasy otyzdan asady. Artyndaǵy úlken qosyny áli qozǵalmaǵan. Bizdiń topanymyz az ekenin bilip, ishindegi tańdaýly áskerlerin qýǵynǵa jiberse kerek.
Toıǵa barardaı jabdanyp shyqqan, arqalaryna asqan aýyr qorjyndary bar qytaılardyń júrisi mandymaı keledi. Iis alǵan ıtteı tanaýlaryn kótere biz jaqqa qaraıdy. Asyqpaı jaqyndatyp alyp sanap atyp, qolymyzdyń qybyn taǵy bir qandyrmaqpyz.
Jaýdy kútip otyrǵanda, ekinti namaz ýaqyty da bolyp qalǵan eken. Jaıaý órlegen qytaı sherikteri de bizge jaqyndap qaldy. Aramyzdy qaraǵaı men samyrsyn basqan qysqa saı bólip tur. Endigi josparymyz topany mol jaýdyń aldyńǵy barlaýshylarynan birazyn jaıratyp, ózimiz jartasty ormandarǵa sińip ketý. Shyrǵa úshin shaı qaınatym ýaqyt qana urys salyp, jeńilgen ispet bildirip, keri sheginý – bizdiń kóp aılamyzdyń biri edi. Al, múmkin bolsa sany tym kóp te emes myna sherikterdiń bárin qyryp tastaýǵa da úlgiretin sııaqtymyz.
Taý basyna jaqyn bir dóńesti asyp, Jaýǵa kóz qylyp, taǵy aıal qyldyq. Qabdúlmalik batyr jigitterge atys bastalardan buryn namaz oqyp alýdy buıyryp, ózi ımamdyqqa qamdandy. Órge qaraı tyrmysqan jaý sherikteri bolsa qarqyndary údegen syqyldy, jantalasa basa kóktep keledi. Bizdiń ár qımylymyzdy dúrbimen kórip alǵany belgili. Tek, ózderine ońtaıly jerge jetip alyp atys bastamaq.
Kóp shaıqasty basynan keshken jigitter esh saspady. Oqtaýly myltyqtaryn janyna qoıyp, tórt rákat namazymyzdy asyqpaı oqyp aldyq. Jáınamazymyzdy jınap, ornymyzdan tura bere saı taǵanynan myltyq atylyp, atys bastalyp ta ketti. Qazan tastardy qalqa etip, jyldam qımyldaǵan Qabdúlmalik jaý jaqtan tórt adamdy irkes-tirkes atyp túsirdi.
Qasymyzdaǵy kómekshiler qos besatardy kezek-kezek oqtap berip otyrdy. Jańqa tasty qalqalaǵan Qapyrysh pen Ráshattyń oǵynan domalaǵan qytaılardyń jan daýysy taý ishin jańǵyrtty. Ár butanyń túbinen tútin burq etkende, jyt etken basty Sháýkeı qıyp túsirip otyrdy.
Sáıpil, Samarqan men Qabdel úsheýi bala samyrsyndar qaýlaı ósken qoıtastar arasymen kıikteı orǵyp, jaýdyń qıys shetinen búıideı tıdi. Tebindep kelgen jaýdyń aldyńǵy tusy sanap atqan oqtan oısyrap, ár tas túbinde qımylsyz qalǵan jansyz múrdeler kórinedi.
Bizdiń jigitterdiń osyndaıda ustaı qalatyn bir jaman minezi bar edi. Qyrǵyn salǵan saıyn qyzyǵyp, qyzyl kórgen ash búrkitteı tepsinip, ólgen-tirilgenine qaramaı atys salatyn. Ólgen jaýdyń múrdesin basa kóktep, ár qytaıdy atqan saıyn qany qyzyp, qutyrynyp ketetin. Sony sezdim de sarbazdaǵa taýǵa qaraı sheginýdi buıyrdym.
Shapshań toptasqan jigitter atys sala otyryp, qaıyń arasymen taýǵa órledik. Shaǵyn asýǵa jetip, bekinis aldyq, artymyzǵa qaraǵanda atys bolǵan jer kóz aldymyzǵa ap-anyq kórindi. Temir telpekteri ár jerde, biri etpetteı, biri shalqalaı qulaǵan jaý sherikteriniń ólekseleri ár jerde shashylyp jatyr.
Qatty yza býǵan jaý qolbasshysy naganyn qolyna alyp, sherikterdi alǵa júrge qýzap sháńkildeıdi. Baǵana barshamyz namaz ótegen shaǵyn tekshege jetkende oǵan qatarlasa júrgen taǵy bir bastyǵy týra biz sájde etken jerge túregelip turyp dáret syndyrdy. Bárimizdiń kózimizdi qan jaýyp ketti.
Atys qyzyǵynda júrip, taýdyń qysqa kúni de eńkeıip ketkenin endi bildik. Besataryn alyp, nysanasyn týralaǵan Ráshat mergendi Qapyrysh batyr toqtatty da:
– Bul kápirdiń sybaǵasyn men bereıin! Qarap turyńdar, týra eki umasyn dáldep turyp, jalǵyz oqqa jem eteıin. Musylmannyń oǵy qalaı dál tıetinin kórsin!, – dedi.
Tizesi basyp turǵan uzyn kúrmesiniń etegin tartyp, yńǵaılanyp alǵan Qapyrysh batyr dáret syndyryp bolyp, beldigin býyp jatqan qytaıdyń kindik astyn kózdep turyp tartyp qaldy. Týra dáret tógetin áýret jerinen tıgen jarty qarys besatar oǵy álgini jalpasynan túsirdi. Qapyrysh pen qatar nysana kózdegen jigitter ańtarylyp qalǵan sherikterdiń onshaqtysyn óreden túsken qurttaı domalatty.
Úlken toby qyrylyp, aman qalǵan alty sherik shegine qashqanymen aınalma tumsyqqa iline almaı, jaltań jerde qalyp qoıdy da, tegis oqqa ushty. Qýǵynǵa kelgen top sheriktiń birde-biri aman qalmaı, ár jerde óleksege aınaldy. Tipti, til qutylmady.
Kúni boıǵy atys pen shabystan qaljyrasaq ta, etekke qaıta túsip, qarý oljaladyq. Sol kezde sherikterdiń basshy-qosshylary kıetin saptama hurym etikke qatty qyzyǵatynbyz. Bar qytaı kıe bermeıdi ony. Toǵanaq tartqan mońǵol saýdegerlerinde bolmasa, ońaı qolǵa túse bermeıtin. Onyń ózinde bir attyń quny. Tobylǵy men jyńǵyl arasyn aralaı júrip, sereıip ólip jatqan qytaılardy aýdaryp, óli-tirisin tekserdik. Aýyr jaralanyp yńyrsyp jatqan birneshýiniń júregine jigitter qylysh júgirtip aldy...
Biz sájde qylǵan jerge dáret syndyrǵan basshysyn anyqtap qarasaq, qytaı emes qazaq jigit eken. Qapyryshtyń oǵy talqandaǵan, beldigin baılaýǵa úlgirmeı aram qatqanda, ashyq qalǵan ábúıiri súndettelgen musylman ekenin aıǵaqtap tur. Túr-álpeti bizdiń taýdyń adamyna kelmeıdi. «Syrt jerden kelse de óz qanymyz eken» dep sý orǵan jyraǵa aparyp, betin jasyryp kettik.
Odan árirekte kıim kıisi bólekshe, keýdesi saryala salpynshaqqa tolǵan taqyrbas semiz qytaı yńyrsyp jatyr eken. Oq keýde qýysyn tesip ótken. Eki qolyn qozǵaı almaı, bizge tistene qaraıdy. Ógizdeı nemeni atqa óńgerip taýǵa aparyp júrýge erindik. Sonsha azappen jetkizgen kúnniń ózinde myna jaraqatymen mal bolatyn túri joq. Ne qylsada qytaı sherigine bas bolyp, kúsh berip turǵan nemelerdiń biri bolsa kerek dep oıladyq ta, qulaǵynan tartyp turyp basyn kesip aldyq.
Ózimiz alyp kete alatyndaı qarýlarmen oq qapshyqtardy bir jerge úıdik. Biz izdegen hurym etik tórteýiniń aıaǵynan tabyldy. Úsheýiniń etigin ońaı sýyryp alyp edik, tórtinshisi sheshilmeı biraz ábigerge saldy. Asyqqan jigitter kezdikpen tize býynynan aınaldyra býyndap, jilinshigimen qosa kesip aldy.
Taý arasyna uıyǵan ýyzdaı qoıý qarańǵylyq eki jaqqa da, tiriler men óliler arasyna tynyshtyq syılady. Oljaǵa alǵan myltyqtarymyzdy atqa teńdep aldyq. Túndeletip «Ámir-Sana» etegindegi qoınaýǵa bekingen sardarlar qosyna qaıtyp kelip, el aǵalaryna sálem berdik...
* * *
Úı ishi Jylqaıdar qarııanyń maıyn tamyza aıtqan áńgimesine elitip, qulaqqa urǵan tanadaı tynysh kúıge aýysqan. Bilte shamǵa úımelegen saıtan kóbelekterdiń jalynǵa soǵylǵan kóleńkesi qabyrǵada erbeńdeıdi.
Qolǵa sý quıylyp, tabaq tartyldy. Hıkaıa áserinen áli aryla almaǵan jastar jaǵy tańdaıyn qaǵyp, oqıǵa úzikterin qaıtalap aıtyp jatty. Bizdiń balalyq shaǵymyzdyń máýesi osynaý qasıetti qarttardyń arqasynda kóktep, búr jaryp kele jatqanyn túsingendeımin.
Sodan bastap, etik kıgen shaldardy kórsem «Qaı qytaıdy qulaǵynan tartyp turyp basyn kesip aldy» eken dep oılaıtyn boldym, kópke deıin.
