Eldıŋ jarqyn bolaşaǧy maqsaty aiqyn, sanasy sergek, bılımdı bärınen joǧary qoiatyn jastardyŋ qolynda. Qazırgı künı talaptyŋ tūlparyna mınıp, bılım biıgıne ūmtylǧan jastarǧa qoldau jyl saiyn artuda. Oblys ortalyqtarynda jastar saiasaty mäselelerı jönındegı basqarmalar qūryldy. Osy rette Qaraǧandy oblysynyŋ jastar saiasaty mäselelerı jönındegı basqarmasynyŋ basşysy - Bırjan Nūrjanūlymen sūhbat qūryp, jastarmen jüielı jūmysty jolǧa qoiǧan mekemenıŋ bügıngı tynys-tırşılıgı, bolaşaq josparlary töŋıregınde äŋgıme örbıttık.
- Bırjan Nūrjanūly, sızdıŋ Qaraǧandy oblysynyŋ jastar saiasaty mäselelerı jönındegı basqarmasynyŋ basşysy bolyp taǧaiyndalǧanyŋyzǧa segız aidan asty. Jalpy kütpegen karantin oblystyq jastar basqarmasynyŋ jūmysyn qalai özgerttı? Sūhbatymyzdy osydan bastasaq...
- Şyndyǧynda da älemdı jailaǧan ındet ömırdıŋ barlyq salasyna özgerıs äkeldı. Alaida, özgerıske tez beiımdelu qazırgı uaqyttyŋ basty talaby der edım. Sol sebeptı, ıs-şaralardy josparlaǧanda qazırgı jaǧdaiǧa orailastyryp, ekşep, daiarlap jüzege asyrudamyz. Bıraz ıs-şaralar onlain formatqa auystyryldy, bırşama ıs-şaralar karantin talaptaryn saqtau arqyly jüzege asyryluda.
- Basqarma qazır qai baǧytqa basymdyq berıp otyr?
- Kez-kelgen saladaǧy tiımdılık pen bırızdılıktı, ūzaq merzımdı damu men tūraqtylyqty qamtamasyz etu üşın aǧymdaǧy sūraqtarmen qatar ornyqty jüie, instituttar qūrumen tyŋǧylyqty ainalysu qajet. Bälkım, būndai ūstanym ūzaǧyraq merzımdı qajet etıp, "tez jeŋısterge" äkelmes, bıraq, bererı mol, paidasy joǧaryraq. Sondyqtan da, qyzmetke kelgelı osy baǧytta qadam basudamyz.
Is-şaralardy ötkızudıŋ üirenşıktı formatynan bas tartyp, jastarǧa jüielı türde paida beretın baǧyttarǧa basymdyq berudemız. Mysaly, oblysta ziiatkerlık klubtar qūrylyp, öz qyzmetın jüzege asyruda. Jobaǧa oblystyŋ IT-tehnologiialar men robototehnika, äleumettık-gumanitarlyq jäne ǧylymi-tehnikalyq baǧyttar boiynşa ırı joǧary oqu oryndary tartylǧan. Sonymen qatar, volonterlık qozǧalys pen pıkır-saiys qozǧalystaryna da basa nazar audarudamyz.
Negızınen jastar saiasaty salasyna tereŋ analiz jasap, salany avtomattandyru jäne jaŋa tehnologiialardy qoldanu baǧytynda jūmys jasaluda.
- Qaraǧandy oblysynda bılımdı, daryndy jastar köp. Olardy qoldau, qarjylai kömek beru jaǧy qalai, köŋılıŋız tola ma? Jastarmen tūraqty bailanys bar ma?
- Şynymen de bızde alǧyr jastar köp. Olarǧa qarap köŋılıŋ toiady. Elımızdıŋ köşın alǧa tartatyn osy daryndy öskeleŋ jastar. Osyndai maŋdaialdy jastardy qoldau maqsatynda bız joǧary oqu oryndary janynan Ziiatkerlık klubtaryn aşyp, jūmysyn jürgızudemız. Sondai-aq, pıkır-saiys qozǧalysyna da basymdyq berılude.
Jastar bastamalaryn qoldau üşın oblys basqarmasy jäne JRO memlekettık äleumettık tapsyrys aiasynda jastar saiasatynyŋ barlyq salalaryn qamtityn arnaiy jobalardy ūiymdastyrady. Mysaly, memlekettık jastar saiasaty salasyndaǧy qoldanystaǧy memlekettık baǧdarlamalar men trendterdı tüsındıru boiynşa şalǧai auyldyq aimaqtarǧa «Jastar-jastarǧa» aqparattyq-tüsındıru keruenderı, volonterlık qyzmettı, äskeri-patriottyq tärbienı, qalalar men audandardyŋ JRO qyzmetkerlerın, studenttık jastardy jäne t.b. qoldau boiynşa ıs-şaralar bar.
- Oblystyŋ är audan, qalasynda «Jastar resurstyq ortalyǧy» men türlı ūiymdar jūmys ısteidı. Olar naqty nemen ainalysady?
- Jastar resurstyq ortalyqtary jergılıktı jerlerdegı memlekettık jastar saiasatynyŋ negızgı jolserıkterı bolyp tabylady jäne jastardy tabysty äleumettendıruge, oblystyŋ äleumettık-ekonomikalyq damuyna integrasiialauǧa baǧyttalǧan şaralar keşenın jüzege asyrady.
Aǧymdaǧy jyly qalalar men audandardyŋ JRO ıs-şaralaryn ūiymdastyruǧa jäne ötkızuge qarjylandyrudyŋ jalpy kölemı 310 mln. teŋgenı qūrady.
Bügıngı künı oblys boiynşa 19 JRO jūmys atqarady. Onyŋ ışınde 1 oblystyq deŋgeide, qalǧandary qalalar men audandarda ışkı saiasat bölımderı janyndaǧy kommunaldyq memlekettık mekemeler türınde jūmys atqarady. 2020 jyly qalalar men audandardyŋ JRO 624 057 myŋnan astam jastardy qamti otyryp, 3096 myŋnan astam ıs-şara ötkızdı.
Aita ketu kerek, erıktıler jyly aiasynda JRO pandemiia kezınde halyqqa kömek körsetu boiynşa ülken jūmys jürgızdı. Bır sözben aitqanda, Jastar resurstyq ortalyǧy - jastarǧa qandai da bır kömek kerek bolǧan jaǧdaida alǧaşqy taban tıreitın bırden bır mekeme.
- Jastar ūiymdary söz bolǧanda erıktıler qozǧalysy erıksız eske tüsedı. Qoǧamdaǧy erıktı jastardyŋ qyzmetın qalai baǧalaisyz?
- Kez kelgen memlekettıŋ qozǧauşy küşı, kemel keleşegınıŋ jarqyn kepılı – jastar. Memleket basşysy Qasym-Jomart Kemelūly 2019 jyldy «Jastar jyly», 2020 jyldy «Volonterler jyly» dep jariialaǧanda, elımızdıŋ jas qauymyna, jas buynyna ülken ümıt pen senım artsa kerek. Būl senımdı jastar tolyǧymen aqtady. Bükıl älemdı jailaǧan pandemiia uaqytynda qoǧamdaǧy erıktı jastardyŋ qyzmetı airyqşa boldy.
Därıgerler, mūǧalımder, zaŋ qyzmetkerlerı men qatar erıktı jastar da qauıptı ındet oşaqtarynda bastaryn bäigege tıgıp, qyruar şarua atqardy. Köp balaly analar, qarttar men mügedek jandar jäne de taǧy da basqa kömekke mūqtaj jandarǧa arnalǧan qaiyrymdylyq aksiialar ūiymdastyryp, azyq-tülık sebetterı men därı-därmekter taratuǧa at salysty. Jäne de osy ürdıs älı de jalǧasyn tabuda. Eŋbegıne aqy sūramaityn, qaiyrymdy, jıgerlı jastardyŋ qyzmetın joǧary baǧalaimyn.
- Jastardy tolǧandyratyn 3 tüitkıl: bılım, baspana, jūmys. Basqarma tarapynan atalǧan mäselelerdıŋ şeşıluıne naqty qandai şaralar qolǧa alynuda?
- Bızdıŋ oblystyŋ ärbır besınşı tūrǧyny – jas adam. Atap aitqanda, bügıngı taŋda Qaraǧandy oblysynda 14-28 jas aralyǧyndaǧy 261 153 (19,%) jas azamat tūrady. Qala jastary – 196 194 adam (75,1%), auyl jastary – 64 959 adam (24,9%). Oblys boiynşa 9 joǧary oqu orny men 69 kolledjde 80 myŋǧa tarta jas bılım aluda.
Oqu ornyna tüsudegı eŋ basty mäsele ol – bäsekege qabılettılık. Izdenımpaz, bılımqūmar adam ärqaşan köştıŋ basynda tūrady. Qazır bılım aluǧa barlyq jaǧdailar jasalǧan dep bılemın. Tıptı oblysymyzdan, respublikamyzdan tys jerlerde bılım alyp, bılıktılıgın jetıldırıp jürgen jastar jeterlık. Memleket tarapynan granttar bölınıp, türlı baǧdarlamalardyŋ jüzege asyryluy jastardyŋ jan-jaqty bılım aluyna, eŋbek naryǧynan öz ornyn tabuǧa mol mümkındık beredı.
Mysaly Nätijelı jūmyspen qamtudy jäne jappai käsıpkerlıktı damytudyŋ 2017-2021 jyldarǧa arnalǧan «Eŋbek» memlekettık baǧdarlamasy boiynşa eŋbek naryǧynyŋ qajettılıkterın eskere otyryp, tehnikalyq jäne käsıptık bılımı bar kadrlardy daiarlauǧa 2021 jyldyŋ 1 qyrküiegınen bastap - 700 adam jıberu josparlanuda;
«Bastau Biznes» jobasy boiynşa käsıpkerlık negızderıne oqytuǧa 497 adam jıberıldı, biznes-jobalardy ıske asyrudy josparlap otyrǧan baǧdarlamaǧa qatysuşylarǧa 113 mikrokredit, 231 grant berıldı. Jastar memleket tarapynan jasalatyn osyndai mümkındıkterdı paidalanuy tiıs.
Al endı baspana mäselesıne keletın bolsaq, basqarmamen jetım balalar men ata-anasynyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧan balalardy tūrǧyn üimen qamtamasyz etu jūmysyna monitoring jürgızıledı. Bırneşe jyldan berı oblysta osy sanattaǧy jastardy tūrǧyn üimen qamtamasyz etudıŋ Keşendı jospary jüzege asyryluda. Aǧymdaǧy jyly 226 päter beru josparlanǧan. 2020-2022 jyldar aralyǧynda oblystyŋ öŋırlerınde atalmyş sanattaǧy jastarǧa barlyǧy 618 päter bölınetın bolady. (2020 jyly-166 päter, 2021 jyly - 226 päter, 2022 jyly-226 päter).
Özıŋız atap ötkendei jastar arasyndaǧy jūmyssyzdyq tüitkıldı mäsele. 2021 jylǧy 1 tamyz jaǧdaiy boiynşa Nätijelı jūmyspen qamtudy jäne jappai käsıpkerlıktı damytudyŋ 2017-2021 jyldarǧa arnalǧan «Eŋbek» memlekettık baǧdarlamasy aiasynda 25 083 adam jügıngen, onyŋ ışınde jastar qatarynan 9 591 ötınış bıldırgender jäne jūmysqa ornalasqandar 41% (barlyǧy 21 317 adam jūmysqa ornalastyryldy).
«Diplommen-auylǧa!» jobasy aiasynda 2020 jyly auylǧa kelgen 626 jas maman köterme järdemaqy jäne tūrǧyn üi satyp aluǧa biudjettık nesie aldy (2019 j. - 455).
Aǧymdaǧy jyldyŋ 1 tamyzyna 167 mamanǧa (117 - bılım beru, 38 - densaulyq saqtau, 5 mädeniet, 2 sport, 4 AÖK mamandaryna) tūrǧyn üi satyp aluǧa 708,5 mln.teŋgede biudjettık kreditter berıldı.
220 maman 64,8 mln. teŋgege köterme järdemaqy aldy (129 - bılım beru, 58 - densaulyq saqtau, 3 - äleumettık qamsyzdandyru, 8 – mädeniet, 6 - sport, 11 – agroönerkäsıptık keşen, 5 - memlekettık qyzmetşı).
Bügıngı taŋda köterme järdemaqy men biudjettık nesie alǧan mamandardyŋ jalpy sanynan jastardyŋ ülesı artyp, 84,7% - dy qūrady. Būl 29 jasqa deiıngı 309 maman (365 mamannan).
2020 jylǧy eŋbek mausymynda «Jasyl el» jasaqtarynda 1413 adam jūmysqa ornalastyryldy (2019 j. - 1505). Aǧymdaǧy jyly kemınde 1800 adamdy jūmysqa ornalastyru josparlanuda. «ZhasProject» jobasy aiasynda 2020 jyly jalpy somasy 155 mln.teŋgege 155 biznes-joba (527 qatysuşy) grantyn jeŋıp aldy.
Jastar käsıpkerlıgın qoldau jäne damytu üşın 2020 jyly oblys äkımınıŋ 100 mln.teŋge somasyna 100 grant bölındı (2019 jyly - 10 mln. teŋge jalpy somasyna 10 grant). 2021 jyly jalpy somasy 100 mln.teŋgege 100 grant bölınedı. Tūraqty negızde jas käsıpkerlerdıŋ qyzmetıne monitoring jürgızıledı.
Jürgızılgen jūmys nätijesınde soŋǧy 3 jylda NEET-jastar ülesınıŋ tömendegenı baiqalady (2018 j. - 12,5%, 2019 j. - 12,3%, 2020 j. - 11,5%). 2021 jyldyŋ 1-toqsanynyŋ qorytyndysy boiynşa NEET - jastardyŋ ülesı 9,9%-dy qūraidy, būl 2020 jyldyŋ ūqsas kezeŋımen salystyrǧanda 2,1% - ǧa tömen (2020 jyldyŋ 1-toqsany-12,0%).
- Jastar üşın eŋ özektı mäelelerdıŋ bırı – baspanamen qamtu ekenı dausyz. Byltyrdan berı QR Tūŋǧyş Prezidentı-Elbasynyŋ pärmenımen ırı qalalardaǧy jūmysşy jastarǧa arnap jaldamaly päterler berıle bastady. Oblysta osy baǧdarlamanyŋ balamyly nūsqasyn ıske qosu jospardy bar ma?
- Qazırgı uaqytta jastar ortasynyŋ eŋ özektı mäselelerınıŋ bırı tūrǧyn üidıŋ qoljetımdılıgı bolyp tabylady. Jyl saiyn baspana kezegınde tūrǧandardyŋ sany ösude, olardyŋ kontingentı negızınen jas mamandar men jas otbasylar.
2021 jyl qorytyndysy boiynşa oblysymyzda äleumettık jaǧynan älsız toptaǧy azamattarǧa 1099 päter jaldamaly tūrǧyn üi, üi kezegınde tūrǧan azamattar üşın 478 nesielık tūrǧyn üi paidalauǧa beru josparlanǧan.
Juyrda ǧana ötken Oblys äkımı janyndaǧy jastar ısı jönındegı Keŋeste oblys äkımı J. Qasymbek Nūr-Sūltan, Almaty, Şymkent qalalarynyŋ mysaly negızınde Qaraǧandy oblysynyŋ jūmysşy jastaryn baspanamen qamtu mäselesın şeşu boiynşa tapsyrma berdı. Atalmyş baǧytta jūmystar atqaryluda.
- El erteŋınıŋ tıregı bügıngı jastarymyz Täuelsızdık jyldary ömırge kelıp, bılım men tärbie aldy, azamat bolyp şyŋdaldy. Jalpy aitqanda, sızdıŋ oiyŋyzşa, Täuelsızdık qūndylyqtarynyŋ jastarǧa tigızgen igı yqpaly qandai? Egemendık qazaqstandyq jastarǧa ne berdı?
- Täuelsızdık qūndylyqtary jastarǧa oi erkındıgı, ruh erkındıgı, söz erkındıgı siiaqty zor mümkındıkter berdı. Täuelsızdık alǧanǧa deiın Keŋes odaǧynyŋ şekarasy älemge jabyq bolatyn, al Täuelsız eldıŋ jastary üşın alys-jaqyn şetelderde qoǧamnyŋ barlyq salasyna joly aşyq, jastardyŋ taŋdau mümkındıgı mol. Bügıngı taŋda jastarymyz ǧylym men tehnikany, IT-tehnologiialardy jetık meŋgergen. Sonymen qatar köptegen şetel tılderın igergen. Osyndai barlyq taŋdaular men mümkındıkterdı jastarǧa berılgen täuelsızdıktıŋ igılıkterı dep bıluımız kerek.
- Jastarda bız baiqamai jürgen taǧy qandai mäseleler bar? Olardy neden bastau kerek?
- Qanşa nazarda degenmen baiqalmai qalatyn bır mäsele - ol jastardyŋ bos uaqytyn ūiymdastyru mäselesı dep aitar edım. Jastardyŋ bos uaqytyn tiımdı ärı paidaly ūiymdastyru jolynda oblysymyzda keiıngı jyldary auyz toltyryp aituǧa bolatyn jūmystar atqaryluda. Olar – jastar üilerı, kovorking ortalyqtar, sporttyq-sauyqtyru keşenderı, türlı korttar men sporttyq alaŋdar, Street Workout alaŋdary jäne t.b. jastarǧa qajettı keşender aşyluda. Būl atalǧan dünieler jastarǧa öte qajet ekenı anyq. Sondyqtan atalmyş baǧyttaǧy jūmysty ünemı jetıldıre beru kerek dep oilaimyn.
- Bırjan Nūrjanūly, jastarǧa berer keŋesıŋız, aǧalyq sözıŋız – jetıstıkke jetu jolyndaǧy 3 qaǧida qandai bolmaq?
- Eŋ aldymen, jan düniesı bai bolmai ozyq ǧylym men üzdık bılımdı igermei eşbır el älemdık örkeniet köşıne ılese almaidy. Menıŋşe, ärbır jastyŋ jetıstıkke jetu jolyndaǧy 3 qaǧidasy mynandai:
- Bırjan Nūrjanūly, jastardyŋ igılıgı üşın atqaryp jatqan jūmystaryŋyzǧa jemıs tıleimın!
- Basqarma qazır qai baǧytqa basymdyq berıp otyr?
- Kez-kelgen saladaǧy tiımdılık pen bırızdılıktı, ūzaq merzımdı damu men tūraqtylyqty qamtamasyz etu üşın aǧymdaǧy sūraqtarmen qatar ornyqty jüie, instituttar qūrumen tyŋǧylyqty ainalysu qajet. Bälkım, būndai ūstanym ūzaǧyraq merzımdı qajet etıp, "tez jeŋısterge" äkelmes, bıraq, bererı mol, paidasy joǧaryraq. Sondyqtan da, qyzmetke kelgelı osy baǧytta qadam basudamyz.
Is-şaralardy ötkızudıŋ üirenşıktı formatynan bas tartyp, jastarǧa jüielı türde paida beretın baǧyttarǧa basymdyq berudemız. Mysaly, oblysta ziiatkerlık klubtar qūrylyp, öz qyzmetın jüzege asyruda. Jobaǧa oblystyŋ IT-tehnologiialar men robototehnika, äleumettık-gumanitarlyq jäne ǧylymi-tehnikalyq baǧyttar boiynşa ırı joǧary oqu oryndary tartylǧan. Sonymen qatar, volonterlık qozǧalys pen pıkır-saiys qozǧalystaryna da basa nazar audarudamyz.
Negızınen jastar saiasaty salasyna tereŋ analiz jasap, salany avtomattandyru jäne jaŋa tehnologiialardy qoldanu baǧytynda jūmys jasaluda.
- Qaraǧandy oblysynda bılımdı, daryndy jastar köp. Olardy qoldau, qarjylai kömek beru jaǧy qalai, köŋılıŋız tola ma? Jastarmen tūraqty bailanys bar ma?
- Şynymen de bızde alǧyr jastar köp. Olarǧa qarap köŋılıŋ toiady. Elımızdıŋ köşın alǧa tartatyn osy daryndy öskeleŋ jastar. Osyndai maŋdaialdy jastardy qoldau maqsatynda bız joǧary oqu oryndary janynan Ziiatkerlık klubtaryn aşyp, jūmysyn jürgızudemız. Sondai-aq, pıkır-saiys qozǧalysyna da basymdyq berılude.
Jastar bastamalaryn qoldau üşın oblys basqarmasy jäne JRO memlekettık äleumettık tapsyrys aiasynda jastar saiasatynyŋ barlyq salalaryn qamtityn arnaiy jobalardy ūiymdastyrady. Mysaly, memlekettık jastar saiasaty salasyndaǧy qoldanystaǧy memlekettık baǧdarlamalar men trendterdı tüsındıru boiynşa şalǧai auyldyq aimaqtarǧa «Jastar-jastarǧa» aqparattyq-tüsındıru keruenderı, volonterlık qyzmettı, äskeri-patriottyq tärbienı, qalalar men audandardyŋ JRO qyzmetkerlerın, studenttık jastardy jäne t.b. qoldau boiynşa ıs-şaralar bar.
- Oblystyŋ är audan, qalasynda «Jastar resurstyq ortalyǧy» men türlı ūiymdar jūmys ısteidı. Olar naqty nemen ainalysady?
- Jastar resurstyq ortalyqtary jergılıktı jerlerdegı memlekettık jastar saiasatynyŋ negızgı jolserıkterı bolyp tabylady jäne jastardy tabysty äleumettendıruge, oblystyŋ äleumettık-ekonomikalyq damuyna integrasiialauǧa baǧyttalǧan şaralar keşenın jüzege asyrady.
Aǧymdaǧy jyly qalalar men audandardyŋ JRO ıs-şaralaryn ūiymdastyruǧa jäne ötkızuge qarjylandyrudyŋ jalpy kölemı 310 mln. teŋgenı qūrady.
Bügıngı künı oblys boiynşa 19 JRO jūmys atqarady. Onyŋ ışınde 1 oblystyq deŋgeide, qalǧandary qalalar men audandarda ışkı saiasat bölımderı janyndaǧy kommunaldyq memlekettık mekemeler türınde jūmys atqarady. 2020 jyly qalalar men audandardyŋ JRO 624 057 myŋnan astam jastardy qamti otyryp, 3096 myŋnan astam ıs-şara ötkızdı.
Aita ketu kerek, erıktıler jyly aiasynda JRO pandemiia kezınde halyqqa kömek körsetu boiynşa ülken jūmys jürgızdı. Bır sözben aitqanda, Jastar resurstyq ortalyǧy - jastarǧa qandai da bır kömek kerek bolǧan jaǧdaida alǧaşqy taban tıreitın bırden bır mekeme.
- Jastar ūiymdary söz bolǧanda erıktıler qozǧalysy erıksız eske tüsedı. Qoǧamdaǧy erıktı jastardyŋ qyzmetın qalai baǧalaisyz?
- Kez kelgen memlekettıŋ qozǧauşy küşı, kemel keleşegınıŋ jarqyn kepılı – jastar. Memleket basşysy Qasym-Jomart Kemelūly 2019 jyldy «Jastar jyly», 2020 jyldy «Volonterler jyly» dep jariialaǧanda, elımızdıŋ jas qauymyna, jas buynyna ülken ümıt pen senım artsa kerek. Būl senımdı jastar tolyǧymen aqtady. Bükıl älemdı jailaǧan pandemiia uaqytynda qoǧamdaǧy erıktı jastardyŋ qyzmetı airyqşa boldy.
Därıgerler, mūǧalımder, zaŋ qyzmetkerlerı men qatar erıktı jastar da qauıptı ındet oşaqtarynda bastaryn bäigege tıgıp, qyruar şarua atqardy. Köp balaly analar, qarttar men mügedek jandar jäne de taǧy da basqa kömekke mūqtaj jandarǧa arnalǧan qaiyrymdylyq aksiialar ūiymdastyryp, azyq-tülık sebetterı men därı-därmekter taratuǧa at salysty. Jäne de osy ürdıs älı de jalǧasyn tabuda. Eŋbegıne aqy sūramaityn, qaiyrymdy, jıgerlı jastardyŋ qyzmetın joǧary baǧalaimyn.
- Jastardy tolǧandyratyn 3 tüitkıl: bılım, baspana, jūmys. Basqarma tarapynan atalǧan mäselelerdıŋ şeşıluıne naqty qandai şaralar qolǧa alynuda?
- Bızdıŋ oblystyŋ ärbır besınşı tūrǧyny – jas adam. Atap aitqanda, bügıngı taŋda Qaraǧandy oblysynda 14-28 jas aralyǧyndaǧy 261 153 (19,%) jas azamat tūrady. Qala jastary – 196 194 adam (75,1%), auyl jastary – 64 959 adam (24,9%). Oblys boiynşa 9 joǧary oqu orny men 69 kolledjde 80 myŋǧa tarta jas bılım aluda.
Oqu ornyna tüsudegı eŋ basty mäsele ol – bäsekege qabılettılık. Izdenımpaz, bılımqūmar adam ärqaşan köştıŋ basynda tūrady. Qazır bılım aluǧa barlyq jaǧdailar jasalǧan dep bılemın. Tıptı oblysymyzdan, respublikamyzdan tys jerlerde bılım alyp, bılıktılıgın jetıldırıp jürgen jastar jeterlık. Memleket tarapynan granttar bölınıp, türlı baǧdarlamalardyŋ jüzege asyryluy jastardyŋ jan-jaqty bılım aluyna, eŋbek naryǧynan öz ornyn tabuǧa mol mümkındık beredı.
Mysaly Nätijelı jūmyspen qamtudy jäne jappai käsıpkerlıktı damytudyŋ 2017-2021 jyldarǧa arnalǧan «Eŋbek» memlekettık baǧdarlamasy boiynşa eŋbek naryǧynyŋ qajettılıkterın eskere otyryp, tehnikalyq jäne käsıptık bılımı bar kadrlardy daiarlauǧa 2021 jyldyŋ 1 qyrküiegınen bastap - 700 adam jıberu josparlanuda;
«Bastau Biznes» jobasy boiynşa käsıpkerlık negızderıne oqytuǧa 497 adam jıberıldı, biznes-jobalardy ıske asyrudy josparlap otyrǧan baǧdarlamaǧa qatysuşylarǧa 113 mikrokredit, 231 grant berıldı. Jastar memleket tarapynan jasalatyn osyndai mümkındıkterdı paidalanuy tiıs.
Al endı baspana mäselesıne keletın bolsaq, basqarmamen jetım balalar men ata-anasynyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧan balalardy tūrǧyn üimen qamtamasyz etu jūmysyna monitoring jürgızıledı. Bırneşe jyldan berı oblysta osy sanattaǧy jastardy tūrǧyn üimen qamtamasyz etudıŋ Keşendı jospary jüzege asyryluda. Aǧymdaǧy jyly 226 päter beru josparlanǧan. 2020-2022 jyldar aralyǧynda oblystyŋ öŋırlerınde atalmyş sanattaǧy jastarǧa barlyǧy 618 päter bölınetın bolady. (2020 jyly-166 päter, 2021 jyly - 226 päter, 2022 jyly-226 päter).
Özıŋız atap ötkendei jastar arasyndaǧy jūmyssyzdyq tüitkıldı mäsele. 2021 jylǧy 1 tamyz jaǧdaiy boiynşa Nätijelı jūmyspen qamtudy jäne jappai käsıpkerlıktı damytudyŋ 2017-2021 jyldarǧa arnalǧan «Eŋbek» memlekettık baǧdarlamasy aiasynda 25 083 adam jügıngen, onyŋ ışınde jastar qatarynan 9 591 ötınış bıldırgender jäne jūmysqa ornalasqandar 41% (barlyǧy 21 317 adam jūmysqa ornalastyryldy).
«Diplommen-auylǧa!» jobasy aiasynda 2020 jyly auylǧa kelgen 626 jas maman köterme järdemaqy jäne tūrǧyn üi satyp aluǧa biudjettık nesie aldy (2019 j. - 455).
Aǧymdaǧy jyldyŋ 1 tamyzyna 167 mamanǧa (117 - bılım beru, 38 - densaulyq saqtau, 5 mädeniet, 2 sport, 4 AÖK mamandaryna) tūrǧyn üi satyp aluǧa 708,5 mln.teŋgede biudjettık kreditter berıldı.
220 maman 64,8 mln. teŋgege köterme järdemaqy aldy (129 - bılım beru, 58 - densaulyq saqtau, 3 - äleumettık qamsyzdandyru, 8 – mädeniet, 6 - sport, 11 – agroönerkäsıptık keşen, 5 - memlekettık qyzmetşı).
Bügıngı taŋda köterme järdemaqy men biudjettık nesie alǧan mamandardyŋ jalpy sanynan jastardyŋ ülesı artyp, 84,7% - dy qūrady. Būl 29 jasqa deiıngı 309 maman (365 mamannan).
2020 jylǧy eŋbek mausymynda «Jasyl el» jasaqtarynda 1413 adam jūmysqa ornalastyryldy (2019 j. - 1505). Aǧymdaǧy jyly kemınde 1800 adamdy jūmysqa ornalastyru josparlanuda. «ZhasProject» jobasy aiasynda 2020 jyly jalpy somasy 155 mln.teŋgege 155 biznes-joba (527 qatysuşy) grantyn jeŋıp aldy.
Jastar käsıpkerlıgın qoldau jäne damytu üşın 2020 jyly oblys äkımınıŋ 100 mln.teŋge somasyna 100 grant bölındı (2019 jyly - 10 mln. teŋge jalpy somasyna 10 grant). 2021 jyly jalpy somasy 100 mln.teŋgege 100 grant bölınedı. Tūraqty negızde jas käsıpkerlerdıŋ qyzmetıne monitoring jürgızıledı.
Jürgızılgen jūmys nätijesınde soŋǧy 3 jylda NEET-jastar ülesınıŋ tömendegenı baiqalady (2018 j. - 12,5%, 2019 j. - 12,3%, 2020 j. - 11,5%). 2021 jyldyŋ 1-toqsanynyŋ qorytyndysy boiynşa NEET - jastardyŋ ülesı 9,9%-dy qūraidy, būl 2020 jyldyŋ ūqsas kezeŋımen salystyrǧanda 2,1% - ǧa tömen (2020 jyldyŋ 1-toqsany-12,0%).
- Jastar üşın eŋ özektı mäelelerdıŋ bırı – baspanamen qamtu ekenı dausyz. Byltyrdan berı QR Tūŋǧyş Prezidentı-Elbasynyŋ pärmenımen ırı qalalardaǧy jūmysşy jastarǧa arnap jaldamaly päterler berıle bastady. Oblysta osy baǧdarlamanyŋ balamyly nūsqasyn ıske qosu jospardy bar ma?
- Qazırgı uaqytta jastar ortasynyŋ eŋ özektı mäselelerınıŋ bırı tūrǧyn üidıŋ qoljetımdılıgı bolyp tabylady. Jyl saiyn baspana kezegınde tūrǧandardyŋ sany ösude, olardyŋ kontingentı negızınen jas mamandar men jas otbasylar.
2021 jyl qorytyndysy boiynşa oblysymyzda äleumettık jaǧynan älsız toptaǧy azamattarǧa 1099 päter jaldamaly tūrǧyn üi, üi kezegınde tūrǧan azamattar üşın 478 nesielık tūrǧyn üi paidalauǧa beru josparlanǧan.
Juyrda ǧana ötken Oblys äkımı janyndaǧy jastar ısı jönındegı Keŋeste oblys äkımı J. Qasymbek Nūr-Sūltan, Almaty, Şymkent qalalarynyŋ mysaly negızınde Qaraǧandy oblysynyŋ jūmysşy jastaryn baspanamen qamtu mäselesın şeşu boiynşa tapsyrma berdı. Atalmyş baǧytta jūmystar atqaryluda.
- El erteŋınıŋ tıregı bügıngı jastarymyz Täuelsızdık jyldary ömırge kelıp, bılım men tärbie aldy, azamat bolyp şyŋdaldy. Jalpy aitqanda, sızdıŋ oiyŋyzşa, Täuelsızdık qūndylyqtarynyŋ jastarǧa tigızgen igı yqpaly qandai? Egemendık qazaqstandyq jastarǧa ne berdı?
- Täuelsızdık qūndylyqtary jastarǧa oi erkındıgı, ruh erkındıgı, söz erkındıgı siiaqty zor mümkındıkter berdı. Täuelsızdık alǧanǧa deiın Keŋes odaǧynyŋ şekarasy älemge jabyq bolatyn, al Täuelsız eldıŋ jastary üşın alys-jaqyn şetelderde qoǧamnyŋ barlyq salasyna joly aşyq, jastardyŋ taŋdau mümkındıgı mol. Bügıngı taŋda jastarymyz ǧylym men tehnikany, IT-tehnologiialardy jetık meŋgergen. Sonymen qatar köptegen şetel tılderın igergen. Osyndai barlyq taŋdaular men mümkındıkterdı jastarǧa berılgen täuelsızdıktıŋ igılıkterı dep bıluımız kerek.
- Jastarda bız baiqamai jürgen taǧy qandai mäseleler bar? Olardy neden bastau kerek?
- Qanşa nazarda degenmen baiqalmai qalatyn bır mäsele - ol jastardyŋ bos uaqytyn ūiymdastyru mäselesı dep aitar edım. Jastardyŋ bos uaqytyn tiımdı ärı paidaly ūiymdastyru jolynda oblysymyzda keiıngı jyldary auyz toltyryp aituǧa bolatyn jūmystar atqaryluda. Olar – jastar üilerı, kovorking ortalyqtar, sporttyq-sauyqtyru keşenderı, türlı korttar men sporttyq alaŋdar, Street Workout alaŋdary jäne t.b. jastarǧa qajettı keşender aşyluda. Būl atalǧan dünieler jastarǧa öte qajet ekenı anyq. Sondyqtan atalmyş baǧyttaǧy jūmysty ünemı jetıldıre beru kerek dep oilaimyn.
- Bırjan Nūrjanūly, jastarǧa berer keŋesıŋız, aǧalyq sözıŋız – jetıstıkke jetu jolyndaǧy 3 qaǧida qandai bolmaq?
- Eŋ aldymen, jan düniesı bai bolmai ozyq ǧylym men üzdık bılımdı igermei eşbır el älemdık örkeniet köşıne ılese almaidy. Menıŋşe, ärbır jastyŋ jetıstıkke jetu jolyndaǧy 3 qaǧidasy mynandai:
- Maqsat. Qoǧamnyŋ kez kelgen sanaly müşesınıŋ bolşaqqa bastar joly aiqyn maqsat arqyly ǧana qūralady.
- Izdenıs. Biık maqsatqa ūmtylǧan kez kelgen adam ömır boiy ızdenıs üstınde bolmaq.
- Eŋbek. Sol tynymsyz ızdenıstıŋ nätijesı zor eŋbek arqyly keledı.
- Bırjan Nūrjanūly, jastardyŋ igılıgı üşın atqaryp jatqan jūmystaryŋyzǧa jemıs tıleimın!
Sūhbattasqan: Zarina ÄŞIRBEK,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
