"Qazaq" degen bıreu jūrtty tälıbtermen qorqyta bastapty.... Dalbasa analitika. Jymysqy oiy Qazaqstandaǧy dındı (tek qana islamdy) jaqtau ǧana. Bıraq Qazaqstan köp dındı ūstanatyn el. Sondyqtan bır dındı agressivtı türde engızuge ūmtylu - ışkı tūtastyqty älsıretedı.
Onyŋ üstıne, qazırgı tarap jatqan radikaldy islam özınıŋ mazmūny jaǧynan talibandarǧa öte jaqyn. Myna avtor "olar säläfizm, al bız basqamyz" dep äsırelep aitsa da, däl qazırgı situasiiada özderı naǧyz "säläfizm qūşaǧynda" dese bolady.
Sebebı, būlar Qazaqstan qazaq ūlty qūrǧan unitarly memleket ekenın ötırık "moiyndaidy".
Al ıs jüzınde "bız aldymen mūsylmanbyz" dep, dıni tūrǧyda barlyq islamdyq baǧyttarmen bırıgıp ketedı.
Būlar "Men qazaqpyn" degendı eşqaşan aldyǧa şyǧaryp körgen emes.
Al, endı, osy - "Men qazaqpyn" dep, iaǧni, elmızdegı unitarly memleket qūruşy qūndylyqtardy, elımızdıŋ barlyq halqyn bırıktıruşı ūlttyq qūndylyqtardy alǧa şyǧaryp otyrǧan, sol üşın de qazaqtyŋ köne senımınıŋ tūtqasy (qūdaiy) Täŋırdı alǧa şyǧarǧan, onyŋ dünietanymdyq jaǧyn nasihattauşy topty "Täŋır dınındegıler" dep atap alyp, ony bırese Qytaiǧa, bırese Orysqa telıp jatady....
Būl jerde olardyŋ "ūltsyzdyq-mūsylmandyq", iaǧni "Halifattyq" müddelerı Unitarly täuelsız memleket (Ūlttyq memleket) ideiasymen antogonistık kaişylyqqa ūşyrauda.
Ony bürkemeleu üşın de, olar jūrtty talibtermen, Qytaimen, Oryspen, AQŞpen jäne t.t. qorqytuǧa köştı.
Endeşe, olardyŋ oiynşa bız osy jaǧdaida tek dındı küşeitsek qana typ-tynyş ömır süredı ekenbız. Ol üşın täŋırşılerdı it qosyp quu kerek eken...
Alaida, olar özderı ūsynatyn "dıni joldy" qazırgı közı aşyq qazaq qoǧamy nege qabyldamai jatyr, olardyŋ dıni ideialary Qazaq halqyn (özge jūrtty aitpai aq qoialyq) nege jūdyryqtai bır maqsatqa bırıktıre almai jatyr degen sūraqty qoiǧan emes. Sebebı, olar "dın" dep jürıp, Qazaq ūltynyŋ ruhani düniesınen, tūtas mädenietınen alşaqtai tüstı.
Al, Ūltty ūlt etuşı ruhani bastau dın emes, myŋdaǧan jyldar qalyptasatyn Dästür men Salt, Mädeniet, Düniege degen ūlttyq közqaras (dünietanym) bolatyndyqtan, Qazaq ūlty da mūndai islamnan ürke bastady....
Oǧan kınälı eşqandai da dıni instituttary joq bır top "täŋırşıler" emes, oǧan kınälı osy dınşılderdı özderı dese bolady.
Odan ärı aitsaq, Täŋır ideiasyn "dın" dep jariialau - naǧyz ötırık, naǧyz aldau.
Sebebı, ol qazır tek "qazaqtyŋ köne nanym-senımderı" deitın ǧana deŋgeide.
Ol qazır dın retınde 2-3 myŋnan astam meşıt salyp alǧan islam dınımen, nemese, basqa dındermen eşbır bäsekege tüse almaidy.
Bıraq, soǧan qaramastan, ol, äsırese islam üşın, qauıptı körınedı.
Sebebı, Täŋır tüsınıgı ūlttyŋ tarihymen bailanysty, onyŋ köne dästürlerınıŋ mänı men maǧynasyn tüsındıre alady. Ūlt retınde ony erekşeleidı. Sondyqtan Täŋır ideiasy "mūsylmanbyz" degen atpen taraityn, bıraq "ūltsyzdanudy" közdeitın dıni ideiaǧa jol bermei jatyr, kedergı bolyp otyr...
(Mysaly, özıŋız de "Nege Täŋırge özge dınder tiıspeidı?", "Nege islam özge dındermen osylai bäsekelespeidı?" degen sūraqtardy qoiyp körseŋız. bolady..)
Al, basty mäsele basqada - Bızge Unitarly memleket retınde küşeiu maŋyzdy. Ol üşın basty orynda tūratyn qūndylyq dın emes, basqa närseler. Olar:
1. Ekonomikalyq quat (Ǧylym men bılım, Käsıpkerlık, Iskerlık),
2. Passionarlyq quat (Halyqtyŋ (unitarly memlekette) bır Qūndylyq töŋıregınde toptasuy, bıregeilenuı. Ol - memleket qūrauşy Qazaq halqynyŋ Töl mädenietı (tılı, dästürı, salty, ruhy). Al qazırgı dın özınıŋ ışkı alauyzdyq äserınen osydan ajyrap qaldy.
3. Ūlttyq patriotizmnıŋ memlekettık patriotizmge ūlasuy. (Al "halifat" ideiasy būǧan tolyq qarsy. Tıpten, ol täuelsızdıkke qarsy ideia!)
4. Ädılettılık! (qazaqşa "DAT" prinsipı). Būl Ūlttyq mınezdıŋ basty atributy. Al dıni dogmaǧa negızdeletın jalǧan ideialar būǧan sai emes.
5. Otbasylyq qūndylyqtar jäne demografiia!
(Dın osy salada da ortaǧassyrlyq qūndylyqtarmen şekteulı. (Zaiyrly qoǧamǧa sai otbasylyq qūndylyqtar bızdıŋ ūlttyq mädeniette damyǧan. Endeşe, şet eldık ortaǧasyrlyq dıni erejelerdı qabyldau qiyn)...
Aita bersek, būdan özge de sebepter köp.
Sondyqtan, men de Täŋır dei otyryp, Ūlttyq mädeniettı (Dästür men Saltty, Tıldı jäne t.t.) basşylyqqa ala otyryp - bırlıgı jarasqan küştı memleket qūru kerek deimın.
MŪNDA - DIN JEKE ADAM ORBİTASYNDA QALUY KEREK.
Äbdıraşit BÄKIRŪLY,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
