Naǵyz batyr tulǵa - Bolat Atabaev jaıly ǵajap estelikter!

Bolat aǵamen 2010 jyldan beri tanys-bilis edim. Ásirese 2011-2013 jyldary biz jıi jolyǵysyp, jyly pikirlesip júrdik. Bizdiń bas qosar "shtab-páterimiz" ataqty ánshi Júsipbek Elebekovtiń shańyraǵy bolatyn. Ol kezde ánshiniń aıaýly jary Habıba Elebekovanyń tiri kezi, jasy júzge kelip qalsa da – tyń shaǵy. Habıba apam sol jyldary jalǵyz turdy. Jaryqtyq kópti kórgen adam ári aýyr taǵdyr ıesi – sheri ishine syımaı, únemi qaıǵy baptap, qusaly kóńili qashanda dertip otyratyn.

Osyndaıda Habıba apam meni shaqyrtyp alýshy edi. Keıde qolym tımeı bara almaı qalǵanymda jasy kelgen qarııa kisi jas balasha burtıyp, ókpelep qalatyn. Degenmen shaqyrǵan sátterinde barmaı qalǵan kezderim sırek, ýaqyt taýyp baryp turdym. Apamnyń bul ushan teńiz, kól-kósir áńgimeleri tekke ketken joq, osy suhbattardyń negizinde 2012 jyly "Habıbanyń Júsipbegi" atty bir saǵattyq derekti fılm, al 2013 jyly "Júsipbek Elebekov" atty kólemdi kitabym jaryq kórdi.

... Osy kúnderde Habıba apa men Bolat aǵa ekeýiniń shaı iship, shúıirkelesip otyrǵan sátine kele qalamyn nemese áýeli men baramyn, Bolat aǵa sál keshteý keledi. Keıde kelmeı qalady. Ondaıda apam: "Álgi Bolat qaıda júr, kelem dep edi, – dep elegizip, izdep otyrady.

Osylaısha biz Habıba apanyń dastarqanynda bas qosysyp, emin-erkin áńgime-dúken quryp júrdik. Osy tusta "Júsipbek Elebekov" kitabynyń jazylýyna Bolat aǵanyń muryndyq bolǵanyn aıta ketkim keledi. Bir kúni Habıba apam "kelip ket" degen soń barsam, Bolat aǵa da sonda otyr eken. Maǵan deıingi áńgimeleri Júsekeń týraly kitapty kim jazady bolǵanǵa uqsaıdy. Bolat aǵa meniń jazǵanymdy hosh kórip otyr eken, Habıba apam da kelisken syńaıly. Ekeý ara bolǵan kelisimdi qysqasha aıta kele Bolat aǵa: "Kitapty sen jazasyń. Apam ekeýmiz solaı uıǵaryp otyrmyz", – dep toq eterin aıtty. "Júsipbek Elebekov" osylaı jazyla bastap edi...

Áńgime ústinde Habıba apam ekeýi aıaq astynan daýlasyp qalýshy edi. Keıde jaıma shýaq bastalyp, tap-tamasha órbip kele jatqan áńgimeni Bolat aǵa shyryq buzǵysh sotqar bala sekildi burq etkizip saıasatqa buryp jiberedi. Árıne, mundaıda ol "Úkimet pen partııany" aıamaıdy. Ózi aıtqandaı betterin aımandaı qylady. Apam ekeýi osy tusqa kelgende bastary kegjıisip kelispeı qalady.

Bir kúni Bolat aǵa kele qaldy.. Germanııadan oralǵanyna kóp bola qoımaǵan. Shaı ústindegi áńgimemiz Bolat aǵa kelgen soń, odan ármen qyza túsken-di. Bir kezde Habıba apa

– Bolat-aý, seni osy bir jaqqa baryp keldi, – deı me?.. – dedi apam Bókeńniń jol saparynan habardar ekenin qoıǵan saýalynyń aýanynan sezdirip.

– Baryp keldim,! – dedi Bolat aǵa lepti ári jarqyn únmen .

– Qaıda baryp keldiń?..

– Germanııaǵa! Bolat aǵanyń daýsy odan saıyn kóterińki shyqty.

– Onda ne istep júrsiń?..

– Anaýyńnyń betin aımandaı qylyp keldim. – dedi Bolat aǵa ekilenip. Onysyna taǵy: – Búkil dúnıejúzine, – degen sózdi qosyp qoıdy.

– Qudaı-aý, onda ne sharýań bar, nege tynysh júrmeısiń? Bul joly Habıba apamnyń úni keıisti shyqty.

Apamnyń keıisti úni Bolat aǵany onan saıyn tutandyryp jiberdi. (Munyń bárin jazsam áńgime uzap ketedi, sondyqtan yqshamdap otyrmyn. Biraq keıin ýaqyty kelgende tolyq jazbaqshymyn)

Baıqaımyn, Bolat aǵanyń aıtqandaryn apam júdeı tyńdap otyr. Sózin bólmeı, únsiz tyńdaǵan soń, bir kúrsinip alǵan kónekóz qarııa áńgimesin áriden sabaqtap, sonaý Stalın zamanynan bermen qozǵaı sóıledi. Bolat aǵany bilmeımin, bul áńgime maǵan qatty áser etti, kádimgideı taǵlym aldym. Tpti keıingi ómirime sabaq boldy desem, artyq aıtqanym emes. Kópti kórgen keıýananyń sózin Bolat aǵa da bólmeı, únsiz tyńdady. Sóziniń aıaǵyn: "...Solaı shyraǵym, sondyqtan saıasatty qaıtesiń. Sen teatrǵa kereksiń. Óıtkeni sen teatr adamysyń, Bilimdi, daryndy rejısserimizsiń. Sol darynyń men bilimińdi paıdalanyp sahnaǵa jaqsy dúnıeler qoı, sóıtip teatrdy kóter. Teatr kóterilse, eldiń mádenıeti kóteriledi. Mádenıeti kóterilse halyq aq, qarany ózi-aq aıyrady. Al saıasat degen las nárse, ol seniń qolyń emes, oǵan seniń minez-qulqyń da, basqań da kelmeıdi. Saıasattyń óz adamdary bar. Ol – ojdansyzdardyń isi. Olar arlyǵa eshqashan jol bermeıdi Sondyqtan saıasattan ózińdi aýlaq usta, alys júr. Báribir sen myna betińmen saıasatker bola almaısyń.. Sen taza óner adamysyń. Al óner men saıasat – eki álem, eki dúnıe. Ekeýiniń joly esh qabyspaıdy, sol sebepti óner adamyna saıasat eshqashan opa bermegen. Saıasatqa barǵan kúnde de sen bulardy jeńe almaısyń. Tekke ómiriń óksıdi, – dedi.

Úsheýmiz bir ýaq únsiz qaldyq. Únsizdikti Bolat aǵa buzdy;

– Nazarbaevqa kelgende apam ekeýmiz urysyp qalamyz, – dedi ol sózin ázilge jyqqysy kelip. Biraq onyń bul joldan esh qaıtpaıtyndyǵy – bir núktege qarap qalǵan oıly kózinde aıǵaılap turdy...

Munan soń kóp uzamaı Bolat aǵa emıgraııaǵa ketti. Araǵa eki jyl salyp, Habıba apa da dúnıeden ozdy. Budan keıin Bolat aǵamen júzdesýdiń sáti túsken emes. Bıyl shetelden oralǵanda men túsirilimde edim. Hal-jaǵdaıyn Dıdar Amantaıdan bilip turdym. Áleýjeliden Qanat Tileýhanmen bolǵan ataqty suhbatyn da kórdim. Taıaýda Dıdarmen qaıta bir habarlasqanymda Bolat aǵaǵa barǵanyn, ekeýiniń biraz áńgimeleskenin aıtty. "Buıyrsa, teatrda kýrs júrgizemiz. Sen týraly aıttym. Túsirilimnen kelgen soń, birge kirip shyǵaıyq, – dedi Dıdekeń. Alaıda bul júzdesýdi jazbaǵan eken. Topyraq salýǵa da kele almadym. "Qazaqfılmde" tabysyp, qadirli aǵa tutqan Satybaldy aǵama da bir ýys topyraǵym buıyrmady..Ómir ǵoı dep ózińdi jubatasyń, áıtse de ózegińdi birdeńe qaryp ótedi...

Shyntýaıtynda Bolat Atabaev teatr ónerindegi álemdik tulǵa edi. Qadirine jete almadyq. Shákárim Abaı týraly aıta kelip: "Qor elde týdy, qadirin eshkim bilmedi, qor bolyp óldi", – deıdi. Bolat Atabaev jaıynda da osyny aıtýǵa bolady. Eger shynynda da Habıba Elebekova aıtqandaı ol saıasatpen aınalyspaı, bar qajyr-qaıraty men talantyn taza rejıssýraǵa basy bútin baǵyshtaǵanynda ulttyq teatr ónerin qazirgi daǵdarys jaǵdaıynan alyp shyǵar ma edi, bálkim. Alaıda ol sanaly ǵumyrynyń sońǵy jıyrma jylyn ádiletsizdikpen kúreske arnady. Bılikke degen narazylyǵyn ol teatr tilimen de jetkizip kórdi. Biraq qoǵam onyń bul protesterin estimedi, bálkim estimegensidi. Basqasyn qaıdam, talant pen azamattyq pozıııasy kúshti tulǵany jorta túsinbeı, ótirik elemeı óltirýdi qapysyz meńgerip alǵan joqpyz ba, Abaı dáýirinen beri. Atabaev da osy torǵa tutyldy. Shyn máninde ol qoǵamǵa jat boldy, jat bolǵanda ol jalyna qol tıgizbes rýhanı asaý taǵy edi. Torǵa túskende de ol qolǵa úırenbeıtin jabaıy tarpańdaı arpalysyp óttii. Ol ózin myna júıeniń noqtalap jýasytqanyn qalamady.

Ol falsh ataýlyny ólerdeı jek kórdi. Al qazirgi qazaq qoǵamy óńkeı falshten turady emes pe? Ónerimiz de, ómirimiz de kileń falsh.

Ol dybysty naq estý (absolıýtnyı slýh) ıesi – týma mýzykanttaı qoǵam men ónerdi jaılaǵan falshtermen kúresti. Bul kúreskerligi – ony Don Kıhotqa uqsatatyn. Dıdar Amantaı óz jazbasynda ony sońǵy romantık depti. Ras sóz. Aıtpaqshy, aldyń kúni habarlasqanynda "Bolat aǵaǵa kıno túsirtkende ǵoı...", – degen ókinishin aıtty Dıdar. Kınomyzda da falsh kóp qoı... Bálkim rejısser Atabaev falshsiz fılm túsirer me edi...

Qalaı desek te, qazaq qoǵamynda Atabaetyń orny árkez, únemi úńireıip turmaq. Ol azamattyq pozıııasy kúshti sýretker edi. Sońynda isin jalǵar shákirt te qalmady. Bolat Atabaevtaı rejısserdiń bylaısha jal-qúıryqsyz ótýi – ulttyq teatr óneriniń tragedııasy. "Eki Kenen týmaıdy, Alataýǵa ekseń de", – deıdi Kenen aqyn.. Bul basqa bilmese de, óz baǵasyn bilgen ónerpazdyń jan aıqaıy. Bolat Atabaev jóninde de osyny aıtýǵa bolady. Ol – bir ózi bir ult edi. Onyń boıynda qazaqtyń ulttyq qasıetteriniń bári bar edi. Sonymen qatar ol álemdik qundylyqtardy da jete meńgergen kemeńger, adamzattyq sanaǵaǵa kóterilgen danyshpan edi. Amal neshik, saqtaı almadyq. Otqa da, boqqa da saldyq. Uly báıgeler úshin jaratylǵan tarlan tulpar zoryǵyp, dálirek aıtqanda toryǵyp óldi. Bálkim janyn jegen qusadan óldi degenimiz durys shyǵar?. Ne de bolsa óldi.

Osylaı ıt jemede qanshama jaqsylarymyz ólip jatyr, quny suraýsyz ketip jatyr. Bir sumdyǵy – bári kileń ultqa kerek, dál osy kezde – mynaý ult sanasy sansyraǵan tusta qajet, orystar aıtqandaı shtýchnyı talantar-dy". Aqseleý Seıdimbekov, Jarqyn Shákerim, Talasbek Ásemqulov, Smataı Úmbetbaev, Satybaldy Narymbetov, Ámirhan Balqybek, t.b. Endi mine, Bolat Atabaev!

Al úısizdik pen kúısizdik, joqshylyq pen jumyssyzdyq qajytqan, myna dúnıeden óz ornyn taba almaı qur súlderi júrgen osy aǵalardyń izbasarlary – jas talanttardyń hali neshik deseńizshi?! Jas ǵalymdardyń, oıshyl jastardyń jaǵdaıy she? Aldy ólip te jatyr. Keshegi jas qalamger Aıagúl Mantaıdyń mezgilsiz ólimi – osynyń bir aıǵaǵy.

Joǵaryda aty atalǵan aǵalar halqymyzdyń ulttyq sanasyn sáýlelendirýshileri edi ıaǵnı ulttyq sana men ulttyq rýhty tútas alyp júrýshiler, oryssha aıtqanda ulttyq kodtyń nosıtelderi edi. Ulttyq sana men ulttyq rýh bul tulǵalardyń óneri men qalamynda, qala berdi azamattyq ustanymynda edi. Bul armany bıik asyl erler boq dúnıe áńgimesinen boıyn aýlaq ustady; jatsa da, tursa da oılaıtyny – jurt qamy, el keleshegi, onyń tóltýma óneriniń taǵdyry edi. Olar ulttyń kody – onyń sóz óneri men án-kúıin saf kúıinde saqtap qalamyz dep jantalasty, osy jolda ómirlerin óksitip, qusalyq keship óldi. Kenesary aıtqandaı, bulardy qazaqqa Qudaı bergen edi. Buryn qazaq mundaı Qudaı bergen perzentterin kóp ishinen tanýshy edi,. Jasynan úkilep ustap, birte-birte topqa túsirip jetildirip, kemeline kelgen kezde qıyn-qystaýda – jol, jaý kelgende qol bastatýshy edi, sóıtip alasapyran zamandarda halyq ózi tóbesine tutqan erlerdiń aqyl, qaıratymen tyǵyryqtan shyǵatyn, ózin-ózi saqtap qalatyn. Alaıda eki júz jylǵa sozylǵan orys otarshyldyǵy halyqtyń bul ózin-ózi saqtaý túısigin asqan zymııandyqpen joıyp jiberdi. Qazir tulǵanyń ornyn óńsheń tantyqtar, ásire naýqanshyl álekedeı jalańdaǵan pysyqtar basty. Bular qoıdy buzǵan shartyq qoshqar sııaqty – eldi buzdy. Bılikke qoly jetsimen jemqorlyqpen aınalysty. Esil derti el yrzyǵyn tonaý boldy. Al jemqorlyq – memlekettiń túbine jetpeı qoımaıtyn zaýaldy qubylys.

Orys demekshi, ótken jyldary Aq Ordanyń ishinen Kremldiń jansyzy ustalǵany esterińizde bolar. Sol jansyzdyń shpıondyq qyzmetiniń bir mindeti – halyqtyń bas kóterer azamattaryn ıaǵnı qazaqy tulǵalardy túrli joldarmen qurtý bolypty. Estigen qulaqta jazyq joq, osylaı deıdi. Sumdyq emes pe?!

.... Osylaısha, halqyma bolsyn degen adal erler – qazaqy tulǵalar, samorodok asyldar ólip jatyr, quny suraýsyz ketip jatyr jáne olar "Qyzyl kitapqa" engizerlikteı aramyzda óte az qaldy. Onyń esesine qazir áýleki tobyrdyń kóńilin kóteretin "Egiz lebiz" sııaqty qoldan jasandy ónerpaz jasaıtyn propagandalyq alyp aqparattyq mashınalar iske qosylǵan. Olar endigi tabynatyn tulǵań osy degen nasıhatty osyndaı jymysqy ıdeologııalyq jobalar arqyly tobyrdyń sanasyna sińirýde. Osylaısha esirik shoýlarmen esteri shyqqan eldiń óz erlerin eskerýge murshasyn keltirmeýde.

Keleshekte eldiń esti azamattary birigip, Atabaev sııaqty ardaqtylardyń ómirin saqtaıtyn, shyǵarmashylyǵyn qorǵaıtyn hám demeıtin, máselen "Talanttardy qorǵaý komıteti" degen sııaqty bir uıym qurýy kerek shyǵar nemese muny "Ulttyq Qyzyl kitap" dep atasa da quba-qup.