Naǧyz batyr tūlǧa - Bolat Atabaev jaily ǧajap estelıkter!

Bolat aǧamen 2010 jyldan berı tanys-bılıs edım. Äsırese 2011-2013 jyldary bız jiı jolyǧysyp, jyly pıkırlesıp jürdık. Bızdıŋ bas qosar "ştab-päterımız" ataqty änşı Jüsıpbek Elebekovtıŋ şaŋyraǧy bolatyn. Ol kezde änşınıŋ aiauly jary Habiba Elebekovanyŋ tırı kezı, jasy jüzge kelıp qalsa da – tyŋ şaǧy. Habiba apam sol jyldary jalǧyz tūrdy. Jaryqtyq köptı körgen adam ärı auyr taǧdyr iesı – şerı ışıne syimai, ünemı qaiǧy baptap, qūsaly köŋılı qaşanda dertıp otyratyn.

Osyndaida Habiba apam menı şaqyrtyp aluşy edı. Keide qolym timei bara almai qalǧanymda jasy kelgen qariia kısı jas balaşa būrtiyp, ökpelep qalatyn. Degenmen şaqyrǧan sätterınde barmai qalǧan kezderım sirek, uaqyt tauyp baryp tūrdym. Apamnyŋ būl ūşan teŋız, köl-kösır äŋgımelerı tekke ketken joq, osy sūhbattardyŋ negızınde 2012 jyly "Habibanyŋ Jüsıpbegı" atty bır saǧattyq derektı film, al 2013 jyly "Jüsıpbek Elebekov" atty kölemdı kıtabym jaryq kördı.

... Osy künderde Habiba apa men Bolat aǧa ekeuınıŋ şai ışıp, şüiırkelesıp otyrǧan sätıne kele qalamyn nemese äuelı men baramyn, Bolat aǧa säl keşteu keledı. Keide kelmei qalady. Ondaida apam: "Älgı Bolat qaida jür, kelem dep edı, – dep elegızıp, ızdep otyrady.

Osylaişa bız Habiba apanyŋ dastarqanynda bas qosysyp, emın-erkın äŋgıme-düken qūryp jürdık. Osy tūsta "Jüsıpbek Elebekov" kıtabynyŋ jazyluyna Bolat aǧanyŋ mūryndyq bolǧanyn aita ketkım keledı. Bır künı Habiba apam "kelıp ket" degen soŋ barsam, Bolat aǧa da sonda otyr eken. Maǧan deiıngı äŋgımelerı Jüsekeŋ turaly kıtapty kım jazady bolǧanǧa ūqsaidy. Bolat aǧa menıŋ jazǧanymdy hoş körıp otyr eken, Habiba apam da kelısken syŋaily. Ekeu ara bolǧan kelısımdı qysqaşa aita kele Bolat aǧa: "Kıtapty sen jazasyŋ. Apam ekeumız solai ūiǧaryp otyrmyz", – dep toq eterın aitty. "Jüsıpbek Elebekov" osylai jazyla bastap edı...

Äŋgıme üstınde Habiba apam ekeuı aiaq astynan daulasyp qaluşy edı. Keide jaima şuaq bastalyp, tap-tamaşa örbıp kele jatqan äŋgımenı Bolat aǧa şyryq būzǧyş sotqar bala sekıldı būrq etkızıp saiasatqa būryp jıberedı. Ärine, mūndaida ol "Ükımet pen partiiany" aiamaidy. Özı aitqandai betterın aimandai qylady. Apam ekeuı osy tūsqa kelgende bastary kegjiısıp kelıspei qalady.

Bır künı Bolat aǧa kele qaldy.. Germaniiadan oralǧanyna köp bola qoimaǧan. Şai üstındegı äŋgımemız Bolat aǧa kelgen soŋ, odan ärmen qyza tüsken-dı. Bır kezde Habiba apa

– Bolat-au, senı osy bır jaqqa baryp keldı, – dei me?.. – dedı apam Bökeŋnıŋ jol saparynan habardar ekenın qoiǧan saualynyŋ auanynan sezdırıp.

– Baryp keldım,! – dedı Bolat aǧa leptı ärı jarqyn ünmen .

– Qaida baryp keldıŋ?..

– Germaniiaǧa! Bolat aǧanyŋ dausy odan saiyn köterıŋkı şyqty.

– Onda ne ıstep jürsıŋ?..

– Anauyŋnyŋ betın aimandai qylyp keldım. – dedı Bolat aǧa ekılenıp. Onysyna taǧy: – Bükıl düniejüzıne, – degen sözdı qosyp qoidy.

– Qūdai-au, onda ne şaruaŋ bar, nege tynyş jürmeisıŋ? Būl joly Habiba apamnyŋ ünı keiıstı şyqty.

Apamnyŋ keiıstı ünı Bolat aǧany onan saiyn tūtandyryp jıberdı. (Mūnyŋ bärın jazsam äŋgıme ūzap ketedı, sondyqtan yqşamdap otyrmyn. Bıraq keiın uaqyty kelgende tolyq jazbaqşymyn)

Baiqaimyn, Bolat aǧanyŋ aitqandaryn apam jüdei tyŋdap otyr. Sözın bölmei, ünsız tyŋdaǧan soŋ, bır kürsınıp alǧan köneköz qariia äŋgımesın ärıden sabaqtap, sonau Stalin zamanynan bermen qozǧai söiledı. Bolat aǧany bılmeimın, būl äŋgıme maǧan qatty äser ettı, kädımgıdei taǧlym aldym. Tptı keiıngı ömırıme sabaq boldy desem, artyq aitqanym emes. Köptı körgen keiuananyŋ sözın Bolat aǧa da bölmei, ünsız tyŋdady. Sözınıŋ aiaǧyn: "...Solai şyraǧym, sondyqtan saiasatty qaitesıŋ. Sen teatrǧa kereksıŋ. Öitkenı sen teatr adamysyŋ, Bılımdı, daryndy rejisserımızsıŋ. Sol darynyŋ men bılımıŋdı paidalanyp sahnaǧa jaqsy dünieler qoi, söitıp teatrdy köter. Teatr köterılse, eldıŋ mädenietı köterıledı. Mädenietı köterılse halyq aq, qarany özı-aq aiyrady. Al saiasat degen las närse, ol senıŋ qolyŋ emes, oǧan senıŋ mınez-qūlqyŋ da, basqaŋ da kelmeidı. Saiasattyŋ öz adamdary bar. Ol – ojdansyzdardyŋ ısı. Olar arlyǧa eşqaşan jol bermeidı Sondyqtan saiasattan özıŋdı aulaq ūsta, alys jür. Bärıbır sen myna betıŋmen saiasatker bola almaisyŋ.. Sen taza öner adamysyŋ. Al öner men saiasat – ekı älem, ekı dünie. Ekeuınıŋ joly eş qabyspaidy, sol sebeptı öner adamyna saiasat eşqaşan opa bermegen. Saiasatqa barǧan künde de sen būlardy jeŋe almaisyŋ. Tekke ömırıŋ öksidı, – dedı.

Üşeumız bır uaq ünsız qaldyq. Ünsızdıktı Bolat aǧa būzdy;

– Nazarbaevqa kelgende apam ekeumız ūrysyp qalamyz, – dedı ol sözın äzılge jyqqysy kelıp. Bıraq onyŋ būl joldan eş qaitpaityndyǧy – bır nüktege qarap qalǧan oily közınde aiǧailap tūrdy...

Mūnan soŋ köp ūzamai Bolat aǧa emigrasiiaǧa kettı. Araǧa ekı jyl salyp, Habiba apa da dünieden ozdy. Būdan keiın Bolat aǧamen jüzdesudıŋ sätı tüsken emes. Biyl şetelden oralǧanda men tüsırılımde edım. Hal-jaǧdaiyn Didar Amantaidan bılıp tūrdym. Äleujelıden Qanat Tıleuhanmen bolǧan ataqty sūhbatyn da kördım. Taiauda Didarmen qaita bır habarlasqanymda Bolat aǧaǧa barǧanyn, ekeuınıŋ bıraz äŋgımeleskenın aitty. "Būiyrsa, teatrda kurs jürgızemız. Sen turaly aittym. Tüsırılımnen kelgen soŋ, bırge kırıp şyǧaiyq, – dedı Didekeŋ. Alaida būl jüzdesudı jazbaǧan eken. Topyraq saluǧa da kele almadym. "Qazaqfilmde" tabysyp, qadırlı aǧa tūtqan Satybaldy aǧama da bır uys topyraǧym būiyrmady..Ömır ǧoi dep özıŋdı jūbatasyŋ, äitse de özegıŋdı bırdeŋe qaryp ötedı...

Şyntuaitynda Bolat Atabaev teatr önerındegı älemdık tūlǧa edı. Qadırıne jete almadyq. Şäkärım Abai turaly aita kelıp: "Qor elde tudy, qadırın eşkım bılmedı, qor bolyp öldı", – deidı. Bolat Atabaev jaiynda da osyny aituǧa bolady. Eger şynynda da Habiba Elebekova aitqandai ol saiasatpen ainalyspai, bar qajyr-qairaty men talantyn taza rejissuraǧa basy bütın baǧyştaǧanynda ūlttyq teatr önerın qazırgı daǧdarys jaǧdaiynan alyp şyǧar ma edı, bälkım. Alaida ol sanaly ǧūmyrynyŋ soŋǧy jiyrma jylyn ädıletsızdıkpen küreske arnady. Bilıkke degen narazylyǧyn ol teatr tılımen de jetkızıp kördı. Bıraq qoǧam onyŋ būl protesterın estımedı, bälkım estımegensıdı. Basqasyn qaidam, talant pen azamattyq pozisiiasy küştı tūlǧany jorta tüsınbei, ötırık elemei öltırudı qapysyz meŋgerıp alǧan joqpyz ba, Abai däuırınen berı. Atabaev da osy torǧa tūtyldy. Şyn mänınde ol qoǧamǧa jat boldy, jat bolǧanda ol jalyna qol tigızbes ruhani asau taǧy edı. Torǧa tüskende de ol qolǧa üirenbeitın jabaiy tarpaŋdai arpalysyp öttıı. Ol özın myna jüienıŋ noqtalap juasytqanyn qalamady.

Ol falş ataulyny ölerdei jek kördı. Al qazırgı qazaq qoǧamy öŋkei falşten tūrady emes pe? Önerımız de, ömırımız de kıleŋ falş.

Ol dybysty naq estu (absoliutnyi sluh) iesı – tuma muzykanttai qoǧam men önerdı jailaǧan falştermen kürestı. Būl küreskerlıgı – ony Don Kihotqa ūqsatatyn. Didar Amantai öz jazbasynda ony soŋǧy romantik deptı. Ras söz. Aitpaqşy, aldyŋ künı habarlasqanynda "Bolat aǧaǧa kino tüsırtkende ǧoi...", – degen ökınışın aitty Didar. Kinomyzda da falş köp qoi... Bälkım rejisser Atabaev falşsız film tüsırer me edı...

Qalai desek te, qazaq qoǧamynda Atabaetyŋ orny ärkez, ünemı üŋıreiıp tūrmaq. Ol azamattyq pozisiiasy küştı suretker edı. Soŋynda ısın jalǧar şäkırt te qalmady. Bolat Atabaevtai rejisserdıŋ bylaişa jal-qüiryqsyz ötuı – ūlttyq teatr önerınıŋ tragediiasy. "Ekı Kenen tumaidy, Alatauǧa ekseŋ de", – deidı Kenen aqyn.. Būl basqa bılmese de, öz baǧasyn bılgen önerpazdyŋ jan aiqaiy. Bolat Atabaev jönınde de osyny aituǧa bolady. Ol – bır özı bır ūlt edı. Onyŋ boiynda qazaqtyŋ ūlttyq qasietterınıŋ bärı bar edı. Sonymen qatar ol älemdık qūndylyqtardy da jete meŋgergen kemeŋger, adamzattyq sanaǧaǧa köterılgen danyşpan edı. Amal neşık, saqtai almadyq. Otqa da, boqqa da saldyq. Ūly bäigeler üşın jaratylǧan tarlan tūlpar zoryǧyp, dälırek aitqanda toryǧyp öldı. Bälkım janyn jegen qūsadan öldı degenımız dūrys şyǧar?. Ne de bolsa öldı.

Osylai it jemede qanşama jaqsylarymyz ölıp jatyr, qūny sūrausyz ketıp jatyr. Bır sūmdyǧy – bärı kıleŋ ūltqa kerek, däl osy kezde – mynau ūlt sanasy sansyraǧan tūsta qajet, orystar aitqandai ştuchnyi talantar-dy". Aqseleu Seidımbekov, Jarqyn Şäkerım, Talasbek Äsemqūlov, Smatai Ümbetbaev, Satybaldy Narymbetov, Ämırhan Balqybek, t.b. Endı mıne, Bolat Atabaev!

Al üisızdık pen küisızdık, joqşylyq pen jūmyssyzdyq qajytqan, myna dünieden öz ornyn taba almai qūr sülderı jürgen osy aǧalardyŋ ızbasarlary – jas talanttardyŋ halı neşık deseŋızşı?! Jas ǧalymdardyŋ, oişyl jastardyŋ jaǧdaiy şe? Aldy ölıp te jatyr. Keşegı jas qalamger Aiagül Mantaidyŋ mezgılsız ölımı – osynyŋ bır aiǧaǧy.

Joǧaryda aty atalǧan aǧalar halqymyzdyŋ ūlttyq sanasyn säulelendıruşılerı edı iaǧni ūlttyq sana men ūlttyq ruhty tütas alyp jüruşıler, orysşa aitqanda ūlttyq kodtyŋ nositelderı edı. Ūlttyq sana men ūlttyq ruh būl tūlǧalardyŋ önerı men qalamynda, qala berdı azamattyq ūstanymynda edı. Būl armany biık asyl erler boq dünie äŋgımesınen boiyn aulaq ūstady; jatsa da, tūrsa da oilaityny – jūrt qamy, el keleşegı, onyŋ töltuma önerınıŋ taǧdyry edı. Olar ūlttyŋ kody – onyŋ söz önerı men än-küiın saf küiınde saqtap qalamyz dep jantalasty, osy jolda ömırlerın öksıtıp, qūsalyq keşıp öldı. Kenesary aitqandai, būlardy qazaqqa Qūdai bergen edı. Būryn qazaq mūndai Qūdai bergen perzentterın köp ışınen tanuşy edı,. Jasynan ükılep ūstap, bırte-bırte topqa tüsırıp jetıldırıp, kemelıne kelgen kezde qiyn-qystauda – jol, jau kelgende qol bastatuşy edı, söitıp alasapyran zamandarda halyq özı töbesıne tūtqan erlerdıŋ aqyl, qairatymen tyǧyryqtan şyǧatyn, özın-özı saqtap qalatyn. Alaida ekı jüz jylǧa sozylǧan orys otarşyldyǧy halyqtyŋ būl özın-özı saqtau tüisıgın asqan zymiiandyqpen joiyp jıberdı. Qazır tūlǧanyŋ ornyn öŋşeŋ tantyqtar, äsıre nauqanşyl älekedei jalaŋdaǧan pysyqtar basty. Būlar qoidy būzǧan şartyq qoşqar siiaqty – eldı būzdy. Bilıkke qoly jetsımen jemqorlyqpen ainalysty. Esıl dertı el yrzyǧyn tonau boldy. Al jemqorlyq – memlekettıŋ tübıne jetpei qoimaityn zaualdy qūbylys.

Orys demekşı, ötken jyldary Aq Ordanyŋ ışınen Kremldıŋ jansyzy ūstalǧany esterıŋızde bolar. Sol jansyzdyŋ şpiondyq qyzmetınıŋ bır mındetı – halyqtyŋ bas köterer azamattaryn iaǧni qazaqy tūlǧalardy türlı joldarmen qūrtu bolypty. Estıgen qūlaqta jazyq joq, osylai deidı. Sūmdyq emes pe?!

.... Osylaişa, halqyma bolsyn degen adal erler – qazaqy tūlǧalar, samorodok asyldar ölıp jatyr, qūny sūrausyz ketıp jatyr jäne olar "Qyzyl kıtapqa" engızerlıktei aramyzda öte az qaldy. Onyŋ esesıne qazır äulekı tobyrdyŋ köŋılın köteretın "Egız lebız" siiaqty qoldan jasandy önerpaz jasaityn propagandalyq alyp aqparattyq maşinalar ıske qosylǧan. Olar endıgı tabynatyn tūlǧaŋ osy degen nasihatty osyndai jymysqy ideologiialyq jobalar arqyly tobyrdyŋ sanasyna sıŋırude. Osylaişa esırık şoularmen esterı şyqqan eldıŋ öz erlerın eskeruge mūrşasyn keltırmeude.

Keleşekte eldıŋ estı azamattary bırıgıp, Atabaev siiaqty ardaqtylardyŋ ömırın saqtaityn, şyǧarmaşylyǧyn qorǧaityn häm demeitın, mäselen "Talanttardy qorǧau komitetı" degen siiaqty bır ūiym qūruy kerek şyǧar nemese mūny "Ūlttyq Qyzyl kıtap" dep atasa da qūba-qūp.