Belgısız bır zamanda, ŞÜKIRŞILIK dep atalatyn ülken şahar bolypty. Ol şahardyŋ «şükırşılık» - dep ataluy, halqy momyn, aitqanǧa könetın, beibıtşılıktı tu etken erekşe jandar bolǧan körınedı. Şükırşılık şahary halqynyŋ basyna qandai kün tusa da, «bız osyndai keŋ şaharǧa ie bolyp otyrǧan erekşe jandarmyz, būl älemde bız siiaqty myqty adamdar joq, bolǧanda emes», – dep özderın jūbatyp, auyrtpalyqtyŋ bärıne köne beredı eken.
Endı, osyndai jūrttyŋ basşysy bolyp, şahardyŋ temır balqytu jūmystarynyŋ bas ūstasy bolǧan, Baisūltan atty azamat sailanady. Būl Baisūltannyŋ bileu jüiesınıŋ basqalardıkınen erekşelıgı, onyŋ 49 aqylşysy, 98 jandaişaby bolypty. Sodan, özge şaharlarǧa Baisūltannyŋ esımın mäşhür etu maqsatyn közdegen aqylşylar: "Bızdıŋ şaharymyz eŋ bedeldı şahar boluy tiıs. Sonyŋ jolynda, ne ısteimız?" – degen sūraqtyŋ jauabyn ızdeptı.
Sonda, Baisūltannyŋ 98 jandaişaby: «Şahar tūrǧyndarynyŋ bükıl tört-tülık malynyŋ, süt, mai jäne t.b. azyq-tülıgınıŋ 80%-yn bız alyp otyraiyq-ta, körşı şaharlarǧa tegın tarataiyq. Mūndai ıstı eşbır şahar basşysy jasap körmegen. Bükıl älem bızge täntı bolady,- dep ūsynys bıldıredı. Būl ūsynysty Baisūltannyŋ 49 aqylşysy: «Mynau degen keremet tabylǧan aqyl eken», - dep, maqūldap, Baisūltannyŋ aldyna baryp: «Sızdıŋ ataǧyŋyzdy şyǧaru üşın, älemde sızdei teŋdessız jan bolmas üşın, şahar tūrǧyndarynyŋ 80% süt-maiyn, azyq-tülıgın qaiyrymdylyq retınde özge şaharlarǧa taratu kerek»,- deidı. Baisūltan bolsa, bır oilanyp alyp: «Aityp otyrǧandyryŋ öte dūrys, būl ūsynystaryŋyzdy qoldaimyn!»,- dep maqūldaidy.
Şahardyŋ taǧy bır bölıgınde halyqqa sözı ötetın, «şükırşılık» sözınıŋ halyqtyŋ sanasyna tereŋ tamyr jaiuyna sebepşı bolyp, tatulyqtyŋ saqtaluyna basty küş jūmsap otyrǧan, imamdar ökılderı bolypty. Būl imamdar halyqtyŋ 80% azyq-tülıgın alu üşın: «Şükırşılık qylyŋdar, senderdıŋ maldaryŋ bar, 80% tamaqtaryŋ bolmasa da, būnyŋ özıne şükırşılık! Özge şahar tūrǧyndarynyŋ aldynda sender abyroily bolyp jüresıŋder! Aş bolyp jürseŋder de, el aldynda abyroily bolyp jürgenderıŋ myŋ ese artyq emes pe? Basşysynyŋ ämırıne qarsy şyǧu keşırılmeitın künä»,-dep, uaǧyzdaryn aityp, şahardyŋ barlyq halqyn öz degenderıne köndıredı.
Söitıp, halyqtyŋ 80% azyq-tülıgın alǧan 49 aqylşysy Baisūltanǧa: «Özıŋızdei adam älemde būryn-soŋdy bolǧan joq. Sızdei basşynyŋ ǧūmyry ūzaq boluy kerek. Sondyqtan da, būl jinalǧan azyq-tülıktıŋ 50%-y özıŋızdıŋ äuletıŋızde bolsyn. Özge şahar tūrǧyndaryna 30%-y jetedı. Jinalǧan azyq-tülıktıŋ 80%-yn nemenege jūmsap jatasyz? 30%-dyŋ özın eşbır şahardyŋ basşylary tegınnen-tegın bergen emes. Al, sız bolsaŋyz berıp otyrsyz. Sondyqtan da, sondai jaqsylyq ūzaǧynan boluy üşın 50%-yn özıŋız alyŋyz, äuletıŋızge berıŋız!»,- deidı. Baisūltan: «İä, dūrys, dūrys. Jaǧdaiym jaqsy boluy kerek qoi»,- dep sözın qostap kelısedı.
Sodan keiın, 98 jandaişaptary: «Ei, 30% azyq-tülıktı kım berıp jatyr? Qai şahar berıp jatyr tegınnen-tegın? 20% jetpeidı me?»,- dep tıl qatady. «Dūrys, dūrys, jetedı»,- deidı 49 aqylşysy. Söitıp, özara ortaq şeşımge kelıp, basşynyŋ 49 aqylşylary 98 jandaişapqa: «Halyqtyŋ tek 20% azyq-tülıgın basqa şaharlarǧa taratyŋdar!»,- dep tapsyrady. Al, 98 jandaişaptary: «Qai şahar, qai jer tegınnen-tegın, bostan-bos süt-mai, azyq-tülık berıp jatyr? Eşbır jerde berıp jatqan joq. Bızdıŋ olardan qai jerımız artyq? Odan da, künımızdı körıp, özımız alsaq, jön bolmaidy ma? Bostan-bos taratyp, odan ne paida köremız?»,- dep, 10%-yn özderı alyp, qalǧan «10%-yn halyqqa tegın tarat!»,- dep imamdar ökılderıne beredı.
İmamdar ökılderı: «Būl 10% azyq-tülıktı Alla Taǧala bızdıŋ nesıbemızge berıp tūr, eger halyqtyŋ nesıbesı bolsa, bızge 80% mülıktıŋ kem degende 50%-y keluı kerek edı, bıraq kelmedı. Balyq basynan şıridı degenımız osy!»,- dep, 10%-dy öz enşısıne alady.
Osylaişa, jyldar ötedı. Şahar basşysy - Baisūltannyŋ atyn älemge tanyltu üşın, aqylşylar men jandaişaptar: «Taǧy ne ısteimız?»,- dep, oilanyp, mynadai ūsynys aitady: «Bızdıŋ basşymyzdyŋ aty barlyq älemge mäşhür boluy üşın, myna tört-tülık mal bar emes pe, jylqy, siyr qoi, tüie degen... Endı, bız qoidy-qoi, tüienı-tüie, siyrdy-siyr - dep atamastan būryn aldaryna bai sözın qosyp «bai-tüie, bai-jylqy, bai-siyr, bai-qoi»,- dep atauymyz kerek. Sol kezde bailyq şaqyramyz, yrys-bereke keledı»,- deidı. Būl ūsynysty aqylşylary Baisūltanǧa jetkızıp, maqūldatyp, kelısımın alady.
Osylaişa, kün artynan kün, ailar, jyldar ötedı. Şahardyŋ tūrǧyndary kedeilene tüsedı. Jeitın azyqtary bola bermeidı. Bıraq, şükırşılık qylady. Şükırşılık degen şahar tūrǧyndarynyŋ qūdırettı sözı, kielı ūǧymy, jaratuşysynyŋ dını ıspettı bolady.
Baisūltannyŋ aqylşylary äbden baiyp, halqy «şükırşılık» - dep kedeilenıp, jandaişaptar bolsa toiynyp, halqyn tıptı «adam» - dep közge ılmei, qarynnyŋ qamy üşın, äuletterı bailyqta ömır süruı üşın, Baisūltanǧa baryp: «Bız, özımızdıŋ şaharymyzdyŋ jerlerın körşı şaharlarǧa bereiık»,- deidı. Solar, bızdıŋ jerımızdı alsyn. Basqa eldı-mekenderdıŋ eşbırı, öz jerlerın bergen emes. Sız bolsaŋyz, sondai meiırımdılıkpen, köregendılıkpen, özıŋızdıŋ jerıŋızdı özge jūrtqa berseŋız, esımıŋız tarihta altyn ärıppen qalyp, halyq jüregınde mäŋgılık saqtalatyn bolady»,- dep ūsynys bıldıredı. Būndai sözderdı estıp, maisarap ketken Baisūltan bırden kelıse ketıp, «halyqtyŋ jerın özge şaharlarǧa taratyŋdar!»,- dep būiyrady.
Būny estıgen Şükırşılık şaharynyŋ tūrǧyndary bolsa, aşuǧa boi aldyryp, imamdardy tyŋdamai, «Būlai, körgen künımız qūrsyn! Aş-jalaŋaş jürıp, endı jerımızden aiyrylatyn boldyq!»,- dep barşa halyq köterılıp, Baisūltandy basşylyqtan taidyruǧa bekınedı.
Baisūltan halyqtyŋ özın basşylyq ornynan taidyrmaq ekendıgın estıp, üreilenıp, jandaişaptary men aqylşylarynan kömek sūraidy. Sonda barlyǧy bırlese otyryp, Baisūltanǧa: «Sız basşylyqtan ketıŋız, ornyŋyzǧa basşy qylar bır qoişy bar, ol qoişy qoi auzynan şöp almaityn momyn. Bır tiyn bailyǧy joq. Osy şahardyŋ malyn baqqan kedei. Sony, özıŋızdıŋ ornyŋyzǧa şahardyŋ basşysy qylyp qoiyŋyz! Bıraq, jasyryn türde özıŋız basqaratyn bolasyz! Tek, osylai ǧana halyqty tynyştandyruǧa bolady»,- dep, Baisūltanǧa halyqty qalai aldau keregın aityp, oilaryn jüzege asyruǧa kırısedı.
Sodan, Baisūltan el aldyna şyǧyp: «Men, osy uaqytqa deiın halyqtyŋ jaǧdaiyn jasauǧa tyrystym, bıraq, qolymnan kelmedı. Endı, men ornymnan keteiın. Halqymnyŋ köŋılı qymbat, şaharymnyŋ tūrǧyndary men üşın ärqaşan da qūrmettı, syily. Şaharymyzdyŋ jaǧdaiyn jaqsy tüsınetın, qarapaiym qoişy bolyp jürgen azamat bızdıŋ basşymyz boluy kerek! Sızderdıŋ jaǧdailaryŋyzdy osy bır kedei jaqsy tüsınedı!»,- dep, sözın söilep, basşylyq tızgının qoişy kedeige beredı.
Kedei şahar basşysy bolǧannan keiın, şahardyŋ barlyq tūrǧyndaryn jinap alyp, bükıl elge qarap: «Men, şaharamyzdyŋ körkeiıp-ösuıne barynşa atsalysatyn bolamyn. Endı, osy şaharymyzdyŋ beibıtşılıgı üşın, körkeiuı üşın qyzmet qylyp, şahar tūrǧyndarynyŋ qalauymen basşylyq ornynan ketıp bara jatqan Baisūltan myrzaǧa alǧysymdy aitamyn da, bügınnen bastap, bızdıŋ şahar «Bai-Şahar» - dep atalatyn bolatyndyǧyn mälımdeimın. Sonymen qatar, şaharymyzdyŋ tasymen-tauy, endı, sol baiymyzdyŋ jeke menşıgıne ötıp, şaharymyzdyŋ ärbır būlaǧy, ärbır suy, kölı, barlyǧy 49 aqylşynyŋ jekesıne berılıp, şaharymyzdyŋ ärbır taly, ärbır toǧaiy, ärbır ösıp şyqqan şöbı, 98 jandaişabynyŋ qaramaǧyna tapsyrylady. Solardyŋ jeke menşıgı bolady»,- dep aita kelıp, «Al, jerımız bolsa, şaharymyzdyŋ tūrǧyndarynyŋ özınde qalady»,- deidı.
Būny estıgen jūrttyŋ bärı: «Ooo, mıne! Naǧyz basşy! Osyndai boluy kerek! Jerımız özımızde qalady, jerımız özgelerge berılmeitın bolady», - dep, mäz bolyp, quanyp jatqan kezde, būryşta tūrǧan bır bes jasar bala jan dausyn şyǧaryp, aiǧai salyp: «Bızdıŋ jeitın asymyz bolmasa, basarǧa tasymyz bolmasa, ışerge suymyz bolmasa, şabatyn şöbımız bolmasa, būl jerımızdıŋ bolǧanynan ne paida? Ne qaiyr? Bız, balalar qaitıp künımızdı köremız? Qaitıp tırşılık etemız?»,- dep, möltıldep tūryp, jylaidy.
Būl balanyŋ jylaǧanynan, jandy auyrtar sözınen tūrǧyndardyŋ barlyqtary oryndarynan qozǧala almai, tasqa qatqan müsın siiaqty bolyp qalady. Tek, imam ǧana auzyna Allany alyp, balaǧa qarai jaqyndai tüsedı. Balanyŋ jüzıne qarap, möltıldep aǧyp tūrǧan jasyn sürtıp tūrady da: «Bastysy, jerımız özımızde qalady. Körşı şaharlarǧa berılmeidı. Soǧan şükırşılık»,- dep aitady...
Bekzat BOLATŪLY, Zarina ÄŞIRBEK,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
