Biz kimge jaltaqtaımyz?

2710
Adyrna.kz Telegram

Jaqynda ısi qazaqqa aty málim bir jazýshymyz Tashkentke baryp keldi. Ózbekstan astanasynyń sulýlyǵy, tazalyǵy, ózbek halqynyń kishipeıildigi, ózderiniń ulttyq mádenıetine, ulttyq tiline degen qurmeti, ásirese ulttyq namysy men ulttyq sana-seziminiń óte bıik ekeni týraly uzaq áńgimeledi. Respýblıka astanasy Tashkentte týyp-ósken, ómir boıy qalada turatyn jastary bir-birimen tek ózbekshe sóılesedi, Tashkentte tórt kún bolǵanymda bizdegideı oryssha qaýqyldasyp jatqan adam kórmedim. Bes mıllıon adam turatyn Tashkent kóshesinde qazaqtar «probka» dep ataıtyn kólik keptelisi degen atymen joq. Almatyǵa qaıtatyn ushaqqa mine salysymen orysshaǵa qaryq boldym da qaldym. Jan-jaǵymdaǵy qazaqtar túp-túgel derlik bir-birimen oryssha ne oryssha aralastyryp sóıleýmen boldy. Amal joq, daýsymdy kóterip: «Aý, netken adamsyńdar? Sál de bolsa oılasańdarshy, jańa ǵana Tashkentte boldyńdar ǵoı, bir-birimen oryssha sóılesken ózbek kórdińder me?» – desem, mynaý ne dep tur ózi  degendeı betime meńireý adamsha qaraıdy. Tipti, bir-ekeýi «Kakaıa raznıa» degenin estigende «E-e, aqyl-esin jınaýdan,  ulttyq sanasy oıanýdan qalǵan ult ekenbiz ǵoı» dedim aınalamdaǵy qazaqtarǵa ádeıi esittirip. Bireýinde de ún joq». Bul kisi aıtyp ótken Tashkentte solaı ekenin uzaq jyl Shymkent qalasynda turǵan, demalys kúnderi qydyryp Tashkentke baryp turatyn sonaý kezden ózim de biletinmin. Al, bizdiń Astana qalasynda qazaqsha birnárse surasań, jaýap bermeı betińe máńgúrtkózdenip qaraıtynyn,  ólip bara jatsa da qazaqsha emes oryssha jaýap beretinin, taǵy da jaqsy bilemin. Astananyń qaı mekemesine bas suqsańyz da túp-túgel oryssha sóılep otyrǵan qazaq qyz-jigitteri. Bir jaǵynan solarǵa ári aıanyshpen, ári jırene qarap, bir jaǵynan, netken sanasyz ult edik dep aıqaı salǵyń keledi.

Taǵy bir mysal. Jaqynda Astanada turatyn ádebı synshy inimmen telefon arqyly sóılesip turyp: «jýyrda soltústik oblystarǵa ońtústik ólkelerden biraz qazaqty kóshirip aparý josparlanyp otyr eken» dedim. Sonda ol:

– Oǵan nesine qýanasyz? Bul jaqqa ózimizdiki túgil Qytaıdan kelgen qazaqtar oryssha sóılep ketýde. Amalsyzdan sóıtedi. Aý, búkil mekemede otyrǵandar orystildiler bolsa, is qaǵazdaryń negizinen oryssha bolsa, telearnalaryń kúndiz-túni oryssha sambyrlap tursa, kóshede qardaı boraǵan oryssha gazet-jýrnal bolsa, qazaqsha basylym emge joq bolsa qalaı orystanyp ketkenińdi óziń de baıqamaı qalarsyń. Bilesiz be, osynyń bári ádeıi, josparly, maqsatty túrde jasalyp otyr. Bul qazaqqa ádeıi jasalyp otyrǵan qastandyq, - dep saldy. Ol buny qyzbalyqpen aıta saldy ma, álde shynymen-aq qazaqqa qasaqana osylaı jasap otyrǵan bireýler bar ma qaıdam, áıteýir Astanaǵa kóship barǵan qazaqtardyń orystana bastaıtyny ras. Báleniń basy televızııamyzdyń kúndiz-túni oryssha saırap turǵany, al ony tyńdaǵan jas pen káriniń mıyna orys tili sińirile beretini ǵylymı dáleldengen. Joǵaryda sony bilgendikten osylaı jasap otyrǵan biraz adam bolýy da ábden múmkin. Tashkentke baryp kelgen jańaǵy jazýshy aǵamyzǵa sondaǵy laýazymdy bir ózbek azamaty «Biz táýelsizdik alǵan jyldan beri týǵan ózbek jastary oryssha múlde bilmeıdi, olar tek ózbekshe jáne ınglıshshe (aǵylshynsha) sóıleıdi» depti. Mine, Reseı ústemdiginen qutyla sala birden óz ulttyq memleketin quryp alýǵa kirisken ózbek aǵaıyndy ulttyq namysy, ulttyq sana-sezimi joǵary emes deı alasyz ba? Osyndaıda óz qazaǵyńnyń basshasy da, keesi de nelikten áli kúnge orysqumar boldy eken dep on san oıǵa ketesiń. Oı túbine jete almaısyń. Amalsyz jańaǵy ádebıetshi iniń sııaqty kózi ashyq azamattardyń «sóziniń jany bar-aý, sirá» deısiń. Jaqynda bir ınternet paraqshasynan atyshýly bıshi marqum Maııa Plısekaıanyń: «Qazaqtyń orysqa osylaı jipsiz baılanýy, quldyǵy, orysqa qulaı berilgendigi, oryssha akentsiz sóıleýge tyrysyp, maımyldaı qubylýy – qandaı jıirkenishti, qandaı ókinishti opasyzdyq» degenin oqyǵanda júregimiz aýzymyzǵa tyǵyldy.

Barsha qazaqty osyndaı deýge Qudaıdan qorqamyz, biraq «qazaqty adam qylǵan orys», «qazaq orysqa qaryzdar» deıtin qazaqtar ekiniń birinde kezdesetinine qarap, sondaı baıǵustarǵa ne aıtaryńdy bilmeı, turyp qalady ekensiń. Oqymaǵan, saýatsyz nadan adam deı de almaısyń. Aıtyp turǵany anaý. Soǵan qarap mynadaı qorytyndyǵa kelýge bolady. Patshaly Reseıdiń de, keńestik Reseıdiń de bizdiń talaı urpaqtyń mıyna quıyp tastaǵan saıqal saıasaty áli de sol kúıinde saqtalyp keledi. Óıtkeni, keńestik Reseıden bólinip shyqtyq degenniń ózinde biz Reseıdiń sol saıqal saıasatyn sanamyzdan sylyp tastaıtyn birde-bir áreket jasaǵan joqpyz. Kerisinshe, 24 jyldan beri áli de qazaqty sol orystyń qoltyǵynan shyǵarmaýdyń, orys tilinen ajyramaýdyń alýan túrli aıla-sharǵysy Reseı tarapynan da, óz bıligimiz tarapynan da qyzý júrgizilip kele jatqan sııaqty.

Taǵy bir mysal keltireıikshi. Ánebir jyly Qazaqstanǵa Koreıadan kelgen jas ǵalym jigit bir qazaq gazetimen suhbattasty. Sol jigittiń myna sózderi áli jadymyzda qalypty:

– Biz, ıaǵnı, koreı eli Japonııanyń otarlyǵynda bar-joǵy 40-50-aq jyl boldyq. Sonyń ózinde bizdiń koreılerdiń jap-jas balasynyń da, aqsaqal qarııasynyń da júreginde japondarǵa degen qatyp jatqan bir kek, ashý-yza bar. Al qazaqtar 300 jyldan astam Reseıdiń ezgisinde boldyńyzdar. Biraq men qazaqtardyń qashanda orysqa járeýkelenip, kúlimdep, ylǵı orystardyń yńǵaıyna beıimdelip sóılep turǵanyn baıqaımyn. Sizder nege óıtesizder, ony men bilmeımin. Biraq sonyń bári sizderde óz tarıhtaryńyzdyń shyndyǵy aıtylmaýynyń kesiri bolýy ábden múmkin,-depti ol. Koreı jigiti bul jerde sypaıylap otyryp-aq naǵyz namysyńa tıetin aqıqatty ashyp aıtqan. Bizdiń búkil tarıh oqýlyqtaryn qarap otyrsań, qazaqta jońǵar degen bir ǵana jaý bolǵan eken dep qalasyz. Áýeli patshalyq Reseı, odan Keńestik-kommýnıstik Reseı qazaqty josparly túrde qyryp-joıyp otyrǵany týraly bir aýyz sóz joq. Jetpis jyl Máskeý quramynda bolǵanda da, óz qoly óz aýzyna jetkeli shırek ǵasyr ótse de osyndaı tarıhpen saýat ashyp, osyndaı soqyrlandyrý ıdeologııasymen tárbıelenip kele jatqan qazaq ózin ǵasyrlar boıy ezip-janshyp, baılyǵyn tonap, tilinen, dininen aıyryp, odan basqa da aıtyp taýysý múmkin emes qyryp-joıýlardy jasap, urpaǵyn máńgúrttendirip kele jatqan Reseı ekenin de sezinýden qalǵan. Qazaq pen Jońǵar qyz alysyp, qyz berisip jegjat bop otyrǵanyn, Abylaıdyń sheshesi de, ekinshi qatyny da jońǵar qyzdary ekenin, tipti, jońǵar memleketi degenniń sol Abylaı han bolǵanǵa sheıin joıylyp ketkenin, ıaǵnı, olardy Abylaıdan buryn qytaılar joq qyp jibergenin bilmeıtin búgingi qazaqtar áli de ózin adam etken orys degendi uıalmaı aıta beredi. Mundaı namyssyzdyq, mundaı quldyq psıhologııa qazaqtan basqa bir ultta bar ma, joq pa bilmeımiz. Biraq eshbir ult bizdi adam qylǵan orys degendi ólse de aıtpaıdy. Álgi koreı jigiti, mine, osyny sypaıylap bolsa da bizge aıtyp ketti.

Iá, qazaqtyń sholaq belsendilerinen bastap joǵarydaǵy shonjarlaryna sheıin qoldan kelse, qazaq pen orysty bir ákeden ne  bir anadan týǵan deýden taıynbaıtyn sııaqty. Tipti, keıingi jyldary «qazaq jartylaı –eýropalyq, jartylaı–azııalyq. Biz eýrazııalyqpyz» degen sııaqty elirme sózder jıi aıtylatyn boldy. Orystildi Oljas Súleımenov «Net Vostoka ı Zapada net. Dva syna est ý ota» depti. Sonda ol «eki ul, bir áke» dep neni megzep tur dep oılaısyz? Qazaqta «Qudaıdyń qospaǵanyn aıtpa» degen sóz bar. Esińizde bolsyn,  orys uly halyq degen aýrýdan aıyǵa almaǵan bir orysqa osylaı orys pen qazaq bir týǵan deseń yzadan jarylyp ketýi, tipti, saǵan «po morde» berýi de múmkin. Panslavıandyq pıǵyly bar ma, álde arǵy-bergi qoǵam damýynan habary mol ma qaıdam, áıteýir, ataqty akademık D. Lıhachev:»Reseı eshqashan shyǵys bolǵan emes. Rýs skandovızantııa boldy, biraq Eýrazııa bolyp kórgen emes. Bizge ádebıettiń ózi shyǵystan emes batystan kelgen» dep KSRO qulaý boıda bir-aq qaıyrǵan edi. Reseıdiń betke ustar beldi de bedeldileri álgindeı keýdesinen ıterip tastasa da qazaq saıasatkerleri de, tarıhshylary da quıysqanǵa jabysqan bir zatqa uqsap sol Reseıdiń etegine jarmasyp járeýkelenýin qoımaıdy? Mine, óz ultyńnyń áli sanasyn basyp-janshyp jatqan osyndaı samarqaýlyq pen kerenaýlyqty, ıaǵnı,  Reseıge degen quldyq urýdy kórip otyryp  qalyń qazaqtyń ulttyq sanasy, ulttyq namysy oıana qoımaıdy-aý degen kúnáharlyq ýaıymnyń tuńǵıyǵyna túsip ketedi ekensiń. Iá, qazaqtyń ult bolyp aman-esen qalpynda qalýyna tóngen qaýip-qater ataýlynyń qaı-qaısysynyń da túp-tamyry tilge kelip tireletinin esi durys qazaq aldaqashan túsinip boldy.  Eshqandaı da ekonomıkalyq joba, josparlar, eshqandaı da forýmdar men ınvestıııa nemese ınnovaııa emes

Ultty aman saqtaıtyn–tili ǵana ekenin sonaý  Keńes zamanynan beri kórip kelemiz. Endi-endi joıylýdyń aldynda turǵanymyzda Allanyń qamqorlyǵymen kóppen birge Qazaq Eli de Máskeýdiń temir qursaýynan aman-esen búginge jetti. Biraq basqalarǵa qaraǵanda biz tilimizden de, ata-dástúrlerimizden de múlde alshaqtap jartylaı «obrýsevshıı» ult bolyp jetkenimiz ras. Tek kóziń kórip otyrǵan bir ǵana jaǵdaıat janyńdy jegideı jeıdi. Ol mynaý: bizben kórshiles, bizben tildes, dindes, salt-dástúri de uqsas aǵaıyndar 1991 jyldan bastap, basqasyn aıtpaǵanda árqaısysy óz ana tilin birden Memlekettik deńgeıge kóterip aldy da, sol arqyly-aq kóp rette Reseıge táýeldilikten múlde tazaryp aldy. Al biz  25 jyldan beri «Til máselesi» degen taqyrypty talqylaýmen kelemiz. Bizdiń elimizde birese qos tildiliktiń, birese úsh tildiliktiń «paıdalylyǵy» týraly urandar kóterilip turatynyna qarap Qudaı keshirsin, sonyń bárin qaıtkende de qazaq tiliniń shyraıyn shyǵarmaý úshin, joǵarydaǵy bireýler oılap taýyp jatqan sııaqty kórinedi. Áıtpese, ana zamanda da, myna zamanda da dál Qazaqstandaǵydaı «qos tiliń–qos qanatyń», oryssha bilmeseń, ómiriń qarań dep, endi qos til az bolǵandaı «úsh til–úsh tuǵyryń» degen sııaqty jymysqy urandar tastalǵan joq. Joǵaryda aıtqan  kórnekti jazýshymyzǵa Tashkenttegi jergilikti zııaly qaýym ókilderiniń aıtýynsha Ózbekstan táýelsizdik alǵannan beri týǵan jas urpaqqa ol elde orys tiliniń esh qajeti bolmaı, olar tek ózbek tilin,  aǵylshyn tilin úırenýge kóshken kórinedi. Al  keıbir zertteýlerge qaraǵanda, táýelsizdik alǵannan beri dúnıege kelgen qazaq jastarynyń 70 paıyzy oryssha sóıleıdi eken. Qazaq mektepterinde oqıtyn balalar da sabaqtan sál qoly bosaı salysymen oryssha sóılesedi. Osyny kórgen bir ázirbaıjan jigiti (ózi túrkitanýshy) «Men jer júzin aralap júrip bir-birimen oryssha sóılesetin eki ultty kórdim. Olar–chýkchalar, sosyn qazaqtar»-dep edi.

Iá, danagóı aqyn Ábýbákir Kerderi Reseı qazaqtyń jer-sýyn basyp alǵanymen qoımaı tiline, dinine shabýyl jasaı bastaǵan HIH ǵasyrdyń sońǵy jyldarynda «tili ekeýdiń–dini ekeý» dese, búginde sol az bolǵandaı «úsh til úıren» degendi oılap taptyq. Endi osy quıtyrqylyq urandy qazaqtyń mıyna sińire túsýdiń neshe túrli tásilderi júrgizilýde. Ásirese, qazir dúnıe júzi aǵylshynshaǵa kóshýde degen ship-shıki ótirik aıtylýda. Bul–mıf. Italııada halyq negizinen ıtalıan tilinde, Germanııada, Avstrııada–tek nemis tilinde, Franııada tek franýz tilinde ǵana sóıleıdi. Tipti, Franııa men Germanııa aǵylshyn tilinde habar taratýǵa tıym salyp qoıdy.

Biz «birlik bolmaı tirlik bolmaıdy» degen maqaldy uran qyp aldyq. Durys-aq delik. Bizdiń shendiler ár jerden eki-úsh  ult ókilin shóptiń ishinen ıne izdegendeı bop  taýyp, sonyń bárin qosyp Qazaqstanda 130-dan astam ult turady dep júr. Endeshe  sol ulttar túp-túgel bir tilde memlekettik til–qazaq tilinde sóıleýi kerek emes pe? Birlik degen osy emes pe?! Ekinshiden, «Birlik» bolý úshin áýeli búkil qazaq orystildi, qazaqtildi bolyp bólinbeı ortaq bir tildi bolýy kerek qoı? Al, bizdiń elimizde qazaqtardyń ózin orystildi jáne qazaqtildi etip bólý óte sheber jymysqylyqpen jolǵa qoıylǵan. Oryssha jaqsy sóıleı almaıtyn qazaq ólip bara jatsa da ne mınıstr, ne oblys ákimi bola almaıdy. Osydan-aq bizdegi til sasatynyń túp-tamyry qandaı ekenin, neni kózdeıtinin baıqaı berińiz... Ábýbákir Kerderi aıtsa aıtqandaı, shynynda da jastaıynan oryssha sóılep ósken qazaq balasy óz ultynyń taǵdyryna tym kerenaý qaraıtynyn kózimiz kórip otyr. Jastaıynan ózge tildi oqyp-úırengen sábı óskesin taza óz ultynyń azamaty bolmaıtyny  ómir tájirıbesinde de, ǵylymda da dáleldengenin biletin japondar balalary 14-15-ke kelgenshe olarǵa shet tilin oqytpaıdy. Al qazaq shendileri  «aǵylshyn tilin bilip alsaq, biz-qazaqtar álemdi basqaratyn bolamyz» degen sııaqty ári esersoqtyq, ári nadandyq sózdi jıi aıtatyn boldy. Taǵy bir tańǵalarlyǵy sol –orystildi qazaqtar ana tilimizdi qorǵaıtyn jıyndarǵa, pikirtalastarǵa ne aralaspaıdy, aralassa orys tilin ashyqtan-ashyq jaqtap shyǵa keledi. Olar eger qazaq óz tilinen aırylsa ne bolatynyn bilmeıdi, bilse de óz ultynyń erteńine jany ashymaıdy.

Iá, Keńes zamanynda  qostildilik  nátıjesinde qazaq tildi qazaqtardyń qazaqshasynyń ózi orysshaǵa aınaldy. Mysaly Meıirbek –Mırbek, Islambek-Slıambek, Ismaıyl-Smaıl, Ismaǵul-Smagýl bolyp ketti. Tipti, qazaq tili grammatıkasynyń ózi de orys grammatıkasyna beıimdelip ketkenine tolyp jatqan mysal keltirýge bolar edi. Toqmyrzın-Tokmýrzın, Sarmyrzın-Sarmýrzın boldy. Qazir qazaqtar «ń» dybysyn aıtpaı onyń ornyna «n» dep sóıleýdi modaǵa aınaldyryp barady. Teledıdardan úp-úlken adamdar «janaǵy», «jánegi», «myn tenge» dep turǵany da olardyń óz tilin ádeıi burmalap, qaıtsem orys tiline jaqyndaımyn dep turǵan sanasyzdyǵyn kórsetedi. Biz bul aýrýdan arylýdy áli de oılastyrǵan joqpyz. Eger qazaq budan bylaı da osylaısha orystildiliktiń etegine jarmasýyn toqtatpasa, kóp uzamaı qazaq tili orys tiliniń dıalektisine aınalady.  Árıne, biz basqa tildi bilmeıik dep otyrǵan joqpyz. Biraq  búkil ultqa,  ómirge kózin jańa ashqan sábıime úsh til bilýiń kerek dep qınaý demokratııalyq emes naǵyz zorlyq-zombylyqtyń bir elementi emes pe? Mysaly, meniń mamandyǵym –mal dárigeri nemese zańger delik. Men óz balamnyń meniń izimdi basyp mal dárigeri nemese zańger bolǵanyn qalaımyn. Endeshe, táýelsiz degen aty bar óz Qazaqstanymda maǵan aǵylshyn tiliniń ne qajeti bar? Men de, meniń balam da aı saıyn, jyl saıyn shetelge baryp jatpasaq, barǵan kúnniń ózinde Franııaǵa, Germanııaǵa, Qytaıǵa baryp bir-eki kún meımanhanada turyp, meıramhanadan bir-eki kún tamaq ishkenim úshin bala kezimnen aǵylshyn tilin úırenýim kerek pe? Joq! Ony bizdiń bılik basyndaǵylar jaqsy biledi. Mine, osy arada bizdiń ishki saıasatymyzǵa da keıbir kúshti syrtqy elder aralasyp, «sóıtińder» dep tapsyrma berip otyr ma degen kúdik uıalaıdy kóńilge.

Ár halyqtyń óz balasyn erkeletip sóıleýiniń ózi ártúrli. Mysaly, qazaqtar baıaǵyda balalaryn erkeletkende «botam», «botaqanym», «qoshaqanym», «qulynym» deıtin edi. Qazirgi qazaq kelinshekteri onyń birin aıtpaıdy. Aıtsa, «porosenogym», «kotenogym» deıdi. Búıte berse, qytaıǵa kúıeýge tıgen ne qytaısha sóıleıtin qazaq óz balasyn «aıdaharym», «jylanym», «jylanshyǵym» dep aımalaýy da múmkin-aý. Ázil ǵoı, biraq ár tilde sóılegen ulttyń ishki jan-dúnıesi de, dúnıetanymy da múlde ózgerip ketetini ǵylymda dáleldengen. Devıd Krıstal «bir ultty joq qylyp jiberý úshin oǵan qostildilikti úıren deý kerek. Sonda kúshi basym, ústem eldiń tili onyń tilin birtindep jutyp qoıady da, aqyry ol ulttyń ózi de joıylady. Ulttyq  qasıetinen múlde aırylyp, álgi ústem ulttyń ezgisinde júrgenin ózderi de baıqamaıtyn bolady» degen.

Ánebir jyly kórnekti jazýshy Sherhan Murtaza osyǵan oraı mynadaı mysal keltirdi. Bizdiń bılik basyndaǵy ákim-qaralar sózin áýeli qazaqsha bastaıdy da sálden keıin «Al endi bárimizge túsinikti tilde aıtaıyn» dep orysshaǵa kóshedi. Sonda túsinikti til dep turǵany –orys tili. Al túsiniksiz tili –qazaq tili. Maldyń tili túsiniksiz ǵoı. Endeshe, olar qazaq tilin de túsiiniksiz, maldyń tili dep turǵan joq pa?!»-dep edi. Átteń, osyndaı ay, ári aqsaqaldyq sózdi bizdiń ádebıet, til ǵylymy salasyndaǵy belgili-belgili akademıkterimizdiń eshqaısysy aıtpaı júr. Olar tipti ult máselesi týraly , til týraly belgili aqynymyz Muhtar Shahanov uıymdastyryp júrgen jıyndarǵa kelýge de kimnen qorqatynyn kim bilsin, áıteýir jolamaıdy.

Qysqasy, jeri de, jer baılyǵy da, qarjy-qarajaty da jeterlik, al atqaminerleri biz dúnıejúzine úlgi bolyp, aqyl aıtyp otyrmyz dep eliretin elimizde qazaq tilin ómirdiń búkil salasyn qamtyǵan naǵyz memlekettik tilge aınaldyramyz  desek barlyq múmkinshilik bar. Onyń ústine Qazaqstandaǵy qazaq sany 70 paıyzǵa jaqyndap qalǵanyn, al osynda turatyn ózbek, uıǵyr, tatar, ázirbaıjan, qyrǵyz sııaqty tili bir, dini bir baýyrlarymyz qazaqsha op-ońaı sóılep te, jazyp ta ketetinin eskersek, qazaq tiline qarsy sonshalyqty qýatty kúsh bar deı almaımyz. Endeshe, biz kimderge, qaı elge jaltaqtap otyrmyz? Násilshil  fılosoftary, saıasatkerleri men mádenıettanýshy dep atalatyndary aramzalyqpen oılap tapqan «globalızaııa»– «jahandaný» dep atalatyn myna jádigóılik zamanda esi bar elder ózderiniń ulttyq tilin, dinin, búkil ulttyq bet-ajaryn joǵaltyp almaý úshin  kúresýde. Al kúni keshe Reseıdiń otarshylyq buǵaýynan shyqqan elder ózderiniń ulttyq bolmysyna qaıta oralyp, jas urpaǵynyń ulttyq sanasy men ulttyq namysyn oıatýdy qyzý qolǵa alǵaly da biraz boldy. Al biz kimge jaltaqtap otyrmyz? Qazaqtyń shynaıy ulttyq sanasyn oıatýdy qalaı qolǵa alamyz?


Myrzan KENJEBAI

Abai.kz

Pikirler