HHI ǧasyrda ekologiialyq jaǧdaidyŋ naşarlauy kürdelı problemaǧa ainaldy. Önerkäsıptık şyǧaryndylar, auylşaruaşylyǧynda himikattardy paidalanu, özenderge qaldyqtardy tastau jäne basqa faktorlar ekologiialyq qauıptı aimaqtardyŋ paida boluyna äkeldı.
- Ekologiialyq problemalardyŋ negızgı közderı:
Plastmassany jäne qiyn materialdardy jappai paidalanu qoqysty saqtau jäne qaita öŋdeu problemasyn tudyrdy.
Ekınşı közı-auaǧa, suǧa jäne topyraqqa tüsetın önerkäsıptık qaldyqtardyŋ dūrys süzılmeuı. Ekologiialyq normalarǧa säikes kelmeitın jerasty qolöner öndırısterınıŋ taraluy ekojüielerge jaŋa qauıp töndırdı.
Tehnogendık sipattaǧy apattar jeke problema bolyp tabylady: himiia käsıporyndaryndaǧy apattar, mūnai qūbyrlarynyŋ jaryluy, tankerlerdıŋ qūlauy, radiasiianyŋ suǧa aǧuy.
Taǧy bır sebep-jekelegen aimaqtardyŋ köp qonystanuy. Olarda adamdar tiıstı medisina men bılımge qol jetkıze almaidy, al lastanudyŋ saldary öte ötkır sezıledı.
Eŋ las bes el
Eŋ las 5 eldıŋ qataryna negızınen damuşy memleketter kıredı. 2020 jyly jürgızılgen zertteuler ekologiialyq qolaisyz elderdıŋ naqty tızımın jasauǧa mümkındık berdı. Bırınşı oryndardy būrynǧysynşa Aziia memleketterı alady.
1. Bangladeş
Bangladeş qorşaǧan ortaǧa dezinfeksiiadan ötpeitın öte uly zattardyŋ şyǧaryluyna bailanysty tızımge enedı. BŪŪ mälımetterı boiynşa, aua sapasy naşar bolǧandyqtan, elde är saǧat saiyn 800-ge deiın adam qaitys bolady.
2. Päkıstan
Öŋdeu, metallurgiia jäne mūnai öŋdeu önerkäsıbınıŋ jūmysyna bailanysty Päkıstandaǧy auanyŋ lastanu deŋgeiı 74% qūraidy. Antisanitarlyq, topyraqtyŋ tozuy, su qaldyqtarymen lastanǧan jäne aimaqtyŋ himiialyq lastanuymen bailanysty kürdelı problemalar bar.
3. Ündıstan
Önerkäsıptık qaldyqtarmen lastanuyna bailanysty 146,82 million gektar Ündı jerın auylşaruaşylyǧy üşın paidalanuǧa bolmaidy. Ündıstannyŋ negızgı özenderı tūrmystyq qaldyqtarǧa toly, bıraq adamdar sudy paidalanuǧa mäjbür. Şamadan tys populiasiia, antisanitarlyq jäne kedeilık aurudyŋ tez taraluyna yqpal etedı. Ündıstandaǧy qolaisyz ekologiialyq jaǧdaiǧa bailanysty mutantty balalar jiı düniege keledı.
4. Auǧanstan
Auǧanstan tūrǧyndary ünemı soǧys qaupı jaǧdaiynda ömır sürıp, jūmys ısteidı, sonyŋ saldarynan el ekonomikasy qūldyrady. Soŋǧy jyldary auanyŋ lastanu deŋgeiı qauıptı deŋgeige jettı, öitkenı tūrǧyndar üilerdı jylytu üşın kez-kelgen qoqysty jaǧuǧa mäjbür boldy. Auǧanstanda älı künge deiın las etildengen janarmai qoldanylady.
5. Kuveit
Kuveittegı ekologiialyq jaǧdai mūnai önerkäsıbınıŋ damuyna bailanysty naşarlady. Auanyŋ lastanuynyŋ joǧary deŋgeiınen basqa, su problemalary da baiqalady: mūnai tögıluıne bailanysty teŋız florasy men faunasy qūbyrlardyŋ jaryluy kezınde öledı.
Adema Kadylbekova
