Otbasynyŋ baqytty nemese baqytsyz boluy nege bailanysty?

Otbasylyq baqytty baiandy etu joldary

        «Otbasynyŋ baqytty nemese baqytsyz boluy nege bailanysty?» kıtabynda doktor Gottman «Jūbailar qaitse özara tıl tabysyp, otbasy baqytyn baiandy ete alady?» degen sūraqqa jauap beredı. Şyǧarmaǧa jai ǧana mamannyŋ pıkırı men keŋesı dep qaramaǧan jön. Būl kıtap – neke men otbasy mäselelerın zertteuge bar ömırın arnaǧan ǧalymnyŋ köp jylǧy eŋbegınıŋ nätijesı.

Tatulyq pen kelısım – baqytty otbasynyŋ kepılı

        Kımdı bolsa da otbasynyŋ bolaşaǧy alaŋdatatyny anyq. Alaida alaŋdaityn jalǧyz sız emessız, ärine. Älemnıŋ är tükpırınde būl mäselege köp adam bas qatyrady. Djon Gottmannyŋ pıkırınşe, qazır erlı-zaiyptylar üşın qiyn kezeŋ [1] bolyp tūr: alǧaş ret şaŋyraq kötergen jūptardyŋ jartysyna juyǧy ajyrasyp ketedı eken. Ekınşı ret üilengenderdıŋ jaǧdaiy tıptı mäz emes: mūndai jūptardyŋ 60 paiyzy ırge ajyratyp jatady. Jalpy alǧanda, üş jūptyŋ [2] ekeuı otbasylyq ömırınde qiyndyqqa tap bolady. Sondyqtan köp erlı-zaiypty otbasyn saqtap qalu üşın nenı özgertu qajettıgı jaily oilanyp, qarym-qatynasty qalai tüzeuge bolatynyn bılmekke ūmtylady.

        Ärine, būl keltırılgen derekterdıŋ qapalandyratyny [3] anyq. Al otbasy ırgetasynyŋ nege sonşa älsız [4] bolyp bara jatqanynyŋ sebebı köp eşkımdı oilandyrmaityny jaǧdaidy tıptı uşyqtyra tüsedı. Avtordyŋ basty maqsaty – osy mäselenıŋ betın aşyp, şaŋyraǧy şaiqaludyŋ az aldynda tūrǧan jūbailarǧa kömektesu.

Djon Gottmannyŋ keŋesterı otbasynyŋ berık boluyna septesetın faktorlarǧa jäne ajyrasudyŋ basty sebepterıne qatysty zertteulerge negızdeledı. Ol öte tereŋ, keide tıptı taŋǧaldyrarlyq qorytyndylar jasaidy. Olardyŋ köpşılıgın erlı-zaiyptylardyŋ qarym-qatynas jasau täsılderın zertteudıŋ, janjaldasqan kezdegı jūbailardyŋ fiziologiialyq äreketterın ölşeudıŋ jäne olarmen aşyq äŋgımelesudıŋ nätijelerıne süiene otyryp jasaǧan.

        Avtor otbasy baqyty baiandy bola ma, älde neke uaqytşa ma, sony boljauǧa bolatynyn aitady. Ol otbasylyq qarym-qatynasty ǧylymi tūrǧydan qarastyryp, otbasyn saqtap qalu nemese ony nyǧaita tüsu kez kelgen adamnyŋ ıs-äreketıne bailanysty ekenın aitady. Kıtaptyŋ basty ideiasy da – osy. Otbasyn saqtap qalǧysy kelgen jūp ortaq daǧdylardy qalyptastyrumen qatar, sättı jäne sätsız nekelerdı jıktei bıludı, janjaldy eskertetın belgılerdı [5] ajyrata aludy jäne qarym-qatynasty jaqsartatyn erejelerge berık boludy üirenuı kerek. Sondai-aq, otbasynda tatu-tättı qarym-qatynas pen beibıt kelısım ornatuǧa kömektesetın avtorlyq täsıldıŋ keibır bölıkterın kökeige toqyǧandary jön.

 

Otbasylyq ömırge qatysty eskı mifterden qūtylyŋyz

        Äŋgıme basynda Djon Gottman özı ūiymdastyrǧan mahabbat laboratoriiasy turaly söz etedı. Onda avtor kömekşısımen bırge bırneşe jyl boiy türlı jūptardy baqylap, ne närsenıŋ otbasyn nyǧaitatynyn, al ne närsenıŋ jaqyn adamdardyŋ arasyn mülde ajyratatynyn zerttegen.

        Jürgızılgen zertteulerdıŋ nätijesınde avtor men onyŋ toby üilengen soŋ, qai jūptyŋ üş jyldan keiın ajyrasyp ketetının, al qai jūptyŋ ūzaq jyldar boiy bırge tūratynyn boljai [6] alǧan. Osy boljamdarynyŋ 94 paiyzy (!) dūrys bolyp şyqqany taŋǧaldyrarlyq. Zertteuşıler mūndai qorytyndy men boljam aitu üşın jūbailardyŋ qarym-qatynas jasau prinsipterıne degen közqarastaryn negızge alǧan ärı olardyŋ otbasy tarihyn egjei-tegjeilı zerttegen.

Otbasyn saqtap qaluǧa tyrysatyn jūbailardy adastyratyn, olardyŋ arasynda tüsınıspeuşılık [7] tudyratyn mifterdıŋ köp ekenı ras. Soǧan qaramastan avtordyŋ otbasylyq qarym-qatynasty nyǧaituǧa arnalǧan täsılınıŋ paidasy zor. Djon Gottman būl eskırgen mifterden bırjola qūtyluǧa keŋes beredı. Būl mifterdıŋ bırınşısı aqşaǧa bailanysty, iaǧni jaǧdaiy jaqsy jūptarǧa qaraǧanda, ünemı qarjy tapşylyǧyn köretınder jiı ajyrasady degen tüsınık bar. Bıraq tabysy mardymsyz jūptardyŋ arasynda da ömır baqi bırge tūratyndar bar. Ärı jūbailar äldeqandai qarjylyq daǧdarysty bastan bırge ötkerse, olardyŋ qarym-qatynasy odan saiyn nyǧaia tüsedı. Degenmen otbasynda basqa da sebepterge qatysty kelıspeuşılık būrynnan bar bolsa, kez kelgen syrtqy faktor äserınen, aitalyq jūmyssyzdyq kesırınen aqşasyz qalǧan jūbailardyŋ ajyrasyp ketuı äbden mümkın. Tösek qatynasyndaǧy kelıspeuşılıkter [8] kez kelgen otbasyn oiran etuı mümkın dep oilaityndardyŋ köpşılıgı būl qaişylyqtardyŋ jaǧymsyz rölın tym äsırelep jıbergen. Bıraz uaqyt būryn psihologtardyŋ jūbailar tösek qatynasyna neǧūrlym jiı barsa, aralary soǧūrlym jaqsy bolady dep eseptegenı ras. Bıraq qazır būl mäselede jūbailardyŋ ekeuı de qalaityn jäne qabyldai alatyn närsenıŋ maŋyzdy ekenı däleldendı.

        Jūbailardyŋ közqarasynyŋ säikes keluı [9] baqytty otbasynyŋ negızın qalaidy degen taǧy bır mif bar. Bır qaraǧanda būl pıkırdıŋ jany bar siiaqty. Bıraq avtor öz zertteuı barysynda közqarasy men tüsınıgı ärtürlı jūptardy da baqylaǧanyn, al bırneşe jyldan soŋ olardyŋ keibırınıŋ qarym-qatynastarynyŋ jaqsaryp, otbasylarynyŋ nyǧaia tüskenıne köz jetkızgenın aitady. Demek, jūbailardyŋ öz aralaryndaǧy dau-janjaldy dūrys şeşe bıluı maŋyzdy. Sonda olardyŋ keibır mäselelerge degen közqarastarynyŋ ärtürlı boluy asa qiyndyq tudyrmaidy. Körıp otyrǧanymyzdai, jūptardyŋ arasyn ajyratpai, bailap tūrǧan jalǧyz närse – otbasylyq baqyt, säikestık pen üilesımdılık emes eken. Jalpy Djon Gottman tobynyŋ mındetı berık otbasyn [10] qūraityn negızgı bölıkterdı anyqtau edı. Osy prosess barysynda zertteuşıler otbasylyq jūptardy bırneşe türge bölgen bolatyn.

Baqytty otbasyna tän qarym-qatynas stilı

        Avtordyŋ aituynşa, otbasynyŋ berıktıgı men qai türge jatatynyn jūbailardyŋ aralaryndaǧy qiyndyqtardy qalai şeşetınıne qarap anyqtauǧa bolady. Jūbailardyŋ yntymaǧy men tatulyǧyn körsetetın basqa da ölşemder bolǧanymen, aralaryndaǧy dau men janjaldyŋ qalai tuyp, qalai örşitını otbasynyŋ qandai ekenın öte jaqsy anyqtap beredı. Otbasy men nekenı türlerge bölıp, jıkteu üşın zertteuşıler jūbailar arasynda janjaldyŋ qanşalyqty jiı bolyp tūratynyn esepke alyp, olardyŋ emosiiasy, boilaryndaǧy fiziologiialyq özgerısterge (jürek qaǧysynyŋ jiılıgı nemese terşeŋdık) jäne ūrysqan kezde bır-bırıne qandai dauys yrǧaǧymen söileitınıne erekşe nazar audaryp otyrǧan. Osy baqylaudyŋ nätijesıne süiene otyryp, Djon Gottman berık otbasynyŋ üş türın körsetedı. Onyŋ aituynşa, berık otbasyndaǧy jūbailardyŋ qarym-qatynasynyŋ qandai ekenın: a) qoldap-quattaityn stil; ä) qūbylmaly stil; b) qaşqaqtaityn stil körsetedı.

• Qoldap-quattaityn stil. Būl – idealǧa eŋ jaqyn stil. Mūny qoldanǧan erlı-zaiyptylar eŋ ötkır mäselenıŋ özın jeŋıl ärı sabyrly türde [11] talqylai alady. Olardyŋ köpşılıgı – özgelerdı tyŋdai bıletınder men basqalardyŋ emosiiasyn tüsıne alatyndar. Olar «İä, ärine» jäne «Men senı tüsınemın» degen sözderdı jiı aityp, jūbaiynyŋ öz oiyn aşyq bıldıruıne sebepker bolady. Mūndai erlı-zaiyptylar erkek pen äieldıŋ otbasylyq rölın dūrys atqaruǧa tyrysady ärı bır-bırımen jaqsy dos boluǧa ūmtylady. Bıraq mūndai otbasylyq qarym-qatynastyŋ qauıptı jaǧy da bar: jūbailar romantika men özındık «menın» dostyq pen tynyştyq üşın qūrban etse, olardyŋ nekesı men otbasylyq ömırı jai ǧana salqynqandy kelısımge [12] ainaluy mümkın.
• Qūbylmaly stil. Būl stildı qoldanatyn erlı-zaiyptylar jiı janjaldasady. Olardyŋ qatty daulasatyny sonşalyqty, tıptı bır-bırınıŋ sözıne qūlaq aspauy mümkın. Dauǧa sebep bolǧan närse tükke tūrǧysyz bolǧanymen, olardyŋ ekeuı de qalaida jeŋıp şyǧuǧa ūmtylady. Osynşalyq qyzbalyqpen jäne jan-tänımen berıle ūrsysatyn adamdar qalai ǧana baqytty otbasy bolyp, bırge ömır süre alady? Mūnyŋ jauaby qarapaiym. Olar janjaldasqanda bärın qirata jazdaidy [13] jäne tatulasqanda da bar ynty-şyntysymen tatulasady. Olar naǧyz adaldyq [14] pen täuelsızdıktı qatty baǧalaidy. Al būl stildıŋ qaupı mynada: janjal kezınde jūbailar sözben bır-bırınıŋ janyn jaralauy nemese tıptı zorlyq [15] körsetıp, qol jūmsauy da mümkın.
• Qaşqaqtaityn stil. Atauynan körınıp tūrǧandai, būl stildı ūstanatyn jūbailar ūstamdylyq pen sabyrǧa basa köŋıl böledı. Mūndai erlı-zaiyptylar konfliktten qaşqaqtaidy, eger tyǧyryqqa [16] tıreletınderın bılse, kei mäselelerdı talqylamauǧa tyrysady. Olardyŋ odaǧynyŋ berıktıgı sonşa, eşqandai kelıspeuşılıkke jol bermeidı. Mūndai otbasylarda äldebır qiyndyqty şeşu üşın jūbailardyŋ bırı ne ıstese, ekınşısı de sony ısteuge kelısedı nemese jaǧdaidy şeşpei, sol betımen jabuly küiınde qoia salǧandy jön sanaidy. Mūndai stildıŋ qauıptı jaǧy mynau: jūbailar qiyndyqty şeşudıŋ joldaryn ızdemeidı jäne bırın-bırı jaqyn tanuǧa ūmtylmaidy. Aqyr soŋynda olardyŋ bıreuı «jūbaiym menı tüsınbeidı» degen oiǧa keluı mümkın.

Jaǧymsyz närsenıŋ otbasyŋyzdy būzuyna jol bermeŋız

        Zertteu barysynda avtor men onyŋ toby jūbailardyŋ ūrys-janjalǧa qanşa uaqyt şyǧyndaitynyn jäne bır-bırıne mahabbatyn paş etuge, iaǧni jūbaiyn qūşaqtap, aialauǧa, külımsırep, ıltipat bıldıruge, külkı men dostyq köŋılmen aitylatyn äzılge qanşa uaqyt jūmsaitynyn anyqtap otyrǧan. Sonda belgılı bolǧany, baqytty otbasylarda jaǧymdy sätter men jaǧymsyz sätterdıŋ araqatynasy bes jäne bırge teŋ bolǧan. Demek, jūbailar jaǧymsyz emosiiaǧa qaraǧanda jaǧymdy emosiialarǧa bes ese köp uaqyt jūmsasa, otbasy berık bolady. Qajettı emosiialyq teŋdıktı saqtap, otbasyn nyǧaitu üşın aqyldy erlı-zaiyptylar ne ısteidı? Djon Gottman otbasylyq qarym-qatynasta jaǧymdy emosiialardy arttyruǧa kömektesetın täjıribelerge qatysty bırneşe keŋes beredı.

1. Qyzyǧuşylyq tanytyŋyz. Jūbaiyŋyzdyŋ aitqanyn bar yntaŋyzben tyŋdaŋyz. Oǧan sözın mūqiiat tyŋdap otyrǧanyŋyzdy körsetıp, qyzyǧuşylyǧyŋyzdy jai ǧana [17] bıldıruıŋızge bolady.
2. Jūmsaqtyq körsetıŋız. Ūsaq-tüiek närselerdıŋ özınde jaryŋyzǧa degen mahabbatyŋyzdy körsetuge tyrysyŋyz. Onyŋ qolynan ūstap nemese jai ǧana aialap, sezımıŋızdı sözsız bıldıruge [18] ūmtylyŋyz. Sonymen bırge, jaryŋyz üşın äldene jasauǧa, oǧan arnap jaqsy söz aituǧa, tıptı romantikalyq syilyq jasauǧa bolady.
3. Jūbaiyŋyzǧa qamqorlyq körsetıŋız. Būl – otbasyndaǧy jaǧymdy emosiiany arttyratyn tamaşa täsıl. Jaryŋyzdy oiyŋyzdan şyǧarmaŋyz, oǧan kışkentai ǧana bolsa da ünemı syilyq berıp otyryŋyz, basqa mäselelerge qatysty da köŋıl bölıp qoiyŋyz.
4. Alǧys bıldırıŋız.[19] Jūbaiyŋyzben aradaǧy qyzyqty sätterdı, jaǧymdy oqiǧalardy esıŋızge alyp otyryŋyz. Sol üşın oǧan alǧysyŋyzdy bıldıru arqyly otbasyndaǧy jaǧymdy quatty arttyra alasyz. Jar taŋdauda jolyŋyzdyŋ bolǧanyn, ony kezdestırgenıŋız üşın quanatynyŋyzdy jūbaiyŋyzǧa jiı aityŋyz.
5. Qoldap-quattaŋyz.[20] Jūbaiyŋyz özınıŋ qiyndyqtary turaly aitqan kezde, oǧan köŋıl bölıp, kömektesuge tyrysyŋyz.
6. Empatiia men janaşyrlyq tanytyŋyz. Empatiia – mahabbatty körsetudıŋ tiımdı joly. Jaryŋyzǧa ony tüsınetınıŋızdı jäne onyŋ sezımderın sezıne alatynyŋyzdy körsetıŋız. Bıraq empatiia tanytuda jasandylyq bolmaitynyn[21] ūmytpaŋyz.
7. Sezımtaldyq tanytyŋyz. Jūbaiyŋyz aitqan närsemen kelıspeseŋız de, onyŋ sözınıŋ sız üşın salmaǧy baryn, maŋyzdy ekenın jäne oǧan qūrmetpen qaraitynyŋyzdy bıldırıŋız.
8. Jiı äzıldesıŋız. Oiyn men qaljyŋnyŋ,[22] äzıl-syqaq aityp, bala sekıldı tentektık jasaudyŋ jäne uaqytty bırge köŋıldı ötkızudıŋ jūbailar üşın maŋyzy zor. Özderıŋız ǧana tüsınetın, ekeuara aitylatyn anekdottar men äzılder ezuge külkı üiırıp qana qoimaidy, sonymen bırge, aralaryŋyzdaǧy jaqyn ärı erekşe bailanysty körsetedı.
9. Quanyşyŋyzdy aityŋyz. Äldebır sebeppen masattanyp, quansaŋyz nemese ekeuıŋız ötkızgen sätterden läzzat alsaŋyz, mūny jūbaiyŋyzǧa qalaida aityŋyz.

        Termodinamikanyŋ ekınşı zaŋyna säikes jabyq quat jüielerındegı elementter şaşyrap, jüiesız küige tüsedı. Neke men otbasylyq qarym-qatynas ta tūiyqtalsa, däl osyndai küige tüsetın bolsa kerek. Avtordyŋ pıkırınşe, eger sız qarym-qatynasyŋyzdy nyǧaitu üşın eş äreketke barmasaŋyz, tıptı eşqandai jaman närse ıstemeseŋız de, otbasyŋyzdaǧy jaǧdai bärıbır naşarlai beredı.[23] Būǧan jol bermeŋız, otbasyŋyzda jaǧymdy jäne jaǧymsyz emosiialardyŋ araqatynasyn dūrys saqtauǧa tyrysyŋyz.

Baqytsyz otbasylardyŋ qarym-qatynas stilderı qandai?

        Avtordyŋ aituynşa, jaǧymdy jäne jaǧymsyz emosiialardy tepe-teŋ ūstai almaǧan jūbailar bır-bırımen tüsınıse almaidy. Mūndai otbasylardyŋ ışkı atmosferasy jaǧymsyz bolady, al jūbailar qarym-qatynasyn baqylai almaidy.[24] Olar tepe-teŋdıgı būzylǧan, qarym-qatynasty talqandaityn otbasy türınıŋ qaqpanyna tüsedı. Zertteuşı top mūndai nekenıŋ ekı türın anyqtaǧan. Nekenıŋ mūndai türlerıne jatatyn otbasylarǧa ajyrasu qaupı tönedı. Erlı-zaiyptylardyŋ qarym-qatynastaryna ne närsenıŋ kerı äser etıp, otbasyn oiran etetının [25] bılıp alǧany jön. Kezınde bır-bırıne etene jaqyn bolǧan jūbailardyŋ da ajyrasyp jatatyny bolady. Şaŋyraǧy şaiqaluǧa jaqyn otbasylardyŋ alǧaşqy türın «dūşpandyq niettegı otbasy» dep atasa bolady. [26] Mūndai otbasylardaǧy erlı-zaiyptylar bır-bırımen jiı janjaldasyp, kerısıp jatady. Bır-bırıne orynsyz soqtyǧu, tıl tigızu, ökpe-renış, kekesın men mysqyl – mūnyŋ bärı olar üşın üirenşıktı jaǧdaiǧa ainalyp ketedı. Mūndai bır-bırıne dūşpan sekıldı qaraityn jūptardyŋ ädettegı äŋgımesı bylai bolyp keledı: Küieuı: Menıŋ kiımımdı himtazalaudan aldyŋ ba? Äielı (kekesınmen qaitalaidy): «Kiımımdı himtazalaudan aldyŋ ba?» Kerek bolsa, özıŋ al. Men senıŋ qyzmetşıŋ emespın! Küieuı: Ne desem de bärıbır... Qyzmetşı bolsaŋ, tym bolmaǧanda olardy özıŋ juyp, tazalar edıŋ. Bıraq saǧan bırdeŋe deuden paida joq. Sonymen bırge, otbasynda tepe-teŋdık saqtalmasa, jūbailar bır-bırıne aiqailap,[27] basyna[28] bastaidy, bıraq ekeuı de bır-bırınıŋ ne aityp jatqanyn tyŋdamaidy da, tüsınbeidı de. Olar tıptı bır-bırınıŋ jüzıne qaramaidy. Mūndai otbasynda jūbailar fizikalyq jaǧynan da, emosiialyq jaǧynan da alystap ketedı. Olardyŋ qarym-qatynasy tek şabuyl jasau men qorǧanudan tūrady. Bır-bırıne dūşpan siiaqty qaraityn jūbailardan bölek, taǧy bır otbasy türı bar. Būlardy avtor bır-bırıne «dūşpandyq niettegı selqos jūp»[29] dep ataidy. Olardyŋ äŋgımesı ädette bylai örbidı: Äielı: Qalai oilaisyŋ, bız qarym-qatynasymyzdy jaqsartsaq, aramyzdy jaqyndata alamyz ba? Küieuı: Bılmeimın... Men osy äŋgımenı tyŋdaudan şarşadym. Äielı: İä, bıraq ädette adamdar būl turaly söilesedı emes pe. Küieuı: Bıraq būl jai ǧana aua raiy turaly äŋgıme emes qoi. Maǧan ūnamaityn närsenı tyŋdauǧa qūlqym joq. Eger äŋgıme menı quantpaityn jaǧymsyz närse turaly bolsa, menıŋ tıptı söileskım de kelmeidı. Äielı: Ne bolsa da, saǧan ūnamasa boldy, ol turaly söilesuden qaşqaqtaisyŋ. Küieuı: Dūrys aitasyŋ. Jaǧymsyz mäseleler turaly söileskım kelmeidı. Äielı (dauys köterıp): Solai ma?! Qūryp ketsın, sen – menıŋ jalǧyz jaqynymsyŋ, al men qiyndyqtyŋ bärın ışıme saqtasam,[30] saǧan aita almasam, onda jalǧyz özım-aq ömır süre bermeimın be?!

        Djon Gottman öz zertteuınıŋ köp bölıgı jaqsy otbasyn naşar otbasyǧa ainaldyratyn, al naşar otbasyn mülde küiretetın ne närse ekenın anyqtauǧa arnalǧanyn aitady. Onyŋ jūmys toby jūbailardyŋ äreketı men jaǧymsyz emosiialarynyŋ naqty rettılıgı [31] baryn anyqtady. Otbasy jaŋylys jolǧa[32] tüsıp, sonymen jüre bastasa, jūbailardyŋ äreketı men jaǧymsyz emosiialary qarqyn alyp, bara-bara bärın qiratatyn küşke ie bolady.

Otbasyŋyzǧa aqyrzamannyŋ tört habarşysy qauıp töndırse,

barynşa abai bolyŋyz

        İä, avtor qarym-qatynastyŋ tübıne jetetın tört täsıldı [33] däl osylai ataǧan. Būl täsılder jūbailardyŋ arasyn suytyp, otbasynyŋ ırgesın şaiqaltuǧa sebep bolady. Aqyrzamannyŋ habarşylary otbasynda jaǧymsyz ahual tudyrady da, jūbailar bır-bırınıŋ tatulyq ornatuǧa [34] degen ūmtylysyna nazar audarmaityn bolady. Būl tört habarşynyŋ ärqaisysy, iaǧni syn, tıl tigızu (jek köru), qorǧanu (aqtaluǧa tyrysu) jäne selqostyq bır-bırıne yŋǧaily jaǧdai tuǧyzyp, bır-bırınıŋ äserın küşeite tüsedı.

• Syn aitu (aşulanu nemese äldenemen kelıspeitının aitu). Jūbaiyŋnyŋ atyna qandai da bır şaǧym aitu asa jaǧymdy närse emes, degenmen ol syndy dūrys qabyldai alsa, otbasy nyǧaia tüsedı. Aitqan şaǧymyŋyz eleusız qalsa, al jūbaiyŋyz sızdı synap, tıl tigızse, mıne, osy kezde qiyndyq tuyndaidy. Orynsyz syn degenımız – adamnyŋ jeke basyna tiısıp, aiyp taǧu.[35] Al şaǧym degenımız – bar bolǧany özıŋız özgertkıŋız kelgen närse turaly jaǧymsyz pıkır aitu. Oryndy synnyŋ ziiany joq, bıraq eskertu aitqanda abai bolu kerek. Syn otbasynyŋ ırgesın şaiqamasyn.
• Tıl tigızu.[36] Tıl tigızudıŋ synnan aiyrmaşylyǧy – adam jūbaiynyŋ janyn auyrtyp, psihologiialyq soqqy beru üşın ädeiı auyr sözder aitady. Jekkörınış jaman sözder men ädepsız ıs-äreketke ūlasyp, jaryŋyzdyŋ jüregın jaralauy bek mümkın. Jūbaiyŋyz turaly ünemı jaǧymsyz närsenı oilau oǧan tıl tigızuge türtkı bolyp jatady. Adamdy syilamaitynyŋdy aşyq bıldıru, ol turaly jaman närseler aitu, mysqyldap, keketu, külkıge ainaldyru,[37] közıŋdı alartu, jekköretınıŋızdı körsetu siiaqty ıs-äreketter ony qorlap, namysyna tiedı.
• Qorǧanu. Aqtaluǧa tyrysu konflikttı şeşuge kömektespeidı, qaita küşeite tüsedı.[38] Eger ünemı aqtalyp, qorǧana berseŋız, otbasylyq qiyndyqtar qordalana beredı. Eş kınäsız qūrban [39] bolyp körınu jūbaiyŋyzdy şarşatyp, renjıtuı mümkın. Ädette adam özıne aitylatyn orynsyz aiyptauǧa qarsy qorǧanu pozisiiasyn ūstanady. Bıraq keide oryndy syn men şaǧym aitylǧan kezde de, osylai äreket etetınder bar.
• Selqostyq. Jūbailar keide öz aralaryna közge körınbeitın tas qabyrǧa tūrǧyzyp alady. Mūndai qabyrǧany tūrǧyzǧan kısı jūbaiyna degen nemqūrailylyǧyn körsetedı. Ol jarynyŋ sözın tyŋdaǧanymen, män bermeuı, onyŋ qarym-qatynasty qalypqa keltırmek bolǧan ūmtylysyna beijai qarauy mümkın. Būl törtınşı habarşy jūbailardyŋ otbasylyq ömırı soŋyna taqady degendı bıldırmeidı. Bıraq jūbailardyŋ arasy tym alystap, qarym-qatynasy būzylsa, otbasyndaǧy ahual naşarlai beredı. Ūdaiy bolatyn janjal men jaǧymsyz emosiialardan şarşaǧan erlı-zaiypty aqyr soŋynda ajyrasyp ketuı mümkın.

        Baqytsyzdyq äkeletın osy tört habarşynyŋ äserınen  otbasyŋyzdy qorǧauǧa tyrysyŋyz. Būlar alauyzdyq pen keleŋsızdıktıŋ üzılmeitın siklın [40] qalyptastyratynyn esten şyǧarmaŋyz.

Otbasyŋyzdy nyǧaitatyn

tört erejenı qoldanyŋyz

        Djon Gottman otbasyndaǧy jaǧdai qanşalyqty naşar bolsa da, keleŋsızdıkterden qūtylyp, qarym-qatynasty qalypqa keltırudıŋ tabiǧi mehanizmderın [41] ıske qosuǧa bolatynyna senımdı. Mūndai mehanizmder barlyq adamnyŋ boiynan tabylady. Mūny otbasy men nekenı jaqsartudyŋ tört erejesın (kıltın) qoldanu arqyly ıske asyruǧa bolady. Būl erejeler otbasyndaǧy kürdelı jaǧdailardy şeşuge jäne ömırımızdı retteuge, osylaişa, özımızdı äldeqaida jaily sezınuımızge kömektesedı. Jūbaiyŋyzǧa aitqanyŋyzdy jetkızu üşın ärı aralaryŋyzdaǧy qaişylyqtardy talqylap, özara tüsınısu üşın qajet kezınde osy tört erejenı paidalanyŋyz. 1-ereje: sabyrmen äreket etıŋız Alǧaşqy qadamyŋyz – sabyrmen äreket etıp üirenu. Sabyr saqtai bılu dūrys şeşım qabyldauǧa, konflikttı boldyrmauǧa kömektesedı jäne oilanbai ıs ısteu men aŋdamai söileuden saqtaidy. Aşuǧa erık bergende tılıŋızge ie bola almai qoiatynyŋyzdy bılgendıkten, sabyrǧa kelu üşın üzılıs jasau [42] qajet. Ärine, būl otbasyndaǧy keleŋsızdıktıŋ bärın şeşpeidı, bıraq jūbailardyŋ qarym-qatynasyn jaqsartudyŋ kelesı maŋyzdy erejelerın saqtaudy jeŋıldete tüsedı.    2-ereje: özıŋızdı qorǧamai söilep üirenıŋız Basynda būlai ısteu qiyn bolatyny anyq, öitkenı äŋgıme barysynda özıŋdı qorǧamai söileu [43] ädetın eş jerde üiretpeidı. Bıraq būl ädettı qalyptastyrǧan jūbailar qarym-qatynasyn tez arada jaqsarta alady. Eger äldenege daulasqan kezde ünemı özıŋızdı qorǧap söileseŋız, onda Aqyrzamannyŋ tört habarşysy otbasyŋyzǧa dendep enıp alǧan boluy da mümkın. Qarym-qatynastaǧy keleŋsızdık jaǧymdy jäne jaǧymsyz emosiialardyŋ teŋdıgın būzatyndyqtan, jūbaiyŋyzben araŋyzda kikıljıŋ tua beredı. Mūny tüzetu üşın jūbaiyŋyzǧa qatysty jaǧymdy oilau salty [44] taktikasyn qoldanyŋyz. Ony jiı maqtap, ısıne täntı bolǧanyŋyzdy [45] aityp otyryŋyz.   3-ereje: jūbaiyŋyzdy qoldap-quattaŋyz Qoldap-quattau degenımız – özıŋızdı jūbaiyŋyzdyŋ ornyna qoiyp körıp,[46] onyŋ emosiialyq küiın tüsınu. Jūbaiyŋyzǧa onyŋ ne sezıngenın bıletınıŋızdı jäne oiymen kelıspeseŋız de, ony qoldaitynyŋyzdy aityŋyz. Qoldau – öte tiımdı täsıl. Qoldau körsetu degenımız jūbaiyŋyz kelgende esık aşyp, quana qarsy alǧanmen bırdei. Mūndai qarym-qatynasty körgen soŋ, ol özın äldeqaida senımdı sezınedı de, sızdıŋ pıkırıŋızdı tyŋdauǧa qūlyqty bolady.      4-ereje: qaita-qaita tyrysyp körıŋız  Aitylǧan erejelerdıŋ kömegımen otbasylyq qarym-qatynasty nyǧaitu tehnikasynyŋ paidasyna bırden köz jetkıze almauyŋyz mümkın. Äsırese, otbasyŋyzda janjal jiı bolyp tūrsa, onyŋ jaqsy äserı bırden közge körınbeidı. Ünemı sabyr saqtau, özıŋdı qorǧamai söileu, jūbaiyŋyzdy qoldap- quattau – mūnyŋ bärın ısteu oŋai emes. Degenmen şarşasaŋyz da, būl erejeler sızge ūnamasa da, jalǧastyra beru kerek. Uaqyt öte kele būl täsıl konflikttı basqaru daǧdysyn [47] qalyptastyruǧa kömektesedı. Osylaişa, sızder  ūrys-kerıs pen janjal, bır-bırıŋızdı aiyptau, qorqytu sekıldı äreketterden tyiyla bastaisyzdar. Al būl öz kezegınde bır-bırıŋızben dūrys söilesuge, qarym-qatynastaryŋyzdy jaqsartuǧa jäne otbasynyŋ ırgesın nyǧaituǧa kömektesedı.  

Bolaşaqqa baqytty bolam degen ümıtpen qaraŋyz

        «Otbasynyŋ baqytty nemese baqytsyz boluy nege bailanysty?» kıtaby naqty ǧylymi negızge[48] süienıp jazylǧan. Al ondaǧy däiekterdıŋ dälelı retınde myŋdaǧan erlı-zaiyptynyŋ täjıribesın keltıruge bolady. Djon Gottman men onyŋ toby asa auqymdy zertteu jūmysyn [49] atqardy, sonyŋ arqasynda baqytty jäne baqytsyz otbasylardy körsetetın mınez-qūlyqtyŋ ortaq zaŋdylyqtary [50] men bırlese äreket etudıŋ mehanizmderın anyqtady. Otbasylyq ömırıŋızdı jaqsartu üşın sız eŋ aldymen, neke men otbasyna qatysty eskırgen stereotipter men mifterden qūtyluyŋyz kerek. Sebebı olar jūbailardyŋ özara tüsınısuıne kedergı keltıredı. Avtor baqytty otbasy men sättı qūrylǧan nekenıŋ negızgı üş türın bölıp körsetedı. Sızdıŋ mındetıŋız – olardyŋ qaisysy özıŋızge jaqyn ekenın anyqtap, jūbaiyŋyz ekeuıŋızdıŋ araŋyzdy jalǧap tūrǧan bailanysty nyǧaitu. Kıtaptyŋ negızgı ideiasy [51] jūbailardyŋ qarym-qatynasyndaǧy jaǧymdy jäne jaǧymsyz bailanystyŋ tepe-teŋdıgın eseptei bılu. Būl tepe-teŋdık otbasy baqytynyŋ baiandy boluyna sebep bolady. Jaǧymdy jäne jaǧymsyz emosiialardyŋ araqatynasy bes pen bırge teŋ bolsa, būl tepe-teŋdık saqtalady. Öz otbasyŋyzdaǧy jaǧdaidy baǧalaŋyz da, qajet bolsa, kıtaptaǧy keŋesterge süiene otyryp, qarym-qatynasyŋyzdaǧy jaǧymdy jäne jaǧymsyz närselerdıŋ araqatynasyn retteŋız. Djon Gottman otbasyŋyzǧa qauıp töndıruı mümkın qarym-qatynastyŋ jaǧymsyz stilınıŋ ekı türın de suretteidı. Olar Aqyrzamannyŋ tört habarşysymen, iaǧni otbasyŋyzda qiyndyqtar bar ekenın körsetetın belgılermen tyǧyz bailanysty.    Mūnan soŋ avtor oqyrmanǧa otbasyndaǧy jaǧymsyz jaǧdailarmen küresuge kömektesetın jäne jūbailardyŋ qarym-qatynasyn qalypqa keltırıp, olardyŋ özara tüsınısuıne jol aşatyn ämbebap tört ereje turaly baiandaidy.         Būl erejelerdı saqtasaŋyz, jūbaiyŋyzben araŋyzdaǧy tüsınıspeuşılıkterdıŋ otbasyŋyzdy oiran etuıne [52] jol bermeisız. Osylaişa, otbasyŋyzdyŋ ötkenıne maqtanyşpen qarai alasyz. Jūbaiyŋyzben bırge otbasynyŋ baqyty üşın küresken künderıŋızdı esten şyǧarmai, bolaşaqqa tek ümıtpen qaraityn bolasyz!   [1] qiyn kezeŋ – frightening time– straşnoe vremia [2] jūp – couple – para [3] qapalandyrarlyq – distressing – udruchaiuşii [4] älsız – fragile – hrupkii [5] eskertetın belgıler – warning signs – preduprejdaiuşie znaki [6] boljau – foretell – predskazat [7] tüsınıspeuşılık – misunderstanding – nedoponimanie [8] tösek qatynasyndaǧy kelıspeuşılıkter – sexual disagreements – seksualnye raznoglasiia [9] säikes kelu – compatibility – sovmestimost [10] berık otbasy – sound marriage – krepkii brak [11] jeŋıl ärı sabyrly – ease and calm – legkost i spokoistvie [12] salqynqandy kelısım – passionless arrangement – besstrastnaia dogovorennost [13] janjaldasqanda bärın qirata jazdau – fight on a grand scale – skandalit s razmahom [14] naǧyz adaldyq – full honesty – polnaia chestnost [15] zorlyq – violence – nasilie [16] tyǧyryq (tūiyq) – deadlock – tupik [17] jai ǧana – subtly – nenaviazchivo [18] sezımdı sözsız bıldıru – quiet acts of tenderness – proiavlenie nejnosti bez slov [19] alǧys bıldıru – be appreciative – budte blagodarny [20] qoldap-quattau – be supportive – okazyvat podderjku [21] empatiia tanytuda jasandylyq bolmaidy – empathy can’t be faked – empatiiu nevozmojno poddelat [22] oiyn men qaljyŋ – playful teasing – igrivoe poddraznivanie [23] naşarlau – get worse – uhudşatsia [24] baqylai almau – spin out of control – vyhodit iz-pod kontrolia [25] otbasyn oiran etu – corrode your marriage – razruşat vaş brak [26] dūşpandyq niettegı otbasy – hostile-engaged type – vrajdebno nastroennyi tip [27] aiqailau – yell – krichat [28] basynu – abuse – oskorbliat [29] dūşpandyq niettegı selqos jūp – hostile-detached – vrajdebno otstranennyi [30] qiyndyqtyŋ bärın ışte saqtau – keep all my problems to myself – derjat vse svoi problemy v sebe [31] naqty rettılık – specific sequence – konkretnaia posledovatelnost [32] jaŋylys jol – wrong track – nevernyi put [33] qarym-qatynastyŋ tübıne jetetın täsıl – disastrous ways of interacting – katastroficheskie sposoby obşeniia [34] tatulyq ornatu – peacemaking – mirotvorchestvo [35] aiyp taǧu – blaming – obviniat [36] tıl tigızu – contempt – oskorblenie [37] külkıge ainaldyru – mockery – nasmeşka [38] konflikttı küşeitu – escalate a conflict – usilivat konflikt [39] kınäsız qūrban – innocent victim – nevinnaia jertva [40] alauyzdyq pen keleŋsızdık siklı – cycle of discord and negativity – sikl raznoglasii i negativa [41] tabiǧi mehanizmder – natural mechanisms – estestvennye mehanizmy [42] sabyrǧa kelu üşın üzılıs jasau – calming break – pauza, chtoby uspokoitsia [43] äŋgıme barysynda özıŋdı qorǧamai söileu – listening and speaking without being defensive – sluşat i govorit, ne zaşişaias [44] jaǧymdy oilau salty – positive mindset – pozitivnoe myşlenie [45] täntı bolu – admire – voshişatsia [46] özıŋızdı jūbaiyŋyzdyŋ ornyna qoiu – putting yourself in your partner’s shoes – postavit sebia na mesto svoego partnera [47] konflikttı basqaru daǧdysy – conflict-management skills – navyki upravleniia konfliktami [48] naqty ǧylymi negız – sound scientific foundation – prochnaia nauchnaia osnova [49] auqymdy jūmys – tremendous job – ogromnaia rabota [50] mınez-qūlyqtyŋ ortaq zaŋdylyqtary – behavioral patterns – obşie modeli povedeniia [51] negızgı ideia – cornerstone – kraeugolnyi kamen [52] otbasyn oiran etu – marital breakdown – raspad semi  

 Kıtaptyŋ aǧylşyn tılındegı atauy: 

WHY MARRIAGES SUCCEED OR FAIL

And how you can make yours last

John Gottman

 

Avtor turaly derek: 

     Djon Gottman – neke men otbasy mäselelerın zerttep jürgen tanymal sarapşy, psihologiia doktory jäne bırneşe bestsellerdıŋ avtory. Bırneşe jyl būryn ol otbasylyq qarym-qatynasty zertteitın älemdegı bedeldı 10 mamannyŋ qataryna enıp, erlı-zaiyptylarǧa eŋ qiyn mäselelerde kömektese alatyn adam atanǧan bolatyn.    

"Mazmūndama" jobasynyŋ avtory jäne ruhani jetekşısı -

Şyŋǧys MŪQAN.

"Mazmūndama" jobasy şyǧarǧan kıtaptardy Kaspi gold mobildık qosymşasy arqyly satyp aluǧa bolady: 

  "Mazmūndama" kıtaptary endı Kaspi.kz dükenınde qoljetımdı! Ol üşın sıltemenı basyŋyz:  https://kaspi.kz/shop/search/?q=%3AallMerchants%3AMazmyndama&at=2 Qazaqstannyŋ kez-kelgen jerınen tapsyrys beruge bolady! Kıtaptardy bölıp te tölei alasyz! Egerde 5 000 teŋgege tapsyrys berseŋız, kıtapty jetkızu tegın! #Mazmundama #Qazaqsha100Bestseller #Oquǧatiıs10kıtap