(Portret-esse)
Súleıi Syrdyń men edim,
Serkesi sózdiń sen ediń.
Sóz marjanyn sen terip,
Sońyńnan jyrlap kelemin.
Jarty ǵasyr jol júrdiń,
Bógennen búginge deıin.
Araldyń aqjal tolqynyn,
Aǵajan, saǵan teńeıin...
(Berik Júsipovtiń tolǵaýynan)
Balyqshynyń balasy
Bul jýrfak jalyn ustatpaı qoıdy. KazGÝ-den taǵy da qulap keldim. Bizdiń balyqshylar aýylynda buljymas dástúr bar. Oqýdan bir-eki ret jolyń bolmaı, qaıtyp oralsań, qolyńa bes qulash aý berip, astyńa esik pen tórdeı qara qaıyq mingizip, uly teńizge aıdaıdy. Sosyn atakásibińmen armansyz aınalysasyń. Oqýdy umytasyń. Kúnderdiń kúninde keýdesine orden taqqan ozat balyqshy bolýyń múmkin. Jýrnalıst bolam degen armanyń ádire qalady. Qaıta sol armanyna jetken basqa bireýlerge eńbek adamy retinde suhbat berip turýyń ǵajap emes. Onda da balyqtyń ornyna baldyr aýlap júretin bos belbeý bireý emes, táýir balyqshy bola alsań jaqsy. Balyqshylyqqa o bastan qyrym joq men sony oılasam, mazam ketedi. Kórshiles balyqshy aýyldarynan shyǵyp, qalamger bolǵan aǵalarymnyń bári meniń ıdealym. Solardan artyq baqytty jan joq sekildi kórinedi. Jazýǵa qabilettiliginiń arqasynda balyqshy aýyldarynan shyǵandap shyǵyp ketken aǵalarymnyń bári dúnıeni dúrildetip tur. Ábdijámil Nurpeıisov, Abdýl-Hamıd Marhabaev, Moldahmet Qanaz, Jaqaý Dáýrenbekov, Jarasqan Ábdirashev, Shómishbaı Sarıev, Saılaýbaı Jubatyrov...
Antalap turǵan aýyldastaryma qyryndaý qarap, jel aıdaǵan qańbaqtaı qańǵalaqtap kelip qonǵan shaǵyn ushaqtan túsip jatyrmyn. Jyl saıyn oqýǵa ilinbeı qaıtyp keletin maǵan jurttyń kózi de ábden úırengen sekildi. Menimen birge mektep bitirgender úshinshi kýrstyń stýdenti atanyp, aıdarynan jel esip, Qaratereńniń ırek-ırek kóshesinde oıqastap júr. Al men bolsam, «Men de únsiz qalamyn suraq bergen, Únsiz murnyn shuqıdy Muratbergen, Týǵan aýyl deıtuǵyn taqyrypta, Shyǵarmadan «eki» alyp qulap kelgen» dep jyrlaǵan Esenǵalıdyń keıipkeri sııaqty samsozbyn. Eshnársege hoshym joq. «Jazbadyń ba?» degende, «Ne jazasyń...» dep esineıtin Muratbergendeı emes, etim tirileý sııaqty edi...
Aýylda kózge kúıik bolyp júre bermeıin dep, buryn ózim jumys istegen qurylys brıgadasyna ilesip, kórshi aýylǵa tartyp kettim. Mine, endi Qosjar aýylynda mektep salyp jatyrmyz. Qurylystyń da óz qyzyǵy bar. Jumysshy jigitter shetinen qý tildi. Kádimgi teńiz betkeı turǵyndarynyń keriketken qyrshańqy minezi tilinen de, túrinen de kórinip turady. Bir-birin keshke deıin qaljyńmen qajaıdy da júredi. Ásirese, Jeńsikbaı degen aǵamyzdyń tili ay. Birde Qosjarǵa Aral balyq kombınatynyń qurylys bóliminen yzdıǵan jap-jas ınjener keldi. Oqýdy jańa bitirse kerek, kúnniń ystyǵyna qaramastan shyrtıyp kostıým-shalbar kıip alǵan. Moınynda alashubar galstýk. Aptaptyń astynda qylǵynyp óleıin dep tur. Sonysyna qaramaı brıgadırimizge dikeń-dikeń etedi. Kókqyrsyq Nurmyrza ementten bosaǵan qapty ádeıi solaı qarap turyp qaqty. Sóıtip, tońmoıyn ınjenerdiń turpaıy qylyǵyna eptep qana áleýmettik qarsylyq kórsetti.
– Oqyǵan ıtke daýa joq, – dep kúrsindi bir aǵam. Jyl saıyn oqýdan qulap kelip júrgen meniń basym salbyrap ketti. Sol kezde qasyna Nurmyrzany alyp, naýadaǵy balshyqty ketpenmen aralastyryp, ılep jatqan Jeńsikbaı aǵam asa bir qapaly daýyspen bylaı dedi:
– Men mektep bitirgeli mine, pálenbaı jyl ótipti. Oqyǵanymda, búginde mınıstrdiń orynbasary bolatyn edim. Áıteýir sonsha ýaqyttan beri bir ósem ǵoı. Endi mine oqymaǵannyń kesirinen bir naýany eki adam basqaryp turmyz...
Nurmyrza ketpenin laqtyryp jiberip, jatyp alyp kúldi. Ózi de demalýǵa syltaý tappaı tursa kerek.
Kúlýin kúlsek te, árqaısymyz ártúrli oıǵa kettik. Ýaqyt zyrlap ótip barady. Jýrnalıst bolam degen úmitim jińishkere bastady. Sony oılap unjyrǵam túsedi. «Sol oqýyńa túsip, erterek qarańdy batyrǵanyń jaqsy edi, – deıdi Nurmyrza. – Báribir qara jumys istep, qaryq qylatyn adamǵa uqsamaısyń». Osyndaı sózdi estigen soń, odan saıyn eńsem eziledi.
Óstip qamyǵyp otyrǵanyńda, qurylystyń basyna gazet-jýrnal keledi. Kóseýmen qozǵaǵan qolamta sekildi keýdeńde qaıtadan ot tutanady. Jalǵyz men emes, gazettiń kelgenine bári de qýanady. Bulardyń qaı-qaısysy da jumysshy demeseń, Qaratereńniń aýyldyq kitaphanasynyń bar kitabyn oqyp taýysqan kisiler. Jalpy, bizdiń aýyl – oqý ótip ketken aýyl.
Erterek jetkenimiz aldymen «Lenınshil jasqa» tap beremiz. Bul jastar basylymynyń jutynyp turǵan kezi. Taqyrypty oınatyp turyp qoıady. Etekteı gazetti qarap otyrǵan Erseıit degen aǵamyz keremet jańalyq aıtty. Aıtqany ol úshin ánsheıin ǵana nárse bolǵanymen, jýrfakka baram dep janyǵyp júrgen men úshin asa mańyzdy edi. «Mynaý Qýanysh Jıenbaev degen Bógenniń jigiti ǵoı, – dedi gazettegi áldebir maqalaǵa kóz salyp. – Baıaǵyda mektepte oqyp júrgen kezde, aýdandyq gazetke jarysyp maqala jazatyn edik. Qazir qaıdam, bizdi tanymaıtyn da shyǵar...».
– Qalaı, sonda kádimgi «Lenınshil jastaǵy» Qýanysh Jıenbaev myna turǵan Bógendiki me? – dedim julyp alǵandaı.
– Iá deımin. Bógen bolǵanda da, anaý Kónebógennen... Sol aýylda turatyn balyqshynyń balasy.
Bul gazettiń barlyq jýrnalısteriniń aty-jónin jatqa biletin edik. «Lenınshil jastyń» qyzmetkerleriniń árqaısysy «Qaırattyń» fýtbolshylaryndaı tanymal. Sol marǵasqalardyń biriniń darııanyń arǵy betindegi Bógennen bolyp shyǵýy maǵan qatty áser etti.
Bógen – bizdiń Qaratereńge qaraǵanda, qaı jaǵynan da ilgerileý turatyn aýyl. Baıaǵyda, ótken ǵasyrdyń jıyrmasynshy jyldarynyń basynda «Volga boıynda ashtyqtan buralyp jatqan qarttar men balalarǵa azyq kerek» dep Lenın kókem arnaıy hat jazǵanda, bar sharýasyn jınap qoıyp, bir kisideı jumylyp, bir kúnde on tórt vagon balyq jóneltken bógendikter tarıhtyń jylnamasyna jazylǵan. Bul oqıǵa anaý-mynaýǵa eleńdeı bermeıtin syrbaz da kerbez klassıgimiz Fabıt Músirepovtiń «Jıyrma tórt saǵatta» degen áńgimesine arqaý bolǵan. Bógen – segiz jasynda túıeden qulap mertigip, ómir boıy tósekke tańylyp jatsa da, óz betinshe bilim alyp, tynbaı eńbektengen qaısar qalamger Zeınolla Shúkirovtiń kindik qany tamǵan jer. Talaıdy tańǵaldyrǵan erligi úshin el-jurty aýyldaǵy eki qabatty záýlim mektepti bastaýysh klasty da bitirmegen Zeınollanyń atymen ataǵan. Órimdeı jas kezinde «Alystaǵy araldarymen» eldi dúr etkizip, typ-tynysh júrgen talaı balany teńizge qaraı órgizgen Saılaýbaı Jubatyrov ta osy eldi mekenniń týmasy edi. Ol az deseń, teńizden tergen marjany keýdesine Altyn juldyz bop qonǵan, murty taýdaı balyqshy Tólegen Álimbetov te sol Bógenniń perzenti bolatyn. Osyndaı aýyldan Qýanysh sekildi «Lenınshil jastyń» betin bermeı turǵan alymdy jýrnalıstiń, qarymdy jazýshynyń shyǵýy zańdy sekildi kórindi.
Bógendeı bolmaǵanmen, bizdiń Qaratereńniń de ózine jetetin ataq-abyroıy barshylyq. Balyqty eshkimnen kem aýlamaımyz. Tipti Bógenge qaraǵanda darııanyń teńizge quıar tusyna jaqynyraq bolǵan soń, tereńnen tintemiz. Lenın atam balyqty bizden emes, Bógennen surady. Surasa, on tórt emes, jıyrma tórt vagon jiberer edik. Lenındeı álemge áıgili bolmasa da, ataq-dańqy jer jaratyn ataqty ýkraın aqyny Taras Shevchenko bir kezde aıdalyp kelip, bizdiń Qaratereńniń qumynda jortyp júripti. Sý jańa kıimmen qansha aýnasań da ústińnen sýsyp túsetin, qylaýdaı daq túsirmeıtin shege qumǵa Taras kókem tabanyn armansyz qyzdyrypty. Qýǵyn-súrginde kóńil-kúıiniń buzylyp júrgenine qaramastan aýyldyń shetine aǵash otyrǵyzypty. Soǵan qýanǵannan biz sol kisiniń atyn orta mektepke bere salyppyz.
Aýdy jaǵalaýdan aýlaǵyraq baryp salyp, sary sazandy kúnde oljalap júrsek te, aýyldyń mańdaıyna bitken birde-bir Eńbek erimiz joq. Al Bógende bar. Qaratereńnen Shákirat jáne Shákizat Dármaǵambetovter, Begimbaı Uzaqbaev degen belgili jýrnalıster shyqqan. Olardyń bári de Qyzylordada qyzmet isteıdi. Al bógendik jýrnalıster shetinen Almatyda turady. Bógenniń Tolybaı Abylaev degen kásibı aqyny bar. Al bizdiń Qaratereń aqyn jaǵynan uıatty (Ol kezde búgingi Syr eli men Qyr eline tanymal arqaly aqynymyz Talǵat Tileýlesov áli ósip-jetile qoıǵan joq-ty. Sirá, sómkesindegi kitap-dápterine qosyp, nan-shekeri men kámpıt-pesheneıin salyp alyp, qoly tıgende mektepke baryp júrgen kezi-aý deımin). Sondyqtan osy Bógen aýyly qalamgerleriniń jazǵany qoıýyraq, bir nesibesi artyǵyraq sekildi kórinetin. Jas qalamger retinde esimi jıi atalyp júrgen Qýanysh Jıenbaev ta maǵan sol Bógenniń bir artyqshylyǵyndaı kórindi de turdy.
Bir adamnyń bastyǵy
Keler jyly oqýǵa tústim. Birer aıdan soń Qýanysh Jıenbaevty izdep, «Lenınshil jasqa» keldim. Qur barmaı, bir maqala jazyp ákelgem. Aqsary, ashań jigit eken. Kúlimsirep qarsy aldy. Ilbı basyp, ımenip kirgem. Júziniń jyly ekenin kórgen soń, eptep tilim shyǵa bastady.
– Aǵa, men sizdiń jolyńyzdy qýyp... Qaratereńniń balasy edim. Jýrfakqa bıyl tústim. Jazǵandaryńyzdyń bárin de oqyp júrmin... Bizdiń aýyldaǵy Erseıit bar ǵoı... sol sizdi tanıdy eken. Jalpy, sizdi bizdiń Qaratereńniń bári biledi...
Qajet nárseni de, qajet emes nárseni de seńdeı sapyrylystyryp, soǵyp otyrmyn. Ol kúldi.
– Jaraıdy, durys... Myna maqalańdy... jaramasa da shyǵaram, – dedi sodan soń. Ánsheıin aıta salǵan shyǵar dep oıladym. Biraq erteńinde gazetti qarasam, birinshi betinde tur! Bul «Iske sát, ıhtıologtar!» degen reportaj edi. Sirá, «Nómirge reportaj» degen kúndelikti aıdarǵa oraılasa ketse kerek. Birinshi kýrstyń balasyna budan artyq baqyt bar ma? Osydan keıin men redakııaǵa jıi keletin boldym. «Lenınshil jastaǵy» basqa da aǵalarymmen jaqynyraq aralastym. Sóıtip, besinshi kýrsta oqyp júrgenimde, osy basylymǵa qyzmetke shaqyryldym. Týra Qýanysh aǵam basqaratyn bólimge keldim. Sóıtip, darııanyń eki jaǵyna qońsy qonǵan balyqshylar aýylynyń eki balasy bir bólmede otyryp qyzmet istedik. Ol kisi bólim meńgerýshisi, men bolsam tilshimin. Aýyldan kelgen bizdiń ákeı gazet redakııasynyń osy bir qurylymyna túk túsinbeı, basyn shaıqaýmen boldy.
– Men ǵoı, oqymaǵan adam bolsam da aýylda brıgadırmin. Qaramaǵymda on-on bes adam bar. Álgilerdi qalaǵanymsha jýsatyp, órgizemin. Aınalaıyn, Qýanysh-aý, mektepte on jyl, ýnıversıtette bes jyl oqyǵanda, jetken jeriń bizdiń balanyń bastyǵy ma?!
Qýanysh aǵam ishek-silesi qatyp kúledi. Keıin sol bólimge men basshy bolǵanda, ákeıdiń «Zav. otdel» degeniń álgi bir adamnyń bastyǵy ma?» dep qomsynǵany bar.
Biraq sol bir adamnyń bastyǵy maǵan kóp nárse úıretti. Meni jedeldikke baýlydy. Bizdiń stýdent kezimizde jazǵan aǵaıyndy segiz mehanızator jigit týraly «Segiz tulpar erttegen segiz suńqar» atty ocherkin oqyp, mundaı soqtaly dúnıeni bir aı boıy ázirleıtin shyǵar dep oılaıtynmyn. Sóıtsem, Qýanysh aǵam kez kelgen ocherkin bir otyrǵanda jazyp tastaıdy eken. Ol gazetke usynatyn dúnıelerin únemi jumys ústinde jazady. Bastaǵan dúnıesin tez bitiredi. «Arlynyń alaqany ystyq», «Teńizdeı terbelgen taǵdyr» degen súbeli dúnıelerin meniń kóz aldymda otyryp bastap, eki-úsh saǵatta aıaqtap shyqty.
«Lenınshil jastyń» bólim meńgerýshileriniń bári de tereze jaqta, al tilshileri esikke taqaý otyrady. Mundaǵy qalyptasqan dástúr boıynsha, bólim meńgerýshisiniń bos turǵan oryndyǵyna tilshi eshqashan otyrmaıdy. Bul daǵdyny kim ornatqany belgisiz. Óziń ósip-jetilip, sol orynǵa jaıǵasqansha jolamaýǵa tıissiń. Bir jaǵynan bul bólim meńgerýshisi qyzmetiniń qadir-qasıetin arttyratyn úrdis sekildi edi. Shynynda da bólim meńgerýshilikke, ıaǵnı álgi bizdiń ákeı aıtqandaı, bir adamnyń bastyqtyǵyna jýrnalıst kóp eńbek sińirip baryp qol jetkizedi. Qanshama ocherk jazady, qanshama jerdi sharlaıdy. Elge ábden tanymal bolǵan kezde, bólimniń tizginin qolǵa alady. Ony aıtasyń, bul qyzmetke taǵaıyndalar aldynda arnaıy baryp, kishi eKanyń batasyn alyp keledi. Al sol tustaǵy «bir adamnyń bastyqtarynyń» kimder ekenin qarańyz. Janbolat Aýpbaev, Jarylqap Beısenbaıuly, Nesip Júnisbaev, Ótegen Oralbaev, Sattar Saparbekov, Jumagúl Soltıeva, Nurlytaı Úrkimbaı, Jumabaı Shashtaıuly, Ertaı Aıǵalıev, Qasym Ázimhan... Al sol bastyqtardyń qaramaǵyndaǵy «bir adamdar» da osal bolǵan joq. Qonysbek Botbaı, Ádilǵazy Qaıyrbekov, Qaınar Oljaı, Dúráli Dúısebaı, Baıan Bolathanova, Alma Muhamedjanova, Saparbaı Parmanqul, Serik Rásilov, Qydyrbek Rysbekov, Ánýarbek Áýelbek jáne basqalardy «bir adamnyń bastyqtary» jeke-jeke baptap jatty.
Qýanysh aǵam da sol tórdegi ornynda otyryp, terezeden kókbazar jaqqa kóz tastap, sál oılanyp alady da, burqyratyp jaza jóneledi. Qatty qyzyǵam. Men de sóıtip óndire siltegim keledi. Jazýyna qarasam, túk túsinbeımin. Jybyrlaǵan birdeńe... Sodan Qýanysh aǵama eliktep, men de bir jybyrlatyp jazyp kóreıin. Jybyrlaýyn jybyrlaıdy, biraq ónbeıdi. Sóıtip, ógizaıańmen júrip-aq, ol kisiniń tájirıbesin úırene bastadyq.
Buryn sekretarıatta qyzmet istegendikten, keıde arnaýly betterdiń maketin ózi syzady. Usynylǵan maqalalardyń basylym betindegi kelbetin áp-sátte ajarlandyryp jiberedi.
Taqyrypty tartymdy etip qoıýǵa beıimdedi. Jalpy, oqyrmandy shaqyryp turatyn taqyryp tabý – «Lenınshil jastyń» qashannan qalyptasqan úrdisteriniń biri. Berdiqulov engizgen dástúr. Qýanysh aǵa da osy qaǵıdany qatań ustanady. Usynǵan taqyrybyń unamasa, ortan belinen bir syzady. Qýanysh Jıenbaıdyń taqyryp qoıýǵa sheberligin kórkem shyǵarmalarynyń ataýynan da ańǵarýǵa bolar edi. «Jalǵyz jelken», «Teńizdegi bir tamshy», «Paromshynyń portreti», «Qulan janaryndaǵy ǵumyr», «Bir mashına aq kirpish», «Jer silkinisinen bir juma buryn», «Án salýǵa áli erte»... Osylaı jalǵasyp kete beredi. Taqyryptary oqyrmandy eleń etkizedi. Birden oqýǵa jeteleıdi. Bul da onyń talaı jyl qorǵasyn áriptiń ýyn jutyp, gazette qyzmet istegeniniń jemisi.
Biz osynyń bárinen tálim aldyq. «Bir adamnyń bastyǵy» meni ǵana emes, basqalardy da baýlydy. Qýanysh Jıenbaıdyń ár jyldarda basqarǵan «bir adamdary» – Qaınar Oljaı, Serik Rásilov, Gúlzııa Pirálıeva, Muhtar Naýshabaevtar elge belgili qalamgerlerge aınaldy. Búginde qazaq jýrnalıstıkasy men ádebıetiniń altyn dińgegin bir kezdegi «bir adamnyń bastyqtary» myǵym ustap tur.
Qýanysh aǵam ázil-qaljyńǵa da epti. Ásirese qurdasy Qasym Ázimhan ekeýiniń sóz qaǵysqandary keremet. Birde Qýanysh aǵa sabaǵynan úzilip túsken áldebir jalǵyz japyraqty ústeliniń ústindegi staqanǵa salyp, sý quıyp qoıypty. Sony kórgen Qasaǵań: «Óı, mynaý ne?» deıdi tańdanyp. «Ne bolýshy edi? Gúl! Erteń-aq ósip ketedi...». «Mynaýyń ósem degenshe...». «Kóresiń ǵoı, saıasynda otyratyn bolasyń áli!». Biraq Qasym aǵama jaıqalǵan ásem gúlderdiń saıasynda damyldaýdyń sáti túspedi. Eki-úsh kúnnen keıin Qýanysh aǵamnyń japyraǵy bir jaqta, ydysy bir jaqta jatty. Gúlimiz gúl bolmady...
Osylaısha «bir adamnyń bastyqtary» kúni boıy bitpeıtin qaptaǵan jumystyń arasynda ádemi ázil men qazaqy qaljyńǵa da ýaqyt tapty...
Teńizben tamyrlas taqyryp
Qýanysh Jıenbaıdyń búkil shyǵarmashylyq bolmys-bitimi teńiz taqyrybyn aıshyqtap kórsetýge negizdelgen. Jazǵan dúnıeleri de, qoǵamdyq isteri de teńiz tóńireginen alystamaıdy. Qaıda júrse de, mı júıesiniń bir múıisinde Aral turady.
Birde bir top jazýshy Aralǵa baratyn bolyp, jolǵa jınaldy. Elimizdiń Balyq sharýashylyǵy mınıstri Qudaıbergen Sarjanov respýblıkanyń Joǵarǵy Keńesine depýtattyqqa túskeli jatyr eken. Sol kisige qoldaý kórsetpekshimiz. Araldan shyqqan atyshýly qalamger aǵalarym bul joly jas bolsam da, qatarlaryna meni qosty. Ilgeride Aralda Qudaıbergen aǵa basqarǵan mekemede jumys istegen men bul usynysty qýana qup aldym. Ol kezde qazirgideı depýtat bitken tizim boıynsha tizilip baryp, Parlament qabyrǵasyna syzylyp otyra qalmaıdy. Jan alysyp, jan berisken maıdan bolady. Demokratııanyń dúrildep turǵan tusy. Úsh kandıdat úsh jaqtan atoı saldy. Ana ekeýi de osal emes. Bireýi – oblystyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy Vıtalıı Brynkın. Ekinshisi – aýdandyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy Ádilbek Áıimbetov. Eki qazaq, bir orys bir-birine ejireıe qarap, dodaǵa kirisip kep ketti. Biz eki topqa bólinip alyp, aýyl-aýyldy aralaımyz. Elden shyqqan jalǵyz mınıstrge daýys berýge shaqyramyz. Qýanysh aǵamyz ekeýmiz bir toptamyz.
Keshke qaraı Kónebógen aýlyna kelip qonǵanbyz. Tańerteń oıansam, Serik Baıhonov tamaǵy jybyrlap, temeki izdep júr eken. Jeroshaqtyń moınyna túnde keptirip qoıǵan bireýdiń bir tal temekisin taýyp berdim. «Osy jas balalardyń maǵan temeki ákep berýge jaraǵanyn Músekeń kórmedi-aý», – dep mıyǵynan kúlgen Sekeń syrtqa bettedi. Men de ilese shyqtym. Qýanysh aǵam anadaı jerde kostıýmin jelbegeı jamylyp alyp, shashyn samalǵa taratyp, aıańdap júr eken. Serik Baıhonov myrs ete qaldy:
– Áne, qarashy seniń aǵańdy... Ataqty jazýshylar anda-sanda aýyldaryna kelip, óstip júredi eken degendi bir jerden oqyǵan ǵoı...
Ekeýiniń tirligi – osy. Bir-birin tili jetkenshe qajaıdy.
Sol joly qansha tyrbanǵanymyzben, Qudaıbergen aǵamyzdy depýtattyqqa ótkize almaı qaıttyq. Basshylarymen qosyla shapqan Ádilbek aǵam da jeńilip qaldy. Ólispeı berispeımiz dep jantalasqan qos qazaqty shań qaptyryp, Brynkın depýtat atandy. Osy sıýjet keıinnen sol kezde abyroıy asyp turǵan «Tamashanyń» talaı qoıylymyna ózek boldy. Araldyń eki perzenti de qazir el ishinde balyq ósirýmen aınalysady. Burynǵy mınıstr týǵan aýyly Amanótkelge qaıtyp oralǵan. Al Brynkın qazaq jurtynan áldeqashan qarasyn batyrǵan. Qaıran meniń Aralym... Teńizdiń teristikten soǵatyn jeli sekildi keıde óstetini de bar...
Jalpy, Qýanysh aǵam tek jýrnalıstik dúnıelerine ǵana emes, kórkem shyǵarmadaǵy keıipkerlerine de at tańdaýdyń sheberi. Kóbine-kóp shyǵarmasyndaǵy tulǵalardyń aty men zaty úılesimdi bolǵanyna mán beredi. Birde talantty jazýshy Jańabek Shaǵataev ekeýmiz bizdiń «Jas alashtaǵy» jumys bólmemizde bir-birimizdi qaljyńmen qajap otyrǵanbyz. Jańabek bir áńgimeniń retinde «Biz adamdardyń boıynan shýaq izdeımiz ǵoı» dep qaldy. Sol-aq eken bólim bastyǵy Qýanysh aǵam eleń etti. Júzi jaınap, qaıta-qaıta qaǵazyna shuqshıyp, ózimen-ózi bolyp ketti. Aldynda tunjyrap, saly sýǵa ketip otyrǵan. Keıin bildik, Qýanysh aǵam bir keıipker qyzynyń minez-qulqyna saı at taba almaı otyr eken. Sóıtip, oıda-jaqta bólmemizge bas suqqan Jańabek sol keıipkerge Shýaq dep at qoıyp ketti. Ony onshaqty kún ótken soń, osy áńgime «Qazaq ádebıetinde» jaryq kórgende bir-aq bildik.
Ol Araldyń adamdarynyń boıamasyz beınesin ádebıetke ákeldi. Jazýshynyń áńgimelerin oqyp otyrǵanda, teńizdiń aqjal tolqyndarynyń jaǵalaýdy urǵany qulaqqa keledi, shýda-shýda shalańnyń ıisi shyǵady, qoranyń syrtynda dóńgelenip jatqan qabadan kóz aldyńa elesteıdi. Ári qaraı tereńdeı tússeń, «Elaman súıek ketti dep, elińe sálem aıta bar» dep kásibı maqal aıtyp, qaýqyldasyp otyrǵan balyqshylardyń ortasynan bir-aq shyǵasyń. Araldyń atpal balyqshylarynyń ómiri ózgeshe bir álem. Teńiz jaǵasynda óskender shetinen iri keledi. Jylymnan oljaly oralǵandardyń kúrek tisi soıdıyp, qos búıirin sabalap, teńizden tapqanyn ortaǵa salyp, «bir maǵan, bir saǵan» dep balyq bólisip jatqandary keremet! «Bul neniń talasy?» degen suraýly sóılem Araldyń kásibı leksıkonynda «Balyq bólise almaı jatyrsyńdar ma?» dep aıtylady. Balyqshylar balyq jep otyrǵanda, kásibı sheberliktiń kókesin kórsetedi. Bir ezýinen balyqtyń etin súńgitip jiberip, ekinshi ezýinen lezdiń arasynda jylan jalaǵandaı etip súıegin shyǵaryp jatqanda, anaý-mynaý stanogyńnyń ózi jolda qalady. Qýanysh Jıenbaıdyń ereksheligi de Aral adamdarynyń osyndaı tabıǵı turpatyn shynaıy bere biletindiginde. Onyń áńgimeleri men povesteriniń keıipkerleri – Aral aımaǵynda adal eńbegimen kún kórip júrgen qarapaıym adamdar. Shetinen jany siri. Sharýany qolǵa alsa, úlekteı japyrady. Qyrshańqy áńgimege kelgende, qamshy saldyrmaıdy. Ázil aıtsań, kóterýdeı-aq kóteredi. Bir qaraǵanda minezderi teńizdiń tynshyǵan sátindeı momyn. Biraq namysyna tıseń, Araldyń kárine mingenindeı dúleı. Ashýǵa bassa, at ústinde turǵan jerińnen julyp alady. Keıipteýdiń sheberi Qýanysh mine, osy adamdardyń tıptendirilgen minezdemesin jasady. Tabanynan sý ketken Araldyń júıkesi juqarǵan jurtynyń shynaıy beınesin shyǵarmalaryna mór qyp basty. Tanymal jýrnalıst, belgili jazýshy atandy. Talaı basylymda jemisti qyzmet istedi.
Endi búgin araldyqtar «Bir kezde bir balyqshynyń qaıyǵy bos qalyp edi...» dep ókinbeıtin shyǵar...
* * *
Áne-mine degenshe qyryq jyldan beri qasynan tastamaı, týǵan aǵamdaı qamqorlyǵyna alyp kele jatqan bilikti bapkerim, ulaǵatty ustazym, qazaqtyń qarymdy qalamgeri Qýanysh Jıenbaıdyń týǵan kúni de kep qapty. Jasyńyz qutty bolsyn, aman-saý júrińiz, ardaqty aǵa!
Baýyrjan OMARULY
