Sabyr Qasymovtyń «Alash» arystarynyn júz jyldyǵyna berilgen Astaǵy sóılegen sózinde aıtylǵan tujyrymdar jáne usynystar.
«Óli rıza bolmaı, tiri baıymas» deıdi halqymyz. Búgingi Astyń, arnaıy duǵa dáminiń orny bólek dep esepteımin.
Bul As – jaı as emes, mártebesi de, taǵylymy da, qadir-qasıeti de bıik As.
Ras, jyl-mejesin aıqyndaǵanda, bul As «Alash» ult-azattyq qozǵalysyna, «Alash» partııasyn qurýǵa, «Alash Orda» úkimetin ornyqtyrýǵa – tikeleı qatysqan tulǵalarǵa, sonyń ishinde ulttyń uly qaıratkeri, HH ǵasyrdyń basyndaǵy saıası jáne rýhanı kóshbasshysy Álıhan Bókeıhanǵa baǵyshtalyp otyr.
Biraq, Astyń tereń tálimi, qasıetti qısyny bar. Biz osydan bir ǵasyr burynǵy ata-babamyzdyń Uly rýhanı erligine bas ıemiz. Osy tarıhı qozǵalys, partııa, úkimet tóńiregine jumylǵan naǵyz azamattarǵa alǵysymyz ben qurmetimizdi arnaımyz.
Bul – ǵasyrlyq úlgi-ónege ǵana emes, ultpen máńgi jasaıtyn, jany men aryna medeý qubylys. Biz arystarymyzdyń shynaıy adamgershiligine, tazalyǵyna, jaýapkershiligine, ultyn súıgen júregine, Otany men halqyna adaldyǵyna tańǵalamyz jáne ony maqtan tutamyz.
Zamannyń neshe túrli obektıvti qıyndyǵyna qaramaı, demokratııalyq jáne halyqaralyq, eýropalyq standarttarǵa saı ultty qaıta órletý, qazaq memlekettiligi qurylysyn jańǵyrtý ıdeıasyna halqyn toptastyrǵan zııalylarymyzdyń danalyǵyna, bıik ıntellektýaldyq deńgeıine, bilim-biligine urpaq alǵysyn men nıetin osyndaı joldarmen jetkizýge tıispiz.
Olar zııalylyq pen el aldyndaǵy jaýapkershiliktiń etalonyn qalyptastyrdy. Qazirgi zııalymyn dep júrgen keıbireýler ózderin Alash tulǵalarmen nege salystyrmaıdy eken?
Biz, Alash zııalylarynyń janqııarlyq jáne azamattyq erligin asa joǵary baǵalaımyz. Árıne, olar qarapaıym pendeshilikke salynyp, jıǵan bilimi men laýazym-qyzmetin jan baǵýǵa da arnaı alar edi. Biraq ol jolǵa túspedi. Oǵan ary da, halyqqa degen adaldyǵy da jibermedi.
Sondyqtan, alda neshe túrli quqaı – otarshyl-totalıtarlyq júıeniń qýǵyn-súrgini men abaqtysy, qaq mańdaıǵa kezengen qarýy turǵanyn sezse de, sanaly túrde keıde ashyq, keıde jasyryn 20-30 jyl boıy týǵan halqynyń azattyǵy men táýelsizdigi úshin tabandy túrde kúresti.
Qaýpi de rasqa shyqty: aıdaldy, otbasylary azaptaldy, atyldy. Alaıda, olar sońǵy demi taýsylǵansha «elimnen, ultymnan, halqymnan janym sadaǵa» dep ótti. Muny Álıhan Bókeıhannyń Býtyrka túrmesinde atar aldyndaǵy sózi rastaıdy.
Búgingi As ult qasıeti men máńgilik qundylyǵyna arnalyp otyr dep sanaımyn.
Osy sharany uıymdastyryp otyrǵan baýyrlamymyzdy táńir jarylqasyn! Sizderdi de sol Alash rýhy serpiltip otyr.
Búgingi As arqyly táýelsizdigimizdiń besigi Almatymyzda Alashtyń ǵasyrlyq mereıtoıynyń izashar sharasy bastaldy dep senemin. Ult dástúrine adal «Qamshy» saıty namysty da, jaýapkershilikti de qamshylaı bersin. Odan tek utpasaq, utylmaımyz.
Bizdiń úkimet, onyń qurylymdary, ǵylym, bilim, mádenıet ordalary ózderine tikeleı qatysty eldik isten shet qalmaıdy dep úmit artamyz.
Múmkindikti paıdalana otyryp, Alash baǵytynda mańdaı terin tókken marqumdar: akademık Keńes Núrpeıisov, professorlar Ábý Tákenov, Kóshim Esmaǵambetov, zertteýshiler Aıtan Núsiphan, Beısenbaı Baıǵalıev rýhtaryna bas ıemiz.
Sondaı-aq, búgingi alashtanýdyń qaınaýynda júrgen Mámbet Qoıgeldıev, Tursyn Jurtbaı, Sultanhan Aqqululy, Dıhan Qamzabekuly, Ǵarıfolla Ánesuly, Turdyǵul Shańbaı, Erbol Tileshov taǵy basqa azamattarǵa alǵysymyzdy aıtamyz.
Qazaqta «Óshken jandy, ólgen tirildi» degen sóz bar. Eger biz ózimizdi Alash qaharmandarynyń izbasarymyz dep eseptesek, olardyń bıik rýhanı jáne azamattyq erligin búgin men bolashaqtyń qasıetti qazynasyna aınaldyrýǵa mindettimiz. Otanǵa shynaıy, adal qyzmet etýdiń úlgisi – Alash zııalylary!
Keńestik-bolshevıktik totalıtarlyq bılik ulttar arasynda áleýmettik-saıası teńdik ornatamyz degen kommýnıstik ádemi urandardy jamylyp, býrjýazııalyq-ultshyldyqqa qarsy kúresti kúsheıtý kerek degen jeleýmen «Alashtyń» barlyq basshylary men belsendilerin qurtty, «Alash-Orda» Úkimetiniń aımaqtardaǵy barlyq músheleri men jetekshilerin jappaı qýǵynǵa ushyratty.
Stalındik OGPÝ-NKVD-KGB-nyń qylmyskerleri Qazaqstanǵa taǵaıyndaǵan óz adamdarynyń kúshimen «Alash» qaıratkerleri men múshelerin qurtyp nemese túrmelerge otyrǵyzyp qana qoıǵan joq, «Alash» rýhy men ıdeıasynyń ózin qazaqstandyqtardyń sanasy men qoǵam ómirinde qaldyrmaı, túp ornymen joǵaltýǵa tyrysty. «Alashty» jasandy jolmen qas dushpanǵa aınaldyrǵandyqtan onyń obrazy sanalarymyzda qorqynysh sındromyn týdyryp, sonyń kesirinen alashordalyqtardyń erligin ádiletti jolmen shynshyl baǵalaýǵa áli kúnge úlken kedergi jasap keledi.
Osy rette Alashtyń jeti qaıratkerin búgin men bolashaqqa úlgi bolsyn dep «Halyq qaharmany» ataǵyna usynamyn. Olar: Álıhan Bókeıhan, Ahmet Baıtursynuly, Mustafa Shoqaı, Mirjaqyp Dýlatuly, Jahansha Dosmuhameduly, Muhamedjan Tynyshbaıuly, Halel Dosmuhameduly. Árıne, basqa da zııalylardy bolashaqta taǵy da usyna jatarmyz. Menińshe, bul usynysqa Baýyrjan Momyshuly, Rahymjan Qoshqarbaev syndy qaharmandarymyzdyń arýaǵy da rıza bolar edi.
Eger B.Momyshuly men R.Qoshqarbaev keńes-german soǵysynda keńes eli men keńes halqynyń múddesi úshin arpalysqan bolsa, joǵaryda atalǵan «Alash» qaıratkerleri stalınızmge qarsy saıası soǵysta Qazaqstan men qazaq halqynyń bostandyǵy men azattyǵy úshin alysyp, qaza tapqandar. Sondyqtan, memlekettik táýelsizdigin alǵan Qazaqstan moraldyq jáne halyqaralyq standarttarǵa sáıkes olardyń erligin tıisinshe baǵalap, tarıhı erlikterine tıisinshe ulyqtaýǵa mindetti.
Osyndaı usynysqa qandaı sebeptermen negiz bar? Iaǵnı, osy tulǵalar halqymyzdyń aldynda, táýelsiz Qazaqstannyń aldynda qandaı asa kórnekti qyzmetter atqardy:
Birinshiden, olar qazaq halqynyń saıası oı-júıesinde renessans jasady.
Ekinshiden, ult sanasyn halyqaralyq, eýropalyq deńgeıge kóterdi.
Úshinshiden, Otan úshin, qazaq halqy úshin ómirlerin qıdy.
Tórtinshiden, Reseı ımperııasynyń terrıtorııasyna kúshtep engizilgen qazaq jerlerin jınap, tutastandyryp ózimizge qaıtardy.
Besinshiden, birinshi ret órkenıetti túrde partııa, úkimet qurdy.
Altynshydan, ultty uıystyrdy, eldik múdde tóńiregine jınady.
Jetinshiden, zamanyna saı avtonomııa formasynda bolsa da, qazaq ulttyq memlekettiligin qalpyna keltirdi.
Qazir bárimizge belgili: Qazaqstan táýelsizdigin alǵanǵa deıin sovettik ımperııa, stalındik totalıtarlyq ıdeologııa bulardyń atalǵan jáne basqa erlikterin burmalap, qylmysqa teńep joqqa shyǵardy, ózderin halyq jaýy dep atyp tastady, attaryn, qaltyrǵan muralaryn halqymyzdyń sanasynan óshirýge kóp jumys jasady.
Ókinishke oraı, qazirgi kúnde de «áttegen-aı» isterimiz bar. Mysaly, shırek ǵasyrdan beri memlekettik deńgeıde Alash qaıratkerlerine laıyqty saıası baǵa bere almaı kelemiz. Al, osy qozǵalystyń óńirlerdegi qaıratkerleri men qarapaıym músheleri týraly júıeli túrde aıtylmaıdy. Olardyń birazy ultshyl, «halyq jaýy» qalpynda qalyp otyr, zań turǵysynan aqtalmaǵan, halyq pen otan úshin istegen erlikteri jańasha baǵalanbaǵan.
Otarshyldyq jáne totalıtarlyq kezeńderde Qazaqstan táýelsizdigi men azattyǵy úshin kúreste qurban bolǵan tulǵalardy júıeli túrde zerttep, aqtap jáne olardyń erligin ulyqtaý maqsatynda biz – Mámbet Qoıgeldıev, Oralbaı Ábdikárimov, taǵy basqa azamattarmen birigip, respýblıkalyq «Qaharmandar» atty qoǵamdyq qor qurdyq.
Qordyń keńeıtilgen Konepııasy, maqsaty, qyzmetiniń baǵyttary men mindetteri ınternette jarııalandy. Jarǵysy da qolymyzda bar.
«Qaharmandar» – bostandyq pen táýelsizdik úshin kúreskerlerdi joqtaýshy ári búgingi Alashtyń muragerleri men janashyrlary arasyndaǵy sabaqtastyqqa dáneker qor.
Qazaqstan táýelsizdigi men azattyǵy úshin kúreskender týraly jadymyzdyń jańǵyrýy, olardyń batyrlyǵyn ulyqtaý – asa kókeıkesti.
Osy asa mańyzdy da kúrdeli jumysqa nemquraıly qaramaıtyn azamattar bolsa, isimizge naqty kómek bildirýlerińizge shaqyramyz.
Memlekettiń qaýipsizdigi men damý zańdylyǵyna beıjaı qaramaıtyn bizder Qazaqstan Táýelsizdigin kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýǵa múddeli jurtshylyqtyń azaıǵanyn, shyn otanshyldyqtyń álsireı bastaǵanyn sezemiz.
Osy kúnge deıin bizdiń zańnamamyzda «Patrıotızm» degen uǵymǵa oryn tabylmaǵan.
Tarıhqa, qaharmandarǵa, eldiń eldigin kórsetetin tarıhı faktilerge nemquraıly qaraıtyndar kóbeıgendeı.
Bul jaǵdaıda, táýelsizdigimizdi jan-jaqty qorǵaýǵa biz árýaqytta daıyn bolýymyz kerek. Qaýip tóngende qapy qalmaıyq, aǵaıyn!
Sondyqtan, erlik-qaharmandyq ister – búginge de, erteńge de, bolashaqqa da ónege.
____________________
«Men ólsem de, Alash ólmes, kórkeıer,
Isteı bersin qoldarynan kelgenin» –
dep qaharman-aqyn Maǵjan amanat etip ketkendeı, árqaısymyz el táýelsizdigin nyǵaıtatyn jumysqa birlik kórsetip, belsendi kirisýge shaqyramyn.
Sabyr QASYMOV,
«Qaharmandar» Qorynyń Prezıdenti,
Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri
